Morgunblaðið - 08.03.1981, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MARZ 1981
17
Birgir ísl. Gunnarsson:
Skipbrot sósíalismans
Þingi kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna er nú lokið. Þing
þetta hefur vakið mikla athygli
víða um heim og fjölmiðlar hafa
í tilefni þess varpað ljósi á ýmsa
þætti sovézks þjóðskipulags og
frætt almenning um margt, sem
er að gerast þar í landi.
Vandamálin
hrannast upp
Þar virðast vandamálin
hrannast upp. Efnahagsmálin
eru í miklum ólestri. Hið mið-
stýrða efnahagskerfi hefur ekki
reynzt þess megnugt að leysa
vandamálin og í raun virðist
kerfið hafa gert það að verkum
að lífskjör í Sovétríkjunum eru
ekki góð og skortur er á margs-
konar nauðsynjavörum. Kerfið
er spillt og mútuþægni og
svartamarkaður er daglegt
brauð. Staðnað skrifstofuveldi
leggur dauða hönd á eðlilegar
framfarir og hverskonar skrif-
finska lamar athafnalíf og at-
hafnaþrá. Mannréttindi eru fót-
um troðin.
Hugsjónir sósíal-
ismans útbrunnar
Þessa dagana hafa einnig
borizt fréttir um afturför í
mikilvægum þáttum þjóðlífsins
eins og heilbrigðismálum. Með-
alaldur er sagður lækka og
ungbarnadauði aukast. Er það
öfug þróun við það, sem er að
gerast á Vesturlöndum.
Svokallaðar hugsjónir sósíal-
ismans eru útbrunnar og slag-
orð forystumannanna falla
dauð niður. Fólkið ypptir öxlum
og lætur sér fátt um finnast.
Drykkjuskapur virðist með
ólíkindum.
Hernaðarmálin þó
í góðu lagi
Sömu fregnir berast reyndar
frá mörgum ríkjum Austur-
Evrópu. Óeirðirnar í Póllandi
segja sína sögu. Lífskjör þar
hafa farið versnandi, matvæla-
skömmtun hefur verið tekin
upp. Það eina sem virðist í góðu
lagi í Sovétríkjunum og fylgi-
ríkjum þeirra er hernaðarand-
inn. Hvar sem einhver eyða
myndast í heiminum þrýsta
Sovétmenn sér inn með vopna-
valdi. Inrásin í Afganistan er
nýjasta dæmið þar um svo og
hernaðaraðgerðir kúbanskra
sovétleppa í Afríku.
Ofan á öllu þessi kerfi trónir
hópur aldraðra valdamanna.
Meðalaldur manna í stjórn-
málanefndinni (Politburo) er 70
ár. Sá elzti er 82 ára og sjálfur
höfuðpaurinn Brezhnev er 74
ára og sagður farinn að heilsu.
Þeir voru allir endurkjörnir við
gífurleg fagnaðarlæti. Enginn
ferskur andblær fékk að komast
að.
Keríið sjálft ófært
Þegar slíkar fréttir berast frá
þessu föðurlandi sósíalismans,
hlýtur það að vekja athygli,
hversu spár um þetta þjóðfé-
lagskerfi hafa rætzt. Miklar
umræður og harðar deilur hafa
farið fram um þetta þjóðskipul-
ag undanfarna áratugi. Reynsl-
an nú sýnir að andstæðingar
sósíalismans hafa haft rétt
fyrir sér. Islenzkir sósíalistar,
sem í áratugi hafa varið þetta
þjóðfélagskerfi, hafa ekki haft
erindi sem erfiði. Það er þjóð-
félagskerfið sjálft, hið mið-
stýrða kerfi sósíalismans, sem
leitt hefur til þess, sem er að
gerast í Sovétríkjunum og öðr-
um sósíalistaríkjum.
Sósíalismi í
Alþýðubandalaginu
Þrátt fyrir þessar augljósu
staðreyndir er enn fjöldi fólks á
Islandi, sem ber sér á brjóst og
segjast berjast fyrir því að
koma sósialisma á hér á landi.
Alþýðubandalagið er í forsvari
fyrir þessum hópi. „Við ætlum
að vísu ekki að koma á sovézk-
um sósíalisma, heldur ein-
hverskonar öðruvísi sósíal-
isma,“ segja þeir. Slíkan sósíal-
isma er þó hvergi að finna nema
í bókum. Allsstaðar þar sem
þetta kerfi hefur verið reynt eru
einkennin þau sömu. Það er
kerfið sjálft, sem felur í sér
vandamálin. Fréttirnar frá Sov-
étríkjunum bæði nú og áður
ættu að opna augu manna og
efla menn í andstöðu gegn því
þjóðfélagskerfi, sem Alþýðu-
bandalagið boðar og reynir að
koma á hér á landi bæði leynt
og ljóst.
Nýafstaðið þing kommúnistaflokks Sovétrikjanna hefur varpað
ljósi á þau gífurlegu vandræði, sem steðja að sovézku þjóðfélagi.
Hið miðstýrða þjóðfélagskerfi getur ekki leyst vandann. Fátt sýnir
betur skipbrot sósialismans.
Nú er þessi sérstaða Alþýðu-
bandalagsins úr sögunni. Flokkur-
inn hefur nú átt aðild að tveimur
ríkisstjórnum, sem hafa það ekki
sem markmið að rjúfa varnarsam-
starfið við Bandaríkin. Raunar er
það svo, eins og bent hefur verið á
hér í Morgunblaðinu, að þann
tíma, sem Alþýðubandalagið hef-
ur setið í ríkisstjórn frá haustinu
1978 hefur orðið um verulega
eflingu varna að ræða. Héðan í frá
getur enginn kjósandi tekið mark
á þeim yfirlýsingum Alþýðu-
bandalagsins, að það vilji banda-
ríska varnarliðið af landi brott.
Það er a.m.k. stefnumál, sem
flokkurinn er ekki reiðubúinn til
þess að berjast fyrir af sama
krafti og áður og alls ekki tilbúinn
til að fórna ráðherrastólum fyrir.
Herstöðvaandstæðingar hljóta að
líta á Alþýðubandalagið sem
flokk, sem samþykkir með þögn-
inni dvöl varnarliðsins hér á landi.
Sérstaða Alþýðubandalagsins
varðandi kjarasamninga er líka úr
sögunni. Frá því að flokkurinn tók
sæti í ríkisstjórn haustið 1978
hefur verið framkvæmd stórfelld-
ari vísitöluskerðing, en nokkurn
tíma stóð til að gera í stjórnartíð
Geirs Hallgrímssonar. Reynslan
mun leiða í ljós, að þanþol Alþýðu-
bandalagsins er mikið í þeim
efnum. Það á eftir að fallast á
frekari skerðingu vísitölu í núver-
andi ríkisstjórn.
Alþýðubandalagsmenn reyna að
fela þá staðreynd, að sérstaða
þeirra er úr sögunni, með hávaða.
Þeir hafa þyrlað upp miklu mold-
viðri í sambandi við olíugeymana í
Helguvík og fyrirhugaðar fram-
kvæmdir þar. En þeir munu ekki
fara úr ríkisstjórn vegna þeirra
framkvæmda. Þeir hafa haft hátt
vegna fyrirhugaðra framkvæmda
við flugskýli á Keflavíkurflugvelli.
Þeir hafa lýst því yfir, að þeir
muni aldrei fallast á byggingu
þessara skýla. Þeir hafa „krafizt"
viðræðna við framsóknarmenn um
þessi skýli. En þeir munu ekki
fara úr ríkisstjórn vegna þessara
skýla og þau verða byggð, eins og
menn munu sjá. Þeir hafa líka
haft hátt vegna fyrirhugaðrar
fiugstöðvarbyggingar á Keflavík-
urflugvelli. Þeir hafa orðið sér út
um neitunarvaid innan ríkis-
stjórnarinnar en eins og Ólafur
Jóhannesson hefur bent á er
Alþingi æðsta vald í þeim málum
og getur tekið þær ákvarðanir,
sem því sýnist. Alþýðubandalagið
mun ekki fara úr ríkisstjórn af
þeim sökum. í stuttu máli sagt:
það er ekki hægt að benda á eitt
einasta atriði í öllum þeim málum,
sem hafa verið „heilög" í augum
sósíalista á íslandi undanfarna
áratugi, sem er þess eðlis, að
Alþýðubandalagið mundi rjúfa
stjórnarsamstarfið af þeim sök-
um. Jafnvel þótt tekin yrði
ákvörðun um enn viðameiri efl-
ingu varna hér en orðin er í
valdatíð Alþýðubandalagsins,
mundi flokkurinn ekki fara úr
ríkisstjórn heldur segja einfald-
lega, að oft hafi verið þörf en nú sé
nauðsyn að Alþýðubandalagið sé í
ríkisstjórn. Sú sérstaða, sem Al-
þýðubandalagið og áður sósíalist-
aflokkurinn höfðu komið sér upp í
íslenzkum stjórnmálum og var
þeirra styrkur er svo gersamlega
horfinn út í veður og vind, að af
þeirri sérstöðu er nákvæmlega
ekkert eftir. Þetta er niðurstaðan
af þeirri baráttu, sem Alþýðu-
bandalagið hóf fyrir þremur árum
undir kjörorðinu: samningana í
gildi.
Ekkert er svo
með öllu
illt...
Ekkert er svo með öllu illt, að
ekki boði nokkuð gott. Það, sem
gerzt hefur á þessum þremur
árum er ekki allt af hinu illa.
Ýmislegt jákvætt má finna í
þróun þessara ára.
Alþýðubandalagið, Alþýðu-
flokkurinn, Alþýðusamband ís-
lands og Bandalag starfsmanna
ríkis og bæja — allir þessir aðilar
hafa viðurkennt í verki, að það
geti verið óhjákvæmilegt að
skerða vísitölutengingu launa við
sérstakar aðstæður. Það má því
segja, að baráttunni, sem hófst í
febrúar 1978 hafi lokið hinn 1.
marz sl. og að sigurvegari þeirrar
baráttu hafi verið — ekki Alþýðu-
bandalag og Alþýðuflokkur —
ekki ASI og BSRB — heldur Geir
Hallgrímsson, maðurinn, sem
hafði kjark til þess að segja
þjóðinni fyrir þremur árum, hvað
nauðsynlegt væri að gera og hafði
þrek til þess að framkvæma það.
Sjálfstæðisflokkurinn og formað-
ur hans eru sigurvegarar þessarar
baráttu af þeirri einföldu ástæðu,
að málstaður þeirra hefur sigrað.
Andstæðingarnir frá 1978 hafa
orðið að grípa til þeirra ráða, sem
þeir börðust gegn þá. Enginn
þessara aðila mun nokkru sinni
aftur geta leikið Ieikinn frá 1978.
Þetta er verulegur ávinningur.
Alþýðubandalagið, arftaki Sósí-
alistaflokksins, sem efndi til götu-
óeirða 1949 gegn aðild íslands að
Atlantshafsbandalaginu og barð-
ist eins og ljón gegn varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin, hefur nú í
verki viðurkennt, að þessir aöilar
hafa haft rangt fyrir sér í öllum
atriðum um utanríkismál íslands í
rúmlega 30 ár. Sósíalistar hafa
viðurkennt í raun, að sú utanrík-
isstefna, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn markaði og hefur staðið vörð
um alla tíð síðan og gerir enn, sé
rétt og að barátta þessara aðila
gegn Atlantshafsbandalaginu og
varnarliðinu hafi verið út í hött. A
annan veg er ekki hægt að skilja
stjórnaraðild Alþýðubandalagsins
frá haustinu 1978. Þetta er ávinn-
ingur, sem ekki er ástæða til að
gera lítið úr.
Til viðbótar þessu má ganga út
frá því sem vísu, að reynslan af
stjórnarmyndun Gunnars Thor-
oddsens hafi orðið slík, bæði fyrir
Sjálfstæðismenn og aðra flokka,
að ríkisstjórn verði ekki mynduð á
ný með þessum vinnubrögðum.
Þetta er ávinningur út af fyrir sig,
þótt ætla hefði mátt, að þessi
stjórnarmyndun væri lífsreynsl-
an, sem Sjálfstæðismenn þyrftu
ekki að ganga í gegnum.
Það hefur því þrátt fyrir allt
ýmislegt gerzt í sundrunginni og
öngþveitinu, sem getur gefið vís-
bendingu um betri tíð og von um
meiri samstöðu með þjóðinni í
framtíðinni. En til þess að svo
megi verða þarf að fjarlægja það,
sem sundrunginni veldur og þessa
stundina er það fyrst og fremst
núverandi ríkisstjórn. Meðan hún
situr er enginn grundvöllur til
víðtækrar samstöðu með þjóðinni.
En um leið og hún er farin frá eru
allar forsendur fyrir hendi. Það
skyldi þó aldrei fara svo, að það
verði nauðsynlegt til þess að
bjarga virðingu Alþingis og
stjórnmálamanna yfirleitt að rík-
isstjórnin, sem var mynduð til
þess að bjarga virðingu þingsins
geti það með þeim hætti einum að
fara frá?