Morgunblaðið - 19.07.1981, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1981
— Eru mörg verkefni framundan?
— Ég fer til Danmerkur í september
og kem fram í sjónvarpi þar, síðan í
hljómleikahald í New York og svo tekur
við Listahátíðin í Aldburigh, sem Benja-
min Britten var frumkvöðull að á sínum
tíma. Þar flyt ég bæði klassíska músík og
svo djass.
Á eftir á ég fund með Knúti Hallssyni
úr Menntamálaráðuneytinu. Það getur
verið við spjöllum um næstu Listahátíð-
ina ykkar, hver veit. Ég hefði ekkert á
móti því að koma aftur, en allt er það á
umræðustigi, að svo stöddu.
Ég spyr hann um ættir hans og
uppvöxt, að góðum íslenzkum sið.
— Ég er fæddur í Chicago og ólst þar
upp. Foreldrar mínir voru rússneskir
Gyðingar, sem leituðu til Nýja heimsins
ásamt þúsundum annarra fjölskyldna í
byrjun aldarinnar. Lífið var erfitt þessu
fólki í Rússlandi, fátækt og eymd og
Gyðingaofsóknir ... Jú, ég hef komið til
Rússlands, í kringum 1952. Ég fann til
einhverra tengsla, það er ekki gott að
útskýra í hverju þau fólust. En þrátt
fyrir allt — þótt foreldrar mínir hafi
orðið að hrökklast þaðan á sinum tima
... var þetta nú landið, sem fóstraði þá.
Foreldrar mínir töluðu jafnan jiddísku í
æsku minni og við systkinin, ellefu
taisins, lærðum hana. Foreldrar mínir
voru ekki strangtrúuð, en samt héldu
þau í heiðri ýmsa siði frá gamla
landinu. Og sabbatinn var haldinn hátíð-
legur eftir því hvernig á stóð. Þegar ég
hugsa um það, hvernig foreldrar mínir
fóru að því að framfleyta öllum þessum
barnahóp, uppgötva ég, að ég veit það
ekki. Faðir minn var klæðskeri og hafði
oftast vinnu, en það var ekkert umfram
nauðþurftir og húsnæðið þætti víst ekki
glæsiiegt núna. En við höfðum í okkur og
á. Og við vorum ósköp ung, systkinin,
þegar við vorum látin fara að vinna.
Rússneskir Gyðingar voru allfjölmennir
í Chicago, og héldu hópinn. Það gerðu
önnur þjóðabrot líka, írskir, pólskir
og enskir innflytjendur. Það var ekki
ýkja mikil blöndun á milli framan af.
Chicago bernsku minnar var mikill
sælureitur bófa ... A1 Capone og fleiri
harðsoðnir náungar upp á sitt bezta. En
því var nú svo varið, að þessir gangsterar
voru ekkert að hrella venjulega borgara.
Þeir gerðu upp sín mál innbyrðis, af
fullkomnu miskunnarleysi, en aðra létu
Morgunstund með Benny Goodmann
þeir í friði. Það er dálítil kaldhæðni í því
að á þessum tíma var Chicago miklu
öruggari en núna.
Chicago var næststærsta borg Banda-
ríkjanna og það var mikil músík í henni,
einkum meðal svertingjanna, sem komu
upp frá New Orleans. Eg var mjög ungur,
þegar þessi tegund tónlistar — djassinn
— náði tökum á mér og var 14 eða 16 ára
þegar ég byrjaði í hljómsveit. Til New
York kom ég, meðal annars til að halda
áfram námi 1929 um þær mundir sem
kreppan mikla var að skella á. New York
var eins konar Mekka. Þar var allt, ekki
sízt ungum mönnum sem vildu sinna
listsköpun. Það er orðtak sem segir: „You
haven’t made it until you come to New
York.“ Það er heilmikið til í þessu. Og við
vorum nokkrir ungir menn, sem fórum
að spila saman, í útvarp, á skemmtunum,
í skólum, Glen Miller, Tommy Dorsey,
Red Niclos, svo að ég nefni nokkra. Mér
er óhætt að segja að það voru margir
efnilegir tónlistarmenn í New York þá —
eins og allar stundir. Við sem vorum í
þessum bransa vorum uppfullir af lífi og
fjöri og okkur fannst við vera að brjóta
nýtt land og það var spennandi, maður
lifandi!
Ég settist að í New York og ég gat
fljótlega lifað af tónlistinni. Nokkru
síðar komu móðir mín og systur til mín
og ég gat þá endurgoldið móður minni
eitthvað af því sem hún hafði lagt á sig
fyrir mig.
— Árið 19á4 stofnaði ég mitt eigið
band. í því voru meðal annars Gene
Krupa á trommur, Bunny Berigan á
trompet, Jess Stacey á píanó. Við fórum
að ferðast um Bandaríkin og ég held að
við höfum slegið verulega í gegn í
Paloma Ballroom í Los Angeles. Eftir
það varð brautin greiðfær. Við fengum
góðar viðtökur hvarvetna. í einni ferð-
inni komum við til Chicago og héldum
hljómleika. Það var í mér angurværð að
spila þar sem ég hafði slitið barnsskón-
um og fengið mín fyrstu kynni af músík.
Ég var ekki neitt frægur, en heté^Jeit
allt vel út. Og það var skrítið að
fyrir gamla vini og kunningja og
maður gat eitthvað. Jú, frægðin
mann máli þá. Seinna minna. Það er á
þeim ár.um þegar maður er að vinna sig
upp til hennar, að maður er viðkvæmur
og hégómagjarn. Síðar kemur í mann
hógværð og auðmýkt og metnaður fyrir
hönd þeirrar listgreinar sem maður
stundar.
— Og á stríðsárunum?
— Á stríðsárunum kom dálítið stopp
hjá mér ... ég veiktist í baki og var
skorinn upp. Þetta var eiginlega löngu
áður en menn voru farnir að að uppgötva
að hægt væri að fá brjósklos ... Svo hlær
hann. — Ég var sem sagt hálfgildings
brautryðjandi á því sviði. En ég náði mér
smám saman. Og fór aftur að spila. Auk
þess hafði ég stofnað fjölskyldu, konan
mín var ensk að uppruna, við eignuðumst
fimm dætur og auk þess á ég þrjár
stjúpdætur, sem hún kom með í búið.
— Nei, dætur mínar hafa ekki að ráði
lagt fyrir sig tónlist. Rachel dóttir mín
spilaði stundum á píanó hjá mér, en
annað er það nú ekki. Nú eru þær allar
giftar út og suður og þeim hefur farnazt
vel. Svo á ég orðið eitt afabarn, það er nú
ekki ofmælt hvað það er sérstakt barn.
— Hvenær hófust svo hljómleikaferð-
ir til útlanda?
— Ekki að marki fyrr en í kringum
1950. Fyrstu hljómleikarnir mínir utan
Bandaríkjanna man ég að voru í Palla-
dium-leikhúsinu í London. Síðan var
þeytzt um allar jarðir, verið nótt eða
tvær á hverjum stað. Það var ævintýri í
þá daga og úthaldið upp á það bezta, svo
að lengi vel var þetta mikið spennandi.
Ég hefði ekki heilsu í þetta nú. En þessi
spenna og sjá og upplifa alltaf nýtt og
nýtt og maður varð næstum aldrei
þreyttur, og um leið og maður byrjaði að
sjnla hvarf þreyta sem dögg fyrir sólu.
Ég lék ekki aðeins djass, líka klassíska
músík. Enn ferðast ég töluvert um og
ungt fólk streymir að og það nýtur þess
að hlusta á djass, ekki síður en það eldra.
Að vísu hefur allur músíkheimurinn
breytzt síðustu þrjátíu árin og allar þær
músíktegundir hafa markað sín spor,
mismunandi djúp. En djassinn blívur.
Hann hefur eitthvað í sér sem ekki
missir skírskotun til fólksins, þrátt fyrir
Teikninjí MorgunblaAið HG
diskó, pönk~rock and roll, hart rokk,
mjúkt rokk, country-músík og ég veit
ekki hvað.
— Ef ég ætti að lýsa sjálfum mér
segirðu? Ég er enn afar uptekinn af
músíkinni, svarar hann svo, fjölskylda
mín verður líklega númer tvö. Ég hef
dregið úr ferðalögum, en ég hefði hug á
því að kenna. Ég hef fengizt við það,
innan minna eigin hljómsveita, en vildi
gera meira af því. Ég hef verið afar
lánsamur að hafa fengið að fást við það
sem hefur skipt mig mestu í lífinu. Það
eru ekki allir svo heppnir. Og það hefur
áhrif á alla skapgerð manns og lífsvið-
horf að vinna að því sem hann hefur
unun af. Ég býst við að ég hafi einhverja
galla — heldurðu það ekki ...? — en ég
er svona 95 prósent jákvæður maður,
sem oftast nær hef stjórn á skapsmunum
mínum, ef eitthvað bjátar á. Ég les meira
seinni árin. Ég hef líka gaman af
blómum ... nú orðið bý ég einn því að ég
missti konuna mína fyrir þremur árum.
Svo að ég sinni músíkinni og blómunum
mínum. Það er gott að fást við eitthvað
sem gefur manni tilfinningu fyrir að
rækta eitthvað og hlúa að því, svo að ég
spila fyrir blómin mín, þú veizt að blóm
hafa svo gaman af músík. Bæði klass-
ískri og djass.
— Hvort ég komi aftur? Við sjáum nú
til. Ekki yrði ég hissa á því. Ég hef
eignast hér góða vini, sem ég hef gaman
af að hitta og yfirleitt falla mér þeir
Islendingar sem ég hef kynnzt, vel í geð.
Veðráttan hér dregur ekki úr mér
kjarkinn, það skiptir mestu ef fólkið er
hlýtt. Nú er ég á leiðinni heim. Ég hlakka
alltaf til að fara á nýja staði og ekki
síður til að koma heim. Þá spila ég fyrir
blómin mín og verður hugsað til þess,
þegar ég stóð úti í miðri Víðidalsá og
man, að ég varð alltaf snortinn af
landslaginu og hvað það er skemmtilegt
að hafa átt þess kost að kynnast svona
fallegri á.
svo
spila ég fyrir
blómin