Morgunblaðið - 14.04.1981, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. APRIL 1981
17
1981. Þar kemur fram að stefnt er
að rúmlega 12% samdrætti í
fjárfestingu atvinnuveganna. Við
ríkjandi aðstæður er samdráttur í
fjárfestingu útgerðar og landbún-
aðar eðlilegur. En kjarni málsins
er sá, að einmitt þegar þannig
stendur á þarf að auka fjárfest-
ingu á öðrum arðbærum sviðum.
En með því að hér á landi er
ekki leyfð að neinu marki eigin-
fjármyndun í fyrirtækjum er
frumkvæði í atvinnumálum að
verulegu leyti í höndum opinberra
aðila. í því efni gegna fjárfest-
ingarlánasjóðirnir miklu hlut-
verki. Þetta gerir það að verkum
að atvinnulífið er of seint að laga
sig að breyttum aðstæðum. Það er
ekki hægt að ætlast til þess að
stjórnmálamenn miðstýri at-
vinnuþróuninni með árangri.
Þungamiðja þessa máls er sú, að
atvinnufyrirtækin sjálf verða að
hafa svigrúm til þess að geta
brotist um í nýjungum að eigin
frumkvæði og upp á eigin ábyrgð.
Með því móti einu stuðlum við að
nokkuð öruggri aukningu verð-
mætasköpunar. Stjórnmálamenn-
irnir eiga að búa fyrirtækjunum
eðlileg rekstrarskilyrði, en þau
verða á móti að axla sjálf þá
ábyrgð sem hvílir á atvinnulífinu í
heild og felst í kröfum um aukna
framleiðni og vaxandi þjóðartekj-
ur. Fyrirtækin mega ekki varpa
þessari ábyrgð frá sér.
Tage Erlender fyrrum forsætis-
ráðherra Svíþjóðar hélt þeirri
kenningu á lofti á sinni tíð, að
andstæðinginn ætti að sigra í
hjarta hans sjálfs. Því meir sem
íslenzkt atvinnulíf leitar á náðir
opinberra aðila um hluti sem það
á sjálft að hafa með höndum því
fyrr verður kenning Erlenders að
veruleika.
Gamalt fundarborð
— gróði bannorð
Hagnaður, svo ég nefni ekki orð
eins og gróði, eru af hinu illa í
islenzku samfélagi nú um stundir.
Þetta hugtak ber stundum á góma
á fundum verðlagsráðs, sem er
einn af áþreifanlegum erfðahlut-
um haftakerfisins. Það situr á
fundum við gamalt fundarborð,
sem fjárhagsráð og innflutnings-
leyfaráð sátu við áður. A ýmsan
hátt fer vel á því, enda lögmálin
þau sömu. Við þetta borð er gróði
bannorð. Komi í ljós að fyrirtæki
skili hagnaði súpa menn hveljur
við gamla góða haftafundarborðið
og krefjast þess að málum verði
komið í „rétt horf“.
Hér hefur það sjónarmið verið
ríkjandi um langt árabil að rétt
horf í fyrirtækjarekstri væri út-
koma án gróða, en helst ekki með
miklum halla. Þetta er svokölluð
núllstefna, sem stundum er kennd
við Þjóðhagsstofnun, en víst er að
allar ríkisstjórnir sl. áratug hafa
fylgt. Fyrirtæki, sem skilar arði er
á hinn bóginn forsenda þjóðfé-
lagslegra framfara, hvort sem við
höfum í huga efnisleg- eða menn-
ingarleg gæði. Hagnaðurinn er
orka framfaranna. Það er hlut-
verk atvinnulífsins að sýna fram á
samfélagslegt gildi ágóðans. Minn
boðskapur er sá að andstaðan
gegn ágóðanum sé af hinu illa. Við
höfum ekkert val í þessu efni, ef
við ætlum að búa hér sem frjáls
þjóð, bæta lífskjörin og efla fé-
lagslegt öryggi. Við megum ekki
linna látum fyrr en hagnaðar-
hugtakið þykir jafn sjálfsagt og
lýðræðið.
Skýrslur um afkomu einstakra
atvinnugreina sýna glöggt, hversu
óskynsamleg atvinnupólitík hefur
verið rekin hér á landi. A síðasta
áratug hefur hreinn hagnaður
iðnfyrirtækja verið u.þ.b. 3%.
Hagnaður í byggingariðnaði 4—
5%, í verzlun 1,5—3% í fisk-
vinnslu 3—4% og í útgerð +6—
7%. Þetta eru meðaltalstölur í
heilan áratug.
Engum getur blandast hugur
um að við þessi lágu hagnaðar-
mörk er útilokað að atvinnulífið
geti sinnt frumskyldum sínum um
uppbyggingu, tækniþróun og
framleiðslúvöxt, sem standa á
undir velferð og bættum lífskjör-
um. Það er dæmt til þess að glata
sjálfstæði sínu í hendur opinberra
aðila. Krafan um lágmarkshagnað
vel rekinna fyrirtækja hlýtur af
þeim sökum að vera eitt af
höfuðviðfangsefnum samtaka at-
vinnufyrirtækja á næstunni. Auð-
vitað er ekki unnt að gefa neina
uppskrift að ákveðnu hagnaðar-
hlutfalli. Ég nefni þó hér, að það
ætti að vera lágmarkskrafa að vel
rekin fyrirtæki skiluðu hreinum
8% hagnaði. Við erum langt fyrir
neðan þau mörk. Hagnaðurinn er
undirstaða framfaranna. Hann er
sameiginlegt keppikefli fyrirtækja
og starfsmanna. I þessu efni má
því ekki láta deigan síga.
í efnahagslegri ringulreið og
þriggja ára stöðvun aukningar á
þjóðartekjum leika vinnuveitend-
ur sannarlega það vanþakkláta
hlutverk, að setja fram þær köldu
staðreyndir, sem ekki er hægt að
þegja yfir. Hjá því verður ekki
komist að það er atvinnulífið sem
skapar þá velferð, sem öðrum
þykir svo sælt að útdeila. Það er
með öðrum orðum ekki einasta
hlutverk vinnuveitanda að semja
um skiptingu verðmætasköpunar-
innar. Það er annað hlutverk
vinnuveitenda að stánda vörð um
frjálst atvinnulíf og vinna að
aukinni verðmætasköpun, knýja á
um eðlileg skilyrði til hagvaxtar.
Velferð er ekkert sem menn öðlast
í eitt skipti fyrir öll. Við verðum
að vinna til hennar á hverjum degi
með aukinni framleiðni.
Því er stundum haldið fram að
efnahagsörðugleikar síðustu ára
séu afleiðing af kreppu kapital-
ismans. Þetta er falskenning.
Miklu nær væri að tala um kreppu
stjórnmálanna.
Samtök atvinnuveganna hafa
það verkefni að minna á, hvaða öfl
það eru í raun og veru, sem skapa
velferðina. Þeim ber að minna á,
að tæknin er til þess að auðga
tilveruna og það eru hleypidómar
að hún ógni atvinnuöryggi. Sam-
tökum atvinnuveganna ber einnig
að standa vörð um fríverzlunina.
Þeim ber að standa gegn þróun til
þjóðfélágs, þar sem helmingur
borgaranna hefur það hlutverk að
hafa eftirlit með hinum helmingn-
um. Slíkt þjóðfélag skapar ekki
verðmæti og velferð.
Samtök atvinnufyrirtækjanna
eiga auðvitað ekki að blanda sér í
flokkapólitík. En þau geta með
markvissum málflutningi lagt lóð
á vogarskálarnar í þeim tilgangi
að leysa pólitíkina úr kreppunni,
og efla sjálfstæði fyrirtækjanna.
Atvinnufyrirtækin eru grjótpál-
ar þeirra efnahagslegu gæða, sem
þjóðin sækist eftir. Þó að það sé
helsti tilgangur atvinnufyrirtækja
að auka við efnislega verðmæta-
sköpun gæti það eigi að síður verið
verðugur hluti af pólitík þeirra að
huga að annars konar verðmæta-
sköpun, sem hvorki verður mæld
með pólitískum né efnahagslegum
mælistikum.
Fyrir fáum árum var sú spurn-
ing lögð fyrir kunna borgara um
áramót hvað þeir teldu að hafi
verið merkasta einkaframtakið á
liðnu ári. Ragnar í Smára svaraði:
Alþýðuleikhúsið. Svarið kom ýms-
um spánskt fyrir sjónir. Nú veit ég
að í því fólst engin p>ólitísk
blessun, heldur áminning um, að í
listum má sannanlega mörgu
áorka án þess að ríkissjóður gefi á
jötuna. Því minnist ég á þetta hér,
að atvinnulífið og listirnar eiga
margt sameiginlegt. Forsendur
sköpunarmáttar í listum eins og
atvinnulifinu eru sjálfstæði og
frelsi. Atvinnulífið hefur ekki
blómgast með auknum opinberum
afskiptum og menningin hefur
ekki auðgast með fleiri opinberum
listamönnum. Með þetta í huga er
ekki fjarri lagi að halda því fram
að vegir atvinnulífsins og listanna
ættu að liggja oftar saman. Það
myndi efla atvinnulífið að styrkja
menningarlífið.
Að lokum þetta:
Samtök atvinnuveganna eiga í
sjálfu sér ekki að flytja hefð-
bundnar pólitískar predikanir.
Þeim er á hinn bóginn nauðsyn-
legt að standa vörð um ákveðin
verðmæti og þeim ber að beina
kröftum þjóðfélagsins inn á
skynsamlegri brautir en þeir hafa
verið á. Það var ekki ætlun mín í
þessum fáu orðum að gefa upp-
skrift að boðskap eða útlista
hagfræðikenningar heldur aðeins
að minna á nokkur atriði sem mér
finnast vera umhugsunarverð í
þessu sambandi. Víst er, að það er
verk að vinna ...
Bíbvörubúðin
FJÖÐRIN
Okkar bogar eru smelltir
Fást um land allt.
Skeifan 2 sími 82944
A -fcCLpJZL