Morgunblaðið - 17.05.1981, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MAÍ1981
21
Birgir IsL Gunnarsson:
Orkufrumvarpið
máttlaust og slappt
Mánuðum saman hafa menn
beðið óþreyjufullir eftir frum-
varpi ríkisstjórnarinnar um
virkjunarmál. Æ fleiri gera sér
ljóst að engan tíma má missa og
nauðsynlegt er að taka ákvarð-
anir um næstu framkvæmdir við
orkuver sem allra fyrst. Lang-
lundargeð þingmanna úr öllum
flokkum er löngu þrótið.
Frumvarp sjálf-
stæðismanna
Af þessum ástæðum m.a.
fluttu þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins að ráðherrunum und-
anskildum í vetur frumvarp um
ný raforkuver. Frumvarp það
kvað mjög ákveðið á um, hvernig
standa skyldi að undirbúningi
næstu virkjana, hvaða virkjanir
skyldi byggja næst og hvaða
skilyrði þyrfti að uppfylla til að
framkvæmdir hæfust við hverja
virkjun fyrir sig.
Þann 1. apríl sl. átti ríkisút-
varpið viðtal við Gunnar Thor-
oddsen, forsætisráðherra, í
þættinum nA vettvangi". Þar var
m.a. fjallað um virkjanafrum-
varp sjálfstæðismanna. Forsæt-
isráðherra taldi að margt gott
mætti um frumvarpið segja, en
hinsvegar gengi það ekki nógu
langt. Síðan sagði hann orðrétt:
„Áður en þingi lýkur, þá mun
ríkisstjórnin beita sér fyrir því
að samþykktar verði nauðsyn-
legar lagaheimildir í þessu skyni
og röðin ákveðin."
í viðtali við Morgunblaðið
þann 6. maí sl. fyrir 10 dögum
sagði Hjörleifur Guttormsson,
iðnaðarráðherra, að hann vildi
ekki tjá sig um, hvort í frum-
varpinu yrði ákvarðað um röðun
hinna þriggja virkjana. „Það
kemur í ljós,“ sagði hann, „en
það er ekkert sem segir að
frumvarpið geti ekki orðið
stefnumótandi um röðun."
Ráðherrafrumvarpið
hvorki fugl né fiskur
Var það nema von að menn
biðu í ofvæni eftir þeirri
ákveðnu stefnu, sem þarna var
boðuð? Því meiri urðu vonbrigð-
in, er frumvarpið loksins sá
dagsins ljós. Frumvarpið er
hvorki fugl né fiskur. í því felst
engin ákveðin stefna. Það er
þannig úr garði gert, að það
skiptir engu máli, hvort það
verður samþykkt á þessu þingi
eða ekki. I því eru engar ákvarð-
anir um framkvæmdir, aðeins
upptalning á nokkrum virkjun-
um, en allar ákvarðanir eiga
síðan aftur að koma til Alþingis.
Með þessu eru iðnaðarráðherra
og ríkisstjórnin að vinna sér enn
einn frest til ákvörðunar. Iðnað-
arráðherra lýsti því yfir í um-
ræðu á Alþingi, að hann gæti
hugsað sér, að endanieg ákvörð-
un yrði tekin við afgreiðslu
lánsfjáráætlunar fyrir næsta ár,
en það getur þýtt að ákvörðun
dragist í eitt ár.
Stóriðju hafnað
Það alvarlegasta við þetta
frumvarp er þó það, að þar er
hafnað þeirri stóriðjustefnu,
sem nú er færi á að koma í
framkvæmd. Ef lesið er saman
frumvarpið og greinargerðin
sem því fylgdi og framsöguræða
ráðherra, má sjá, að stóriðja er
ekki hugsuð sem forsenda þess-
ara virkjunarframkvæmda, sem
nú er kostur á. Stefna Alþýðu-
bandalagsins hefur orðið ofan á í
enn einu stórmáli hjá ríkis-
stjórninni.
Orku- og stóriðjumál eru
stærstu hagsmunamál þjóðar-
innar í dag. Á þeim málum þarf
að taka af stórhug, djörfung og
festu. Við eigum þess nú kost að
byggja á einum áratug þrjú stór
raforkuver í þremur landshlut-
um, en það gefur íslendingum
stórkostlegt tækifæri til mikilla
lífskjarabóta, ef stórhugur fylgir
máli.
Frumvarp iðnaðarráðherra og
stefna sú, sem það boðar, er
stefna afturhalds, og aðgerðar-
leysis. Það er því með öllu
útilokað að samþykkja frum-
varpið eins og það liggur fyrir.
Bezti kostur Alþingis, eins og
málum er nú komið, er að
samþykkja frumvarp sjálfstæð-
ismanna um ný raforkuver.
haldið tvo 10 mínútna fundi og
Hjörleifur iðnaðarráðherra ekki
haft neitt frumkvæði um samráð
við nefndina, ef undan er skilinn
einn fundur um annað frumvarp
en um raforkuverin.
Jón Sigurðsson forstjóri Járn-
blendiverksmiðjunnar á Grund-
artanga flutti í janúar sl. erindi á
ráðstefnu Fjórðungssambands
Norðurlands, sem birtist hér í
blaðinu 21. febrúar sl. undir heit-
inu: Uppbygging stóriðju á ís-
landi. I lok máls síns dró Jón
sjónarmið sín saman með eftirfar-
andi hætti, og hljóta þau atriði,
sem hann nefnir að verða þunga-
miðja skynsamlegrar orkunýt-
ingarstefnu, þegar hún verður
mótuð undir stjórn annarra ráð-
herra en nú sitja. Jón sagði:
„í fyrsta lagi þarf að marka
afgerandi stefnu um uppbyggingu
stóriðju eins fljótt og ört og
aðstæður leyfa.
1 öðru lagi þarf íslenskt frum-
kvæði og innlent fjármagn. Við
eigum að hafa frumkvæði um að
spila úr þeim spilum, sem við
höfum á hendi og eigið fjármagn
til að gefa þeim aukið vægi.
í þriðja lagi eigum við að setja
okkur það mark, að raforka sé
alltaf til reiðu, ef stóriðja getur
orðið hagkvæm hér á landi. Við
höfum ekki efni á að láta hagstæð
stóriðjuáform stranda á raf-
magnsleysi eða óöryggi um raf-
orku.
Og loks í fjórða lagi eigum við
að semja við erlenda aðila, sem við
veljum okkur til samstarfs. Við
eigum að mæta óbilgirni af þeirra
hálfu af fullri einurð, en jafn-
framt eigum við að leggja raun-
hæft mat á okkar aðstöðu til
samninga og ef svo ber undir
eigum við að fórna peði í byrjun-
inni, því að í þessari skák vinnur
tíminn með okkur."
Dapurleg stada
Eins og hér hefur verið rökstutt
er frumvarp Hjörleifs Guttorms-
sonar um raforkuver, sem hann
flytur í nafni allrar ríkisstjórnar-
innar marklaust. Það er nánast
samantekt á nokkrum meginþátt-
um, sem lýsa stöðu orkumálanna
nú. Ráðherrann hefur farið í
möppur sínar og raðað því saman,
sem starfshópar, nefndir og verk-
fræðingar hafa unnið að. Hvers
vegna var ráðherrann að færa
þetta í búning lagafrumvarps?
Ástæðan er sú, að Hjörleifur gerir
sér grein fyrir dapurlegri stöðu
sinni í ráðherraembættinu. Hann
hefur í allan vetur talað á þann
veg, eins og stefnumarkandi
orkufrumvarp væri á næsta leiti.
Af tvennu illu valdi hann að
lokum þann kost að leggja fram
stefnulaust frumvarp heidur en
láta ekkert eftir sig liggja.
Mikil átök hafa verið um frum-
varpið í stjórnarflokkunum og
milli einstakra ráðherra. Til þess-
■ ■■■......
ara deilna má rekja það, að í
frumvarpinu er ekki kveðið á um
forgangsröðun þeirra virkjana,
sem þar eru nefndar. Af pólitísk-
um ástæðum reyndi Hjörleifur
Guttormsson að halda fram hlut
síns kjördæmis, Austurlands, og
vildi skipa Fljótsdalsvirkjun í
öndvegi. Ragnar Arnalds fjár-
málaráðherra mátti ekki heyra á
það minnst og vildi ekki gefa eftir
hlut Norðurlands vestra og kjós-
enda sinna þar. Ragnar og Pálmi
Jónsson töldu að Blanda ætti að
sitja í fyrirrúmi. Til þess að ná sér
niður á þeim skaut Hjörleifur svo
Villinganesvirkjun í Skagafirði
inn í frumvarpið. Er það von
iðnaðarráðherra, að með því geti
hann stuðlað að héraðaríg á Norð-
urlandi vestra og tafið enn frekar
fyrir endanlegu samkomulagi um
virkjun Blöndu.
Svipuð togstreita átti sér stað
um það, þegar að því kom, hvaða
aðila ætti að fela framkvæmdir
við næstu stórvirkjun. Pálmi
Jónsson . landbúnaðarráðherra,
stjórnarformaður í Rafmagnsveit-
um ríkisins, hefur lagt á það
áherslu, að hlutur þeirrar stofn-
unar sé sem mestur. Iðnaðarráð-
herra hefur því horfið frá því
stefnumiði sínu að ákveða, að
Landsvirkjun stæði bæði að virkj-
un við Blöndu og á Fljótsdal.
Ákvæði raforkuverafrumvarpsins
um virkjunaraðilann segja ekki
neitt. I ræðu sinni um frumvarpið
varð ráðherrann margsaga um
þetta atriði og veit enginn, hver
niðurstaðan verður.
Árásin á
Alusuisse
Nú er bráðum hálft ár liðið
síðan Hjörleifur Guttormsson hóf
einkastríð sitt við Alusuisse, eig-
anda álversins í Straumsvík. Eins
og menn muna hófst sú árás á
yfirlýsingu ráðherrans um það, að
líklega væri hagkvæmasti virkj-
unarkostur íslendinga sá að Ioka
álverinu. Þá sakaði hann Alu-
suisse um sviksamlegt athæfi, þar
sem fyrirtækið hefði fé af íslend-
ingum með of háu verði á súráli.
Loks vísaði hann málinu til endur-
skoðendafyrirtækis í London. Síð-
an hefur ráðherrann farið undan í
flæmingi, þegar á málið er minnst.
Stjórnarformaður Alusuisse
lýsti vanþóknun sinni á þessum
vinnubrögðum iðnaðarráðherra á
aðalfundi félagsins. Þegar fréttir
bárust hingað af þeim fundi,
þóttist iðnaðarráðherra furðu
lostinn, enda kippa ráðherrar AI-
þýðubandalagsins sér ekki upp við
það, þótt borið sé á þá, að þeir hafi
ástundað sviksemi. Árás Hjörleifs
Guttormssonar og ríkisstjórnar-
innar allrar, því að enginn ráð-
herra hefur opinberíega að
minnsta kosti látið i ljós vanþókn-
un á athæfi hans, hefur stórskað-
að virðingu ísiands út á við, að
minnsta kosti á meðal þeirra
fyrirtækja, sem áhuga hafa á
orkufrekum iðnaði.
Athyglisvert er, að frá iðnaðar-
ráðherra „láku“ fréttir, eftir aðal-
fundarræðu stjórnarformanns
Alusuisse, þess efnis, að 1974 hefði
súrálsverðið til álversins í
Straumsvík verið of hátt. Nú er
það svo, að hér er alls ekki um
nein ný tíðindi að ræða, því að um
þetta atriði var fjallað í samning-
um þeim, sem gerðir voru við
Alusuisse í iðnaðarráðherratíð dr.
Gunnars Thoroddsens á árunum
1975 og 1976. Bendir þessi „leki“
frá iðnaðarráðherra til þess, að
endurskoðendurnir í London hafi
ekki fundið neitt, sem iðnaðarráð-
herra getur notað til að sanna
„sviksamlegt" athæfi álversins?
Um það atriði er of snemmt að
fullyrða nokkuð, fyrr en skýrslan
frá London liggur fyrir. Svo sýn-
ist, sem Hjörleifur Guttormsson
leggi á það höfuðáherslu, að hún
komi ekki fram, fyrr en eftir að
sumarleyfi Alþingis hefst. Hann
hefur kannski fremur átt von á
vantrausti vegna súrálsmálsins en
frumvarpsins um raforkuver?