Morgunblaðið - 22.10.1981, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 1981
Nokkur orð um næstu stórvirkjun
Eftir Berg
Siffurbjörnsson
Vegna þess, að ýmsir hafa farið
offari að undanförnu bæði í ræðu
on riti um næstu stórvirkjun, tel
éjí ekki of ý lagt, þó að fáein orð
séu lö(jð þar í belg af Austurlandi.
Ekki hvað síst tel ég þetta þó við
hæfi, ef það er haft í huga, að
Austfirðingar hafa ekki einu sinni
gripið til pennans, þó að beinlínis
væri ráðist gegn lífshagsmunum
þeirra í áðurnefndum skrifum, eða
eins og einhver frammari orðaði
það nýlega, að ritstjóri Dags á Ak-
ureyri „væri að ganga af síðasta
Framsóknarmanninum á Austur-
landi dauðum" með heldur lítið
grunduðum skrifum sínum um
frumkvæði Austfirðinga í orku- og
iðnaðarmálum.
Samvinna Norðlendinga og
Austfirdinga í orkumálum
Skömmu eftir að núverandi rík-
isstjórn tók við völdum lagði ég þá
hugmynd fyrir þingmenn Austur-
landskjördæmis, Pálma Jónsson
og nokkra fleiri, að reynt yrði að
koma á samstöðu milli Norðlend-
inga og Austfirðinga um virkjanir
í Blöndu og Fljótsdal.
Astæðurnar fyrir því að ég
varpaði þessari hugmynd fram
voru m.a. þessar:
1. Að það þjónaði engum tilgangi
og yrði engum til gagns, að
landsbyggðarmenn reyndu að
troða skóinn hver niður af öðr-
um í þeim málum, sem stærstu
drættina munu móta í framtíð-
arþróun mannlífs í landi okkar,
orku- og iðnaðarmálum, heldur
aðeins auka á jafnvægisleysið i
byggð landsins, og stuðla að
nýrri holskeflu fólksflótta til
suðvesturhornsins með tilsvar-
andi samdrætti og vonleysi,
einkum á Norður- og Austur-
landi.
2. Að það væri hófleg reisn yfir
því að taka samtímis ákvörðun
um allt að 220 mw áfanga
Fljótsdalsvirkjunar og Blöndu-
virkjun, jafnframt nauðsynleg-
um áföngum í orkufrekum iðn-
aði, bæði á Austurlandi og
Norðurlandi.
3. Að það gæti eytt þeim deilum,
sem staðið hafa vegna fyrir-
hugaðrar landeyðingarstefnu
„sérfræðinga" á Blöndusvæð-
inu, ef fyrst yrði komið upp
nægilegri miðlun fyrir lands-
kerfið við Eyjabakka, ofan
Fljótsdals, þar sem Blöndu-
virkjun kæmi þá í kjölfarið með
lítilli miðlun og nær engri land-
eyðingu, en allt að sömu
afkastagetu, og væri ennþá
virkjunarkostur í fremstu röð.
4. Að ef áköfustu Víga-Barðar á
Norðurlandi vildu svo vel gjöra
að líta örskotsstund út fyrir
hlaðvarpann sinn, þá er það
ljóst, að á Norðurlandi eru að-
eins tveir virkjunarkostir fall-
vatna umtalsverðir, Blanda og
Dettifoss (á jarðskjálftasvæði
og með tiltölulega lítilli miðl-
un). Þessir möguleikar duga
Norðlendingum skammt, sé
horft til langrar framtíðar, og
verða þeir því fyrr en síðar að
fá hlutdeild í hinum gífurlegu
virkjunarmöguleikum á Aust-
urlandi, ef t.d. Akureyri á ekki
að dragast aftur úr í almennri
framþróun á landsvísu.
Þetta ætti þegar í upphafi að
geta tryggt góða smvinnu milli
þessara landshluta, sé rétt og
skynsamlega að máium staðið
(gorgeir og asnaspörk Ingólfs
Arnasonar og ritstjóra Dags
eru ekki vinnubrögð, sem við
eiga þegar stórmálum þarf að
ráða farsællega til lykta).
5. I sáttmála núverandi ríkis-
stjórnar er ákvæði um, að næst
skuli virkjað utan sprungu-og
jarðskjálftasvæðisins. Er það
ekki aðeins skynsamlegt
ákvæði með tilliti til almennrar
byggðaþróunar í landinu og
jöfnunar á aðstöðu manna til
„Hvort fyrr verður
virkjað innan þessara
tímamarka í Fljótsdal eða
við Blöndu á svo að
ákvarðast af því, hvernig
haganlegast verði staðið
að heildarverkefninu með
hliðsjón af hámarksár
angri og lágmarkstilkostn-
aði og fórnum.“
betra mannlífs, heldur er þetta
sjálfsögð og lífsnauðsynleg ör-
yggisráðstöfun fyrir þá sem
búa á höfuðborgarsvæðinu,
Suður- og Suðvesturlandi, þeg-
ar næsta alvarlega umbrota-
hryna dynur þar yfir, sem engir
alvarlega þenkjandi menn geta
lokað augum fyrir.
Ágæti Blönduvirkjunar
Nú skal ég ekki draga í efa hag-
kvæmni né ágæti Blönduvirkjun-
ar, þó að löng og bitur reynsla hafi
kennt mér þau sannindi, að orðum
og yfirlýsingum „sérfræðinga" sé
varlega treystandi, sérstaklega
þegar Orkustofnun á í hlut, en á
þeim bæ hafa menn sem kunnugt
er ekki vílað fyrir sér að láta frá
sér fara andstæðar yfirlýsingar
með hálfsmánaðar millibili eða
svo.
En allt um það skal ég vera
fyrsti maður til að trúa því að
Blönduvirkjun sé, með og án miðl-
unar, hagstæðasti virkjunarkost-
ur, sem um er að ræða. Auk þess
er Blönduvirkjun best staðsett
allra virkjana landsins með hlið-
sjón af eðlilegasta markaði. En
því tek ég þetta fram, að Norður-
land vestra og Vestfirðir eiga ekki
annan umtalsverðan kost stór-
virkjunar en Blöndu, og er hún þó
ekki stærri virkjun en svo, að mér
er nær að halda, að með æskilegri
framþróun nýti þessi markaður
alla orkuvinnslu hennar á næstu
10 árum.
Og að slepptri speki „nú eða
aldrei“manna, er í sjálfu sér ekk-
ert lögmál til, sem segir að við
skulum ævinlega virkja ódýrasta
virkjunarkost á orkueiningu fyrst.
Þar getur ýmislegt annáð alveg
eins eða fremur komið til álita. Má
þar t.d. nefna: Er nauðsynlegt af
öryggisástæðum að virkja utan
jarðskjálftasvæða, fylgir virkjun-
inni nægileg miðlun fyrir lands-
kerfið eða ekki, er unnt að komast
hjá óþarfri eyðingu gróðurlendis
með því að breyta virkjanaröð lít-
ið eitt?
Ódýrasti virkjunarkosturinn á
orkueiningu spillist sem sé ekkert
við það þó frestað sé í 3—4 ár og
næst besti kostur færður fram.
Þvert á móti, hann batnar með til-
liti til hagkvæmni, þar sem hann
yrði þá borinn saman við það sem
áður var þriðji besti kostur. Það er
eiginlega nauðsynlegt að menn
hafi hugarró til að gefa gaum að
svona einföldum sannindum, þeg-
ar stórir hlutir eru í húfi.
Vatnsmiðlun í landskerfinu
Með frv. til laga um raforkuver,
sem ríkisstjórnin lagði fyrir síð-
Hugleiðingar um
sérframboð kvenna
eftir Margréti S.
Einarsdóttur
Undanfarnar vikur og mánuði
hefur verið í gangi talsverð um-
ræða um sérframboð kvenna til
næstu sveitarstjórnakosninga og
jafnframt hugsanlega kvennalista
innan stjórnmálaflokkanna.
Vissulega hafa menn veit fyrir sér
ástæðunni fyrir slíku sérframboði
kvenna og afleiðingum þess. Þó
það sé alfarið skoðun mín að slík
sérframboð séu óæskileg og spor
aftur á bak í baráttu okkar fyrir
jafnrétti tel ég að ekki megi van-
meta þá hótun sem í slíkum að-
gerðum felst og hugsanlega afleið-
ingu slíkra framboða varðandi
stöðu stjórnmálaflokkanna al-
mennt. Hér eiga stjórnmálaflokk-
arnir, og þar er enginn einn und-
anskilinn, vissa sök á og ég tel það
skyldu forráðamanna flokkanna
að staldra við og íhuga gaumgæfi-
lega þá stöðu sem hér er komin
upp.
Sér kvennalisti, „þverpólitísk-
ur“, er að mínu mati óhugsandi í
framkvæmd. Stjórnmál eru byggð
á ákveðinni hugmyndafræði og þó
reynsla kvenna sé vissulega með
dálítið öðrum hætti en karla fæ ég
ekki séð hvernig hugmyndafræði-
legar skoðanir okkar ættu að geta
fallið saman eingöngu vegna þess
að við erum konur. Hugmynda-
fræðilegar skoðanir okkar eru
byggðar á allt öðrum grunni og
annarri reynslu en þeirri sem við
eigum sameiginlega sem konur.
Við hljótum að gefa okkur að þær
konur sem hugsanlega veldust á
sér kvennalista, „þverpólitískan",
hafi þegar myndað sér sínar
stjórnmálaskoðanir og á þeirri
staðrevnd einni er slíkur listi
óraunsær og út í hött, blekking
sem ber að varast.
Sér listi kvenna innan stjórn-
málaflokkanna er svo annar þátt-
ur í þessum umræðum sem vert er
að staldra við. Það er skoðun mín
að slíkur listi sé örþrifaráð, enn
einn þáttur í að brjóta á bak
flokkakerfið, en hugmyndin að
slíku framboði á sér sínar skýr-
ingar. I áratugi hafa konur sett
fram kröfur um meiri jöfnuð milli
karla og kvenna við myndun fram-
boðslista flokkanna til sveit-
astjórna og Alþingis. Það er hins
vegar staðreynd að slíkur jöfnuð-
ur hefur ekki náðst, og í sumum
tilvikum hefur okkur borið aftur á
bak í stað fram á við. Hér liggur
sökin ekki síður hjá okkur konum
sjálfum en körlum, einhversstaðar
höfum við ekki haldið vöku okkar
sem skyldi og því runnið út af
sporinu.
Þó það sé vissulega skoðun
þeirra sem hvað mest hafa fjallað
um þessi mál að það sé ekki ein-
vörðungu réttur kvenna að taka
þátt í því að móta það þjóðfélag
sem við lifum í heldur einnig
sjálfsögð skylda þeirra, þá verðum
við að viðurkenna að við stöndum
enn frammi fyrir ákveðnum for-
dómum í þessum málum sem erf-
itt er að brjóta niður. I umræðum
manna á meðal um orsök þess að
konur hafa ekki náð iengra en
raun ber vitni í sókn sinni til
framboðs á vegum stjórnmála-
flokkanna hafa komið fram marg-
ar og mismunandi skoðanir. Það
hefur meðal annars verið talað um
hlédrægni af hálfu kvenna, van-
mat kvenna á kynsystrum sínum,
afl)rýði í garð annarra kvenna og
það að konur séu minna pólitískar
en karlar og veigri sér við því að
taka á sig þá ábyrgð og gagnrýni
sem fylgi opinberum störfum. Og
síðast en ekki síst nú á seinni ár-
um eftir að prófkjörin komu til
sögunnar hafa heyrst þær raddir
sem telja að konur óttist þann
„Hugsunarháttur
inn að kjósa eina konu
tii þess eins að hafa
eina konu á að vera
jafn fráleitur og það að
kjósa einn karl til þess
að hafa karl með. Við
verðum að yfirvinna
gamla fordóma og líta
á okkur sjálfar sem
jafningja karla. Það er
kominn tími til að við
brjótum þann ramma
sem við höfum verið
settar í, eða sjálfar
myndað um okkur.“
darraðardans sem fylgir prófkjör-
um. Ekkert af þessu eitt út af fyrir
sig er orsök vandans, en á sér þó
einhverja stoð í veruleikanum, all-
avega í hugum sumra, og er því
hluti vandans. Fordómar sem þarf
að brjóta niður. Sú skoðun að kon-
ur séu almennt hlédrægari en
karlar, á sér enga stoð í veruleik-
anum. Þær eru ekki í eðli sínu hlé-
drægnari og hafa að mínu mati
aldri verið. Konur eru heldur ekki
minna pólitískar en karlar, enda
er pólitík ekkert annað en hið
daglega líf samfélagsins, and-
rúmsloftið sem við drögum að
okkur, og konur sem eru helming-
ur þjóðarinnar hljóta ekki síður
en karlar að taka beint eða óbeint
þátt í að móta samfélagið. Það er
reynsla mín að þegar konur ræða
um mál er varða uppbyggingu og
mótun þess samfélags sem við lif-
um í þá hafa þær almennt mjög
fastmótaðar og ákveðnar pólitísk-
ar skoðanir, engu síður en karlar.
Sú fullyrðing að konur vanmeti
kynsystur sínar og séu haldnar af-
brýði í garð annarra kvenna hefur
valdið mér talsverðum heilabrot-
um gegnum árin og ég verð að játa
að ég á ekkert eitt ákveðið svar við
slíkri fullyrðingu. Mér er ekki al-
veg grunlaust um að enn þann dag
í dag séu nokkur brögð að því að
þær konur séu litnar hornauga,
sem sjálfar af eigin rammleik og
dugnaði kjósa að koma sér upp
þjóðfélagsstigann en nota sér ekki
stöðu eiginmannsins sem
aðgöngumiða þangað upp. Ég tel
hins vegar að þessa gæti ekki síð-
ur hjá körlum en konum og hef
grun um að margir karlmenn vilji
ríghalda í „konuna bak við mann-
inn“ en ekki stuðla að því að ýta
henni fram fyrir sig. En hvað
varðar afbrýði í garð annarra þá
gætir hennar engu síður meðal
karla en kvenna. Afbrýði og öfund
hafa verið fylgifiskar mannkyns-
ins frá upphafi vega og verða
sjálfsagt seint úr sögunni.'
Spurningin um það hvort konur
séu ragar við að axla þá ábyrgð
sem fylgir opinberum störfum og
hvort þær séu viðkvæmari en
karlar fyrir gagnrýni og umtali, er
eitt af því sem oft heyrist í þessum
umræðum. Ég er viss um að konur
eru í raun ekki hræddar við að
taka á sig aukna ábyrgð. Hins veg-
ar tel ég að áralangt misrétti
kynjanna hafi orsakað það að kon-
um finnst þær þurfa að vera
gæddar óvenjulega miklum hæfi-
leikum og helst að vera óaðfinn-
anlegar ef þær eigi að ganga fram
fyrir karla í ábyrgðarstöðum.
Þetta er auðvitaö hugsunarháttur
sem þarf að uppræta og ég hef trú
á að hverfi með næstu kynslóðum.
Varðandi gagnrýni og umtal má
vel vera að konur eigi erfiðara
með að hrista slíkt af sér en karl-
ar. Mér er ekki alveg grunlaust um
að einmitt hugsunin um gagnrýni
og umtal eigi sinn þátt í tregðu
kvenna til þess að gefa kost á sér
til framboðs í pófkjöri. Sérhver
einstaklingur sem gefur kost á sér
til ábyrgðarstarfa verður að vera
við því búinn að taka á sig gagn-
rýni og þola umtal. Ég sé enga
frambærilega ástæðu til þess að
ætla að konur geti ekki gengið í
gegnum slíkan skóla alveg eins og
karlar. Prófkjörin eru okkar
vettvangur. Þar eigum við að berj-
ast fyrir okkar framgangi sem
frjálsir einstaklingar í frjálsu
samfélagi.
Meðan við enn lítum á okkur
konur sem eitthvert sérfyrirbrigði
í stað þess að líta á okkur sem
einstaklinga þá er ekki von á því
að við náum langt. Við eigum að
sitja á sama bekk og karlar og
berjast fyrir okkar framgangi á
sama hátt. Einstaklingur sem
stendur og fellur með sínum eigin
skoðunum og framferði.
Hugsunarhátturinn að kjósa
eina konu til þess eins að hafa
eina konu á að vera jafn fráleitur
og það að kjósa einn karl til þess
að hafa karl með. Við verðum að
yfirvinna gamla fordóma og líta á
okkur sjálfar sem jafningja karla.
Það er kominn tími til að við
brjótum þann ramma sem við höf-
um verið settar í, eða sjálfar
myndað um okkur.
Jafnt karlar sem konur verða að
temja sér annan hugsunarháttt en
hingað til hefur viðgengist. Ef
alltaf er staðið í sömu sporum
verður aldrei nein framþróun. Það
er mikilvægt að konur geri meira
en að nýta sér kosningaréftinn,
við verðum einnig að nýta okkur
til fulls þann rétt sem við höfum
til kjörgengis og mæta til leiks á
jafnréttisgrundvelli.
Margrét S. Einarsdóttir