Morgunblaðið - 31.01.1982, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1982
17
Róbert Arnfinnsson: Mozart grunaði mig ekki hót.
talar vid guð sinn
Caposco. Nú sé ég örlög mín: Nú finn ég
eymd mína eins og Adam fordum nekt sína.
(Stendur upp) í kvöld er hér einhverstaðar í
borginni flissandi stráklingur. Kannski er hann
staddur inni á krá og án þess að leggja frá sér
billiardkjuðann getur hann rissað upp úr sér
nótur, sem gera alla mína músík að líflausu
klóri. Grazie Signore. Þú gafst mér þrá til að
lofa þig, sem fæstir menn eiga, og tókst svo frá
mér málið. Þú gafst mér skilning á hinu óskilj-
anlega ... sem aðrir menn kynnast aldrei... til
þess eins að ég skildi mína eigin meðal-
mennsku. HVERS VEGNA ... HVAÐ HEF ÉG
UNNIÐ TIL. Ég hef alla tíð lifað í dyggð. Ég hef
stritað nótt og nýtan dag til að létta annarra
byrðar. Ég hef þrælað og þrælað til að nýta þá
hæfileika sem þú gafst mér. (Hrópar) ÞU
VEIST HVAÐ ÉG HEF LAGT AÐ MÉR. Þetta
gerði ég allt til að ég gæti heyrt rödd þína í
þeirri list, sem ein gerir lífið skiljanlegt. Og nú
heyri ég rödd þína ... og hún segir MOZART!
Flissandi, illgjarni Mozart, hégómlegi Mozart.
Hann hefur aldrei séð af mínútu til að hjálpa
öðrum. Þessi orðljóti Mozart, sem lætur konuna
flengja sig. Þú hefur valið hann til að stjórna
verki þínu á jörðu. Einustu laun mín — og
einstök forréttindi eru að ég er einasti maður á
jarðríki sem fær að skynja hvar andi þinn birt-
ist holdtekinn. (Ruddalega) Grazie e grazie anc-
ora. (Þögn) Þannig skal það þá vera. Frá þessari
stundu erum við óvinir, þú og ég. Ég mun ekki
una þessu. Heyrirðu það? Þeir segja að ekki
skuli hæðst að Guði. Ég segi að ekki skuli
hæðast að manni... Þú skalt heita Nemico
Eterno! og ég strengi þess heit. Ég skal beita
mér gegn þér af öllum mínum mætti meðan ég
IW- -amtam
snillingnum. Ég held að við hér á
íslandi eigum gott með að skilja
þessi viðbrögð meðalmennskunnar
við snilldinni þegar hún birtist hér.
Og þó. Það á eflaust, við um allar
þjóðir. Ég held nú samt að það sé
grynnra á því hjá okkur Islending-
um en öðrum úti í heimi. Það hefur
aldrei átt sér stað nokkur stjörnu-
dýrkun á íslandi. Ég veit ekki
hvernig Mozart hefði verið tekið á
íslandi, hefði hann komið hingað til
að setjast að.
Róbert
Arnfinnsson
leikur Salieri: Salieri var eitthvert
virtasta tónskáld og merkilegasta
við hirð keisarans í Vínarborg um
miðja átjándu öld. Hann var 50 ár
við hirðina sem fyrsti hljómsveitar-
stjóri og var kennari margra tón-
skálda sem urðu miklu frægari en
hann nokkurn tíma. Tónskáld eins
og Beethoven, Liszt, Schubert og
fleiri. Hann var þennan tíma mjög
hátt skrifaður, én svo gleymdist
hann fljótt eftir dauða sinn. Hann
náði háum aldri, 75 ára dó hann.
Eftirkomendum hans þótti lítið
til verka hans koma. Salieri sá sjálf-
an sig og fylgdist með sjálfum sér
deyja í músíkinni. I músíkheiminum
er enn uppi sá orðrómur að Salieri
hafi jafnvel drepið Mozart. Ekki
veit ég hvað er til í því, en Salieri
hefur eflaust stuðlað að dauða hans
eins og svo margt annað. Hann reri
öllum árum gegn Mozart til að koma
í veg fyrir að hann fengi góða stöðu
við hirðina. Því valdi, sem Salieri
hafði, gat hann beitt á báða vegu og
hann hjálpaði mörgum tónskáldum
til vegs og virðingar.
+ + +
Það er vandasamt að leika Salieri.
Höfundurinn hefur gert persónuna
þannig úr garði að hún er mjög
skemmtilegt viðfangsefni og mér
þykir alltaf gaman að eiga við vel
samin og vandasöm hlutverk. Hlut-
verk Salieris flokkast undir eitt af
stærstu hlutverkum sem ég hef
fengist við, Púntilla í Púntilla og
Matti og Tewje í Fiðlarinn á þakinu,
svo eitthvað sé nefnt.
Jú, jú, það er nú eitt sem gerir
þetta hlutverk erfitt. Salieri er allan
tímann á sviðinu. Það er í sjálfu sér
allt í lagi en það tekur á þegar mað-
ur þarf að halda athygli 660 áhorf-
enda í einu. Það er töluvert mikið
álag og hlýtur að taka á mann. Sér-
staklega þegar þarf að þylja uppúr
sér 12—15 síðum í striklotu. í þessu
tilviki er það erfiðara en ella því það
eru svo litlir möguleikar gefnir á
leikbrögðum. Það er lítið hægt að
gera. Maður hefur orðin og það þarf
vissulega að gæða þau lífi. Ef orðin
fá líf geta þau hreiðrað um sig í
eyrum áhorfenda.
Vissulega- fær maður allt aðra
mynd af Mozart en maður hafði áð-
ur af honum. Ég hef aðeins kynnst
honum í gegnum rósrauðar bækur
eins og allir aðrir. Þessi mynd af
Mozart er svolítið eins og blaut
tuska i andlitið og hlýtur að vera
það flestum sem einhverjar dýrð-
arhugmyndir hafa gert sér um Moz-
art.
Sigurður
Sigurjónsson
leikur Amadeus Mozart: Mozart var
fyrst og fremst undrabarn í músík
og var alla tíð meðhöndlaður sem
slíkur. Hann var ofdekraður og farið
var með hann eins og postulínsvasa
og faðir hans stjórnaði honum al-
gerlega. Eftir heimildum átti Moz-
art að vera mjög orðljótur. Nei,
hann var kannski ekki neinn skít-
hæll; frekar að það hafi verið skítur
i munninum á honum þegar hann
talaði. En það má líka segja að hann
hafi verið einlægur í skít sínum, og
miðað við hvernig hann var með-
höndlaður af föður sínum, þá er
hegðun hans ef til vill skiljanlegri.
llann passaði ekki í munstrið, en
það gerði heldur ekki tónlistin hans.
Hann kom með nýjan stíl.
+ + +
Vissulega var maður búinn að
gera sér allt aðrar hugmyndir um
snillinginn Mozart en gefnar eru í
leikritinu, aðallega í gegnum músík-
ip^jÉg meina hvernig á maður sem
semur svona músík, eins og hann I
gerði, að geta sagt, kúkur, hvað þá I
meir. Maðgr var búinn að setja I
hann á stall. Þær hafa alveg koll- I
varpast þær hugmyndir sem ég I
hafði áður um hann en mér líkar I
mjög vel við hann eins og hann birt- I
ist í leikritinu. Hann er skemmtileg- I
ur í ósvífni sinni. |
Ætli hann eigi sjálfur ekki ein- I
hvern hlut í hvernig fór fyrir honum I
og eitt dæmi um hvernig honum var I
tekið er að hann var hvergi húsum I
hæfur vegna kjaftsins á sér, en hins I
vegar er það staðreynd að Salieri, I
sem var frægur fyrir að styrkja I
unga tónlistarmenn til vits og dáða, I
styrkti aldrei Mozart. i
Það besta við leikritið er kannski I
hvað það er skemmtilega skrifað, af I
manni sem greinilega þekkir efnið I
og er úthugsaður sviðsmaður. Það I
gengur allt stykkið upp hjá honum I
og á því er ekki að finna nokkra I
hnökra. i
+ + + 1
Þetta er eitt af stærstu hlutverk- I
um sem ég hef leikið og um leið I
erfiðasta. En það er alltaf skemmti- I
legt að fást við erfið hlutverk. í I
þessu blandast saman gaman og al- I
vara. Atriðin eru stutt og ólík og I
skörp skil eru á milli tilfinninga. I
Ekki ósvipað og að leika í kvikmynd I
þar sem stutt atriði eru tekin upp og I
maður er hlæjandi einn tímann og I
grátandi hinn. j
Nei, ég held að ég sé ekkert að I
skipta meira út t alvarlegri hlut- |
verk. Það getur verið jafn erfitt að I
leika fyndinn mann eins og alvar- I
legan og ég lít ekki á mig sem full- |
trúa grínleikara, ekki frekar en I
dramaleikara. Það hefur bara atvik- I
ast þannig að ég hef valist frekar í I
hlutverk grínistans. j
Amadeus er alvarlegt og fyndið í I
senn og ég vona bara að ég fái að I
reyna mig í hvoru tveggja í framtíð- I
inni.
Guðlaug
María
Bjarnadóttir
leikur Konstönsu Weber, eiginkonu
Mozarts: Þegar Konstansa kynnist
Mozart fyrst er hún kát og hress
stelpukind, segir Guðlaug María. En
hún breyttist fljótt og þroskaðist
með tímanum og fátæktinni. Hún
eignaðist tvo syni með Mozart og þó
það komi ekki fram í leikritinu þá
fól hún Salieri uppeldi annars son-
arins eftir að Mozart dó, og gifti sig
síðan dönskum diplómat. Og það er
annað sem ekki kemur fram í leik-
ritinu og það er að Mozart var trú-
lofaður systur Konstönsu um nokk-
urt skeið. Konstansa var greinilega
greindari en systir sín því henni
tókst þó að næla í hann.
Það er mjög skemmtilegt að leika
Konstönsu. Hlutverkið hefur mikla
breidd. Hún er kát og hress í byrjun
en í endann er hún orðin hugstola
miðaldra kona; svöng og köld og
huguð. Hún er hrædd við þessa geð-
veiki sem líf Mozarts er og fer frá
honum, en kemur svo aftur.
+ + +
Mozart var að mínu viti alveg
indæll maður. Skemmtilegt séní,
hreinn og einlægur, en öfundaður af
fólki sínu. Þær myndir sem höfund-
urinn dregur upp af honum eru ef-
laust ekki fjarri lagi. Ég held þó að
hann hafi aldrei orðið eins fátækur
og hann verður í leikritinu, en sam-
kvæmt bréfunum sem fundist hafa
er ekki eitt orð ofsögum sagt í leik-
ritinu.
Mér finnst þetta mjög gott leikrit
og vel skrifað. Ekki bara sem verk
um þessa menn, Salieri og Mozart,
heldur fjallar það líka um hvað það
er erfitt að vera séní. Það miðast
allt við meðalmennskuna. Þetta er
margslungið leikrit. Það á eflaust að
hlaupa fyrir hjartað á fólki, ekki
síst aðdáendum Mozarts.
Það kviknar líka sterk samúð með
Mozart vegna þess hvernig Salieri
fer með hann og hvað hann segir um
hann. Þó hlýtur það að hafa verið
góður maður Mozart fyrst hann
samdi þessa músík. Ég hef alltaf
hlustað mikið á niúsík hans og
meira eftir að ég fór að leika í leik-
ritinu um hann. Það er samt ekki oft
sem hægt er að setjast niður og
hlusta á góða rnúsík. Þetta hafa ver-
ið strembnar æfingar. Amadeusi
hlvtur að verða vel tekið. —ait,
Höfundurinn
Peter
Shaffer
Peter Shaffer fæddist áriö
1926 í Liverpool á Englandi.
Hann las mannkynssögu í Trin-
inty College í Cambridge eftir aö
hafa unniö í kolanámu á ungl-
ingsárunum í síðari heimsstyrj-
öldinni. Eftir háskólanámið starf-
aöi hann viö þaö sem til féll jafnt
í New York sem í London. Á þeim
tíma skrifaöi hann þrjár skáld-
sögur og eitt sjónvarþsleikrit
ásamt Anthony tvíburabróöur
sínum en hann er einnig kunnur
rithöfundur, einkum fyrir leikritin
Sleuth sem gerö var kvikmynd
eftir meö Laurence Olivier og
Michael Cane í aöalhlutverkum
og „The Wicker Man“.
í framhaldi af þessu verki fékk
Peter Shaffer ærna hvatningu um
aö semja fleiri leikrit og áriö 1957
sendi hann frá sér sjónvarpsleik-
ritið „Balance of Terror" um
njósnir og gagnnjósnir og sendi
þá einnig frá sér útvarpsleikrit.
En gagnrýnendur fóru ekki aö
gefa Peter Shaffer verulegan
gaum fyrr en fyrsta sviösverkiö
hans var frumflutt í London árið
1958. Verkið heitir á íslensku
„Fingraæfingin" en á þessum ár-
um var beðiö eftir hverjum nýjum
leikritahöfundi meö eftirvæntingu
því þetta voru ár „reiðu ungu
mannanna“, meö John Osborne í
broddi fylkingar. Shaffer var
fagnaö sem nýjustu stjörnu á
himni leikritunar í Bretlandi.
Hann dreymdi um á þessum ár-
um aö setja saman leiksviösverk
sem væru stærri í sniöum og „eþ-
ísk“, en þó voru næstu verk hans
stofuleikrit meö fáum leikendum.
Áriö 1964 sendi hann frá sér
verkiö „The Royal Hunt of the
Sun“ og vakti þaö gífurlega hrifn-
ingu bæöi vestan hafs og austan
og var auk þess kvikmyndað.
Voru gagnrýnendur sammála um,
flestir, aö hér væri á ferðinni
meistarastykki eins og þau ger-
ast best. Áriö 1956 frumsýndi
breska Þjóðleikhúsið næsta leik-
rit Shaffers, farsa er ber heitið
„Black Comedy" og var sýnt hér-
lendis af LR í lönó undir heitinu
„Svört kómedía". „The Battle of
Shrivings" sem Shaffer breytti
síöan nafninu á í einfaldlega
„Shrivings,,. i þesu verki fjallar
höfundurinn, eins og i „The Royal
Hunt of the Sun“ áöur og í leikrit-
unum „Equus“ og „Amadeus"
síöar, um árekstur tveggja and-
stæöra lífsviöhorfa. En „Shriv-
ings" þykir ekki jafnast á viö hin
verkin þrjú, vegna þess að í því er
bardaginn háöur meö orðum og
samtölum í staö þess aö höfund-
urinn sýni andstæöurnar gegnum
atburöi.
„Equus" kemur siöan 1973 og
1979 frumsýnir breska Þjóðleik-
húsiö „Amadeus" sem kosiö var
besta leikrit ársins í Bretlandi
sama ár.
I Shaftvtttt**!U9iS»iS!