Morgunblaðið - 24.10.1981, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1981
Sýmim áfram gætni og festu í eftia-
hags- og kjaramálum á næsta ári
Hér fer á eftir í heild stefnu-
ræða sú, sem dr. Gunnar
Thoroddsen, forsætisráð-
herra, flutti á Alþingi í fyrra-
kvöld:
Efnahagsmál
Stefna ríkisstjórnarinnar í
efnahatfsmálum b.VKtíir á þeirri
metjinforsendu, að árangurs sé því
aðeins að vænta, að tekið sé á öll-
um þátlum efnahagsmála í senn ott
jafnva‘t>is leitað á öllum sviðum.
Þetta tírundvallaratriði er sett
fram i stjórnarsáttmála ríkis-
stjórnarinnar
„Ríkisstjórnin mun berjast tfenn
verðbólfjunni með aðhaldsaðtíerð-
um, er varða verðlatt, tíentíi, pen-
intímál, fjárfestintíu otí ríkis-
fjármál."
Þessa viðleitni til heildarsýnar
otí jafnvætíis hefur ríkisstjórnin
haft að leiðarljósi í efnahausmál-
um. Á þessu bytíffist efnahatís-
áætlun ríkisstjórnarinnar frá síð-
ustu áramótum, en þar er höfuð-
markmiðum efnahagsstefnu ríkis-
stjórnarinnar lýst svo:
„I fyrsta lat?i að efla atvinnulíf-
ið ots trytítya öllum landsmönnum
næjja atvinnu.
I öðru latji að dratía svo úr
hraða verðbólfíunnar, að hún
lækki í um 40% á árinu 1981.
í þriðja latíi að tryftgja kaup-
mátt launafólks."
Eftir þessari áætlun hefur verið
unnið með tíóðum árantjri.
Tekist hefur að trytJtya lands-
mönnum nætía atvinnu á meðan
fjrannþjóðir okkar stynja undan
béili atvinnuleysis. Atvinnuástand
hefur verið tíott, þrátt fyrir ein-
stök, staðbundin vandamál ot; erf-
iðleika í sumum tireinum atvinnu-
lífs.
Tekist hefur að drat;a svo úr
hraða verðbólgu, að hún verður
um eða innan við 40% í ár, eins ot;
að var stefnt, í stað um 60%’ verð-
bólgu tvetítya undangenfjinna ára.
Þá hefur tekist að vernda kaup-
mátt þannifí, að hann er nú ívið
meiri en orðið hefði án efnahatts-
aðt;erða ríkisstjórnarinnar um
síðastliðin áramót. Kaupmáttur
ráðstöfunartekna hefur vaxið á
þessu ári, þrátt fyrir umfangs-
miklar aðhaldsaðt;erðir til þess að
dratta úr verðbólffu.
Við Islendingar höfum því náð
umtalsverðum árangri í efnahags-
ot; atvinnumálum á yfirstandandi
ári. Því athyt;lisverðari er þessi
árant;ur, þegar litið er til hins al-
varlet;a efnahat;sástands, sem rík-
ir víðast hvar í heiminum. í flest-
um náf;rannalöndum okkar ein-
kennist ástand efnahagsmála af
jafnvægisleysi ot; meiri vandamál-
um á því sviði en oftast áður á
síðustu áratuKum. Náf;rannaþjóð-
ir okkar flestar búa við meira at-
vinnule.vsi en þekkst hefur frá þvi
í heimskreppunni fyrir hálfi öld.
Verðbólttan er að vísu minni í
þessum löndum en á Islandi, en
víðast hvar er mikill halli í utan-
ríkisviðskiptum og ríkisfjármál-
um þessara landa, þjóðarfram-
leiðslan hefur ekki aukist, jafnvel
minnkað, kaupmáttur almennintts
rýrnað.eða staðið í stað.
Ekki fer hjá því, að efnahags-
erfiðleikar nát;rannaþjóða hafi
áhrif á þjóðarbúskap Islendint;a
ot; setji vexti hans skorður. En
okkur hefur tekist að sigla fram-
hjá þessum skerjum erfiðleika í
efnahat;smálum heimsins stór-
áfallalaust, of; tekist að halda
lætra jafnvæt;i á flestum sviðum
efnahat;smála en t?rannþjóðum
okkar yfirleitt.
Ríkisstjórnin mun á næsta ári
fylKja í öllum t;rundvallar atriðum
sömu stefnu í efnahagsmálum of;
nú í ár. Áfram verður stefnt að
fullri atvinnu, hjaðnandi verð-
bólt;u, verndun kaupmáttar. Þessu
hyt;t;st ríkisstjórnin ná fram með
því að beita aðhaldi í fjárfestingu,
t;enf;ismálum, penintcamálum,
ríkisfjármálum og verðlagsmál-
um.
Verðlag
Þó að mikilvægur árangur hafi
náðst í ár, er verðbólgan enn mikil
meinsemd í efnahagslífinu. Ekki
má lina þau tök, sem verðbólgan
hefur verið tekin á þessu ári.
Verðbólgan minnkar um þriðj-
ung á þessu ári, eða úr tæpum
60% í 40%' mælt frá upphafi til
loka árs.
Á komandi ári mun ríkisstjórn-
in leggja höfuðáherslu á að þrýsta
verðbólgunni enn verulega niður í
samræmi við það meginmarkmið
ríkisstjórnarinnar að koma verð-
bólgunni svo fljótt sem kostur er
niður á svipað stig og er í helstu
viðskiptalöndum okkar.
Með þeim árangri, sem náðst
hefur á þessu ári og þeim skrefum,
sem fyrirhuguð eru á næsta ári,
skapast möguleikar til þess að ná
betra jafnvægi og meiri stöðug-
leika í íslensk efnahagsmál en ver-
ið hefur um langt árabil.
Það er trú ríkisstjórnarinnar,
að unnt sé að ná þessum markmið-
um án þess að fórna öðrum megin-
markmiðum í efnahagsmálum þ.e.
fullri atvinnu og óskertum kaup-
mætti.
Hér skiptir sköpum, að aðilar
vinnumarkaðarins semji svo um
kaup og kjör á næsta ári, að
markmiðunum um fulla atvinnu
og hjaðnandi verðbólgu verði ekki
teflt í tvísýnu.
Hér þarf að koma til samstillt
átak ríkisstjórnarinnar og aðila
vinnumarkaðarins.
Kíkisfjármál
Halli í ríkisfjármálum og
skuldasöfnun í Seðlabanka er ein
af meginástæðum þess óstöðug-
leika, jafnvægisleysis og verð-
þenslu, sem einkennt hefur ís-
lenskt efnahagslíf um langt ára-
bil,
Á síðasta ári náðist mikilsverð-
ur árangur í þessum efnum. Þá
hafði ríkissjóður bæði fekstrar-
afgang og greiðsluafgang í fyrsta
sinn um langt skeið. Allt bendir til
þess, að afkoma ríkissjóðs í ár
verði góð. Þannig hefur í ár og í
fýrra ekki einungis tekist að halda
jöfnuði í rekstri ríkissjóðs, heldur
hefur einnig reynst unnt að greiða
stórar fjárhæðir til Seðlabanka til
greiðslu á þeim skuldum, sem
safnast höfðu við hallarekstur rík-
issjóðs á fyrri árum.
I fjárlagafrumvarpi fyrir næsta
ár er enn stefnt að afgangi í ríkis-
rekstrinum. 120 milljónir króna
eru áætlaðar til greiðslu á þessum
gömlu yfirdráttarskuldum við
Seðlabankann.
Þessi árangur í ríkisfjármálum
hefur náðst með því að beita að-
haldi í rekstri stofnana og fyrir-
tækja ríkisins. Á næsta ári verður
áfram haldið á sömu braut.
Nokkur skattalækkun varð í ár
samkvæmt efnahagsáætlun ríkis-
stjórnarinnar um síðustu áramót.
Hlutfall útgjalda ríkisins í þjóð-
arframleiðslunni gefur gleggsta
mynd af heildarskattlagningu.
Þetta hlutfall varð hæst 30,4% um
miðjan áttunda áratug, var rúm
29% tvö síðustu árin áður en nú-
verandi ríkisstjórn tók til starfa,
varð 28,5%' árið 1980, verður
væntanlega 28,2%. í ár og um 28%.
á næsta ári, samkvæmt fyrirliggj-
andi spá.
IVningamál
Undanfarinn áratug hefur sú
háskalega þróun átt sér stað í pen-
ingamálum, að sparifjármyndun
landsmanna hefur minnkað ár frá
ári. Þetta hefur stuðlað að jafn-
vægisleysi á fjármagnsmarkaði og
i utanríkisviðskiptum.
Þessi þróun hefur nú snúist við.
Sparifé landsmanna hefur tekið
að vaxa á ný og hefur aukist ört á
þessu ári.
Hlutfall innlána af þjóðar-
framleiðslu var fyrir 13 árum
komið niður í 21,5%. Það hækkaði
í fyrra upp í 23,8%. og í ár í 26,5%.
Horfur eru á, að þessi þróun haldi
áfram á árinu 1982 og hlutfall inn-
lána af þjóðarframleiðslu hækki
þá í um 29% og yrði þá hærra en
verið hefur síðustu 8 ár.
Þannig hefur fjármagns-
markaðurinn komist í betra jafn-
vægi í ár en verið hefur um langt
árabil. Þetta er flestu öðru þýð-
ingarmeira fyrir atvinnulífið og
fyrir stöðugleika í efnahagsmál-
um.
Tekist hefur að verðtryggja
flestar tegundir inn- og útlána á
þessu ári, þrátt fyrir það, að vextir
hafi tvívegis verið lækkaðir á ár-
inu. Vextir og verðbólga hafa
þannig náð saman með hjöðnun
verðbólgu en ekki með vaxtahækk-
unum.
Almenningur getur nú lagt fé
sitt fyrir án ótta við rýrnun þess
af völdum verðbólgu.
Þetta hefur dregið úr þeim verð-
bólguhugsunarhætti, sem verið
hefur landlægur hér um langt ára-
bil.
Hluti penignamálastefnu ríkis-
stjórnarinnar hefur verið að hafa
strangt taumhald á útlánum
bankakerfisins. Á síðasta ári var
gripið til sérstakra ráðstafana til
þess að hefta þróun útlána, sem
var ákaflega óhagstæð framan af
árinu.
Þessar ráðstafanir báru góðan
árangur. Það kom hins vegar í ljós
snemma á þessu ári, að þörf var
viðbótarráðstafana. Til þess að
styrkja enn frekar peningamála-
stjórn, beitti ríkisstjórnin sér
fyrir, í lok aprílmánaðar í ár, að
upp væri tekin sveigjanleg binding
innlánsstofnana hjá Seðlabankan-
um.
Peningamálastefna ríkisstjórn-
arinnar á næsta ári mun áfram
beinast að því, að þróun pen-
ingamála styðji þá viðleitni ríkis-
stjórnarinnar að draga verulega
úr verðbólgu.
(iengi.smál
Með efnahagsáæt^lun ríkis-
stjórnarinnar frá síðustu áramót-
um urðu umskipti í gengismálum.
Horfið var frá gengissigi, þ.e.
hægfara en mjög tíðri lækkun
krónunnar. Þess í stað var ákveðið
að stefna að stöðugu gengi og mið-
að við meðalgengi erlendra gjald-
miðla. Um nálega fimm mánaða
skeið tókst að halda gengi íslensku
krónunnar óbreyttu gagnvart
meðalgengi helstu viðskiptalanda
okkar. I lok maí var gengi krón-
unnar lækkað um tæplega 4%. í
ágústlok var gengið að nýju lækk-
að og þá um tæplega 5%.
Gengi íslensku krónunnar hefur
ekki verið jafn stöðgut um langt
árabil.
Á hinn bóginn hefur gengi
gjaldmiðla helstu viðskiptaþjóða
okkar breyst mjög innbyrðis á
þessu ári. Þetta hefur valdið
nokkrum erfiðleikum í ýmsum at-
vinnugreinum, en hefur um leið
verið búhnykkur fyrir aðrar at-
vinnugreinar. Þessi misjafna
gengisþróun erlendra gjaldmiðla
er algerlega af erlendum toga.
Ríkisstjórnin stefnir áfram að
stöðugu gengi íslensku krónunnar.
Þegar litið er til langs tíma,
verður að miða gengisskráninguna
Stefnuræða
dr. Gunnars
Thoroddsens,
forsætisráð-
herra á Alþingi
f fyrrakvöld
við það, að jafnvægi haldist í
viðskiptum við önnur lönd og að
rekstrargrundvöllur útflutnings-
atvinnuveganna og þeirra at-
vinnugreina, sem eiga í samkeppni
við innflutning, verði tryggður.
Ríkisstjórnin mun miða stefnu
sína við þetta grundvallarsjón-
armið, en jafnframt gæta ýtrustu
aðhaldssemi í gengismálum.
Vidskiplajöfnuður
Á þessu ári hefur mjög dregið
úr halla á utanríkisviðskiptum Is-
lendinga. Horfur eru á, að hallinn
á viðskiptum landsmanna við út-
lönd verði á þessu ári aðeins um
'h% af þjóðarframleiðslu. í fyrra
var þetta hlutfall um 2,4% af
þjóðarframleiðslu.
Allt frá því olíuverð tók að
hækka, snemma á síðasta áratug,
hafa flest vestræn ríki búið við
halla á viðskiptum við útlönd. Svo
er enn. Islendingum hefur tekist
að ná hér betra jafnvægi.
Fjárfesting
Mörg undanfarin ár hefur heild-
arfjárfesting landsmanna verið
umfram getu þjóðarbúsins. í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnar-
innar er sett fram það markmið,
að heildarfjárfesting nemi um
fjórðungi af þjóðarframleiðslu.
Þessu markmiði hefur verið náð á
þessu ári. Fjárfesting er talin
verða á þessu ári rúm 25%. af
þjóðarframleiðslu. Á næsta ári er
gert ráð fyrir, að heildarfjárfest-
ing verði um 24%i af þjóðarfram-
leiðslu. Með þesu er stefnt að því
að færa fjármunamyndun nær
heildarsparnaði þjóðarbúsins og
draga úr viðskiptahalla.
Með auknum sparnaði lands-
manna aukast möguleikar á að
fjármagna fjárfestingu með inn-
lendum sparnaði, fremur en er-
lendum lántökum. Þróun pen-
ingamála á þessu ári gefur tilefni
til bjartsýni á þessu sviði.
Atvinnumál
Atvinnuástand hefur verið gott
á þessu ári, þegar á heildina er
litið.
Tekist hefur að tryggja þeim
fjölda manna, sem á vinnumark-
aðinn koma á hveru ári, næga at-
vinnu. Um langt skeið hefur hins
vegar töluverður fjöldi fólks flust
á ári hverju til útlanda. Á síðustu
misserum hefur þessi brottflutn-
ingur fólks verið minni en oft áð-
ur. Þetta er þó enn nokkurt
áhyggjuefni, sem ríkisstjórnin
hefur í huga við mótun stefnu
sinnar í atvinnumálum.
Um leið og reynt er að tryggja
jafna atvinnu, verður að gæta þess
eins vel og kostur er að koma í veg
fyrir ofþenslu. Á næsta ári verður
sú viðleitni efld og reynt að stuðla
að aukinni hagkvæmni í fjárfest-
ingu hins opinbera.
Forsenda nægrar og öruggrar
atvinnu fyrir vaxandi fjölda fólks
er traust og þróttmikið atvinnulíf.
Staða atvinnuveganna verður best
styrkt með því að auka framleiðni
og draga með því úr innlendum
kostnaði. Hjöðnun verðbólgu er
afar mikilvæg fyrir atvinnulífið í
landinu, forsenda tryggari afkomu
og aukinnar framleiðni, skilyrði
fyrir vexti atvinnulífs og þjóðar-
tekna í framtíðinni. Miklu skiptir
því, að unnt verði að tryggja þann
árangur, sem þegar hefur náðst í
verðlagsmálum, peningamálum,
ríkisfjármálum og viðskiptum við
útlönd. Það er sá grunnur, sem
hagvöxtur næstu ára byggir á. Um
leið og áfram verður beitt að-
haldsaðgerðum á öllum sviðum
efnahagsmála, hefur ríkisstjórnin
undirbúið sókn í atvinnumálum til
aukningar framleiðslutekna þjóð-
arinnar.
Þannig eru nú áformuð stærri
skref í virkjun vatnsafls, en áður
hafa verið stigin.
Virkjun þessarar miklu auðlind-
ar íslendinga er undirstaða þeirr-
ar sóknar í atvinnumálum, sem
ríkisstjórnin undirbýr nú.
Ríkisstjórnin hefur þegar aflað
heimildar Alþingis til þess að
reisa og reka fjórar vatnsafls-
virkjanir, auk heimildar til stækk-
unar Hrauneyjafossvirkjunar og
ráðstafana til að tryggja betur en
nú er rekstur orkuveranna á
Þjórsársvæðinu og auka orku-
vinnslugetu þeirra.
En það verður aldrei nægilega
undirstrikað, að þessi sókn í at-
vinnumálum mun því aðeins skila
íslendingum bættum lífskjörum,
að unnt verði að ná og viðhalda
jafnvægi og stöðugleika í þjóðar-
búskapnum.
Hér sem annars staðar verður
að hafa heildarsýn og stilla saman
þau markmið, sem að er keppt.
Verðlagsmál
í efnahagsáætlun ríkisstjórnar-
innar frá áramótum var ákveðið
að fylgja athaldssamri stefnu í
verðlagsmálum á fyrstu fjórum
mánuðum ársins. Þessi ákvörðun
var nauðsynlegur þáttur í þeirri
heildarstefnu, sem mótuð var í
efnahagsmálum á þeim tíma.
Að liðnum fyrstu fjórum mán-
uðum ársins var tekin upp sveigj-
anlegri stefna í verðlagsmáium.
Ríkisstjórnin hefur sett ársfjórð-
ungsleg markmið um verðhækk-
anir, sem er ætlað að vera almenn
stefnuviðmiðun fyrir meðferð
verðlagsmála.
Það er hins vegar ljóst, að ef
ákvarðanir verðlagsyfirvalda eru