Morgunblaðið - 17.05.1981, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1981
Geðheilsa og námsárangur bama í
nánum tengslum við þjóðfélagsstétt foreldra
„I>AÐ kom okkur, sem unnum að könnuninni, á óvart og olli okkur
jafnframt vonbrijfðum að árangur barna ok geðheilsa þeirra virtist
talsvert mismunandi eftir þjóðfélaKsstéttum foreldra. Við höfðum
ekki búizt við því og reyndar hafði öðru verið haldið fram. Með
þessum rannsóknum gátum við sýnt fram á mismunandi skilyrði til
væntanlegs þroska og geðheilsu.“
Sá, sem mælir þessi orð, er
Sigurjón Björnsson, sálfræðipró-
fessor við Háskóla íslands og
höfundur bókarinnar „Born í
Reykjavík" , en hún er einmitt
umræðuefni Sigurjóns og undir-
ritaðs, og var Sigurjón fyrst
spurður um aðdraganda og tilurð
bókarinnar.
Hjálparbeiðnir til geð-
verndardeiidar barna
fleiri en unnt var að anna
„Haustið 1960 tók til starfa
geðverndardeild fyrir börn í
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur.
Tók deildin að sér, að tilvísan
foreldra og lækna, — sálfræði-
legar rannsóknir á börnum, sál-
fræðilega meðferð og uppeldis-
legar leiðbeiningar. Ráðnir voru
til starfa sálfræðingar, félags-
ráðgjafar og læknar. Var þetta í
fyrsta sinn sem slík þjónusta var í
boði af hálfu hins opinbera. Fljótt
kom í ljós að mikii þörf var fyrir
þessa þjónustu og voru hjálpar-
beiðnir mun fleiri en hægt var að
anna án verulegs biðtíma. Þar sem
þetta var fyrsta starfsemi sinnar
tegundar hérlendis var ekkert
vitað um tíðni geðrænna vanda-
mála og eðli þeirra. Æskilegt var
að fá nokkra vitneskju um þetta,
meðal annars til þess að geta
hagað hjálparstarfsemi í sam-
ræmi við þarfir.
Þegar forráðamenn geðverndar-
deildar ákváðu á árinu 1964 að
hrinda í framkvæmd heildar-
rannsókn á stóru úrtaki barna í
Reykjavík, varð það að ráði að
haga henni þannig, að hún gæti
þjónað þremur markmiðum: a)
Könnun á tíðni og eðli sálrænna
vandamála og hugsanlegum or-
sakaþáttum; b)Stöðlun á greind-
arprófi Wechslers; c) Könnun á
notagildi Rorschachprófsins og
gerð norma fyrir íslenzk börn og
helgaðist tilhögun rannsóknarinn-
ar að sjálfsögðu af þessu þríþætta
markmiði."
Efnissöfnun tók tvö ár
„Undirbúningur rannsóknar-
innar hófst á árinu 1964. Á því ári
voru gerðar tvær forkannanir af
þeim Arnóri Hannibalssyni og
Gylfa Ásmundssyni, auk þess sem
rannsóknin í heild var skipulögð.
Efnissöfnun hófst í ársbyrjun
1965 og stóð óslitið í tvö ár. Að því
búnu hófst úrvinnsla gagna og
hefur hún staðið til þessa dags og
er í raun enn ólokið, þrátt fyrir
útkomu þessarar bókar. 1968 hóf
ég samstarf við Max Plankuppeld-
isfræðistofnunina í Berlín og
Wolfgang Edelstein um úrvinnslu
gagna. Þá réðist ég að Háskóla
Islands 1971 og kom þá nokkur
fjörkippur í úrvinnslu og samn-
ingu greinagerða, einkum vegna
þess að allmargir stúdentar í
sálarfræði fengu að lokaverkefni
til BA-prófs að vinna úr tilteknum
þáttum þessa rannsóknarefnis og
gera um þá prófritgerð."
1.100 börn rannsökuð
Hvernig var svo úrvinnslu
gagna háttað?
„Eftir að undirbúningi var lokið
þurfti að velja barnahópinn og var
ákveðið að þau yrðu alls 1.100 á
aldrinum 5 til 15 ára. Þau voru
fædd á árunum 1950 til 1961, 100
börn úr hverjum árgangi og jafn-
mörg af hvoru kyni. Úrtakið var
þannig valið, að það teldist gefa
fullnægjandi heildarmynd af
börnum á þessum aldri i Reykja-
vík og var stærð hópsins einnig
miðuð við það, að hægt væri að
leggja fyrir hann stöðluð greind-
arpróf. Rannsóknirnar sjálfar
voru allt of viðamiklar til að hægt
sé að gera fyllilega grein fyrir
þeim í stuttu viðtali, en einn af
stærstu og tímafrekustu þáttun-
um voru rannsóknir á félagslegri
aðstöðu foreldra barnanna."
Feðrum raðað í
flokka eftir starfi
„Við vorum þeirrar trúar að
Island væri talsvert sérstakt mið-
að við önnur vestræn ríki og að

hér ríkti mun meiri jöfnuður á
flestum sviðum félagsmála og var
ætlunin að sýna fram á það. Til
þess að prófa þessa hugmynd
þurfti að vinna upp eins konar
kvarða, sem kallaður var „starfs-
stétt". Feðrum var raðað í flokka
eftir starfi. Þetta var fremur
erfitt viðfangs og við náðum ekki
til nema hluta þess, sem við
ætluðum, en töldum þó að þetta
gæti gefið nokkuð góða mynd.
Feðrunum var skipt niður í sex
flokka, frá ófaglærðum daglauna-
mönnum til hálfgerðrar yfirstétt-
ar (sjálfstæðra atvinnurekenda og
háskólamenntaðra sérfræðinga)."
Fimmtungur barna þurfti
á aðstoð að halda
„Eins og ég sagði í upphafi
reyndust hugmyndir okkar alls
ekki réttar. Ástand geðheilsu og
þroska barna hér á landi reyndist
svipað og í löndunum í kringum
okkur. Fimmtungur þeirra virtist
þurfa á aðstoð að halda, án þess að
um greindartregðu væri að ræða
og gátum við séð að þetta tengdist
ákveðnum fjölskylduaðstæðum og
félagslegri aðstöðu.
Mismunurinn verður þó aldrei
með öllu skýrður, en hann var þó
marktækur, svo aðstæður virðast
eiga nokkurn þátt í þessu, en við
vitum ekki enn hver þungamiðjan
í félagslegu aðstöðunni er. Þessar
niðurstöður ber öllu heldur að
skoða sem tilgátur, sem gefa
vissar vísbendingar, en ef á að
aðhafast eitthvað út frá þessum
vísbendingum, verður að athuga
þær betur.“
Aðstöðumunurinn eykst
í skólanum
Hvenær kemur þroskamunur-
inn fram hjá börnum og hvernig
vegnar þeim í skóla?
„Það er kannski það ískyggi-
legasta við þessar vísbendingar að
þroskamismunurinn og geðrænu
vandamálin koma fram þegar hjá
fimm ára börnum, eftir aðstöðu
foreldra þeirra. Börnin fara síðan
í skóla sex til sjö ára og þrátt fyrir
þá sérstöðu okkar Islendinga, að
vera aðeins með eitt grunnskóla-
kerfi og enginn mismunur sé
gerður á börnum, sem eru mis-
jafnlega undir skólann búin, fer
aðstöðumunurinn vaxandi innan
skólans. Þrátt fyrir allt tal um
jafnrétti og jafnræði hefur okkur
ekki tekizt að byggja upp skóla-
kerfi, sem eykur það, heldur öfugt.
Það er mjög eðlilegt að börn séu
misvel undir skólann búin, en
hvernig sem á því stendur getur
skólinn ekki minnkað þennan mis-
mun.