Morgunblaðið - 20.03.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. MARZ 1982
Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis 50 ára:
Innlán hafa tí-
faldast á 5 árum
og fjöldi viðskiptavina margfaldast
Sparisjóóur Reykjavíkur oj> nágrennis hélt 50. aðalfund sinn laugardaginn
6. mars sl., en á þessu ári eru liðin 50 ár frá stofnun hans. Ákveðið hefur
verið að minnast þessara merku tímamóta í starfsemi sparisjóðsins hinn 28.
apríl nk. en þá eru 50 ár liðin frá því að sparisjóðurinn hóf starfsemi sína í
húsinu llverfisgötu 21 sem nú er í eigu Hins ísl. prentarafélags.
A aðalfundinum kom fram að innstæður í sparisjóðnum jukust meira á
árinu en nokkru sinni fyrr í sögu sjóðsins. Innlánsaukningin nam um 65,5
millj. kr. eða 81%. Heildarinnlán námu í árslok um 146 millj. kr. og hafa
þannig rúmlega tifaldast á síðastliðnum 5 árum. Á þessu árabili hefur fjöldi
viðskiptavina sparisjóðsins margfaldast og jókst á liðnu ári í svipuðu hlutfalli
og nam innlánsaukningunni í sparisjóðinn. Á árinu tók því sparisjóðurinn til
eigin afnota aðra hæð í húseign sinni að Skólavörðustíg 11 til viðbótar
afgreiðslusalnum á fyrstu hæð.
Á aðalfundinum flutti formaður
stjórnar sparisjóðsins, Jón G.
Tómasson hrl., skýrslu stjórnar-
innar fyrir liðið starfsár og Bald-
vin Tryggvason, sparisjóðsstjóri,
lagði fram og skýrði ársreikninga
sparisjóðsins.
Starfsemi sparisjóðsins efldist
mjög á árinu og jukust eignarliðir
á efnahagsreikningi sjóðsins um
71,4 millj. kr. í um 167 millj. kr.,
eða um 75%. Innlánsaukningin á
árinu varð um 65,3 millj. kr., eða
um 81%, en það er rúmlega 7,5
prósentustigum meiri aukning en
nam meðaltali innlánsaukningar
hjá bankakerfinu á liðnu ári.
Heildarinnstæður í sparisjóðnum
í árslok voru því um 146 miilj. kr.
og hafa innlán þannig tífaldast í
Sparisjóði Reykjavíkur og ná-
grennis á síðustu 5 árum.
Heildarútlán sparisjóðsins juk-
ust á árinu um 39 millj. kr. eða um
70% og voru í árslok rúmlega 95
millj. Þar af voru lán til einstakl-
inga rúmlega 71 millj. kr. eða 75%
af heildarútlánum sparisjóðsins.
Sparisjóður Reykjavíkur og
nágrennis hefur því á liðnu ári
eins og áður lagt höfuðáhersluna á
að veita einstaklingum lán til
íbúðabygginga og viðhalds eða
kaupa á eldra húsnæði. Þannig
hefur sparisjóðurinn stutt bygg-
ingariðnaðinn á starfssvæði sínu,
en að auki hefur hann nú í æ rík-
ari mæli veitt lán til ýmiss konar
annars iðnaðar, verslunar og ým-
issa þjónustugreina á starfssvæði
sínu. Rík áhersla hefur verið lögð
á að þeir einstaklingar og fyrir-
tæki sem hafa reglubundin við-
skipti við sparisjóðinn geti notið
Frá vinstri: Baldvin Tryggvason, sparisjóðsstjóri, Sigursteinn Árnason, ritari, Ágúst Bjarnason, varaformaður, Jón G.
Tómasson, formaður, Sigurjón Pétursson og Hjalti Geir Kristjánsson, meðstjórnendur.
Frá vinstri: Baldvin Tryggvason, sparisjóðsstjóri, Jón G. Tómasson, formaður, Birgir Ísl. Gunnarsson, fundarstjóri, og
Björn Bjarnason, fundarritari.
Rétt fæöuval:
Minna salt
eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson dósent
Ársæll Jónsson, læknir, benti
mér einu sinni á það á matsölu-
stað að eiginlega væri öskubakk-
inn, sykurkarið og saltbaukurinn
einkennismerki íslenskra veit-
ingahúsa.
Þetta var um það leyti sem farið
var að halla undan fæti fyrir þess-
ari heilögu þrenningu. Þá var rétt
að byrja að kvisast að ekki væri
allt með fellu með matarsaltið.
Salt til íslands
Hvernig fór fólk að því að geyma
mat áður en kæliskápar og frysti-
kistur komu til sögunnar?
Segja má að í þessari spurningu
hafi verið fólginn einn helsti höf-
uðverkur mannkyns.
Mörg ótrúleg meðul voru notuð
til þess að verja matinn. Ein
helsta aðferð á seinni tímum var
söltun. Með saltinu var hægt að
halda örverum i skefjum svo fæð-
an entist miklu lengur.
En íslendingar áttu ekkert salt.
Landið var að vísu umkringt sölt-
um sjó, en þá voru ekki sjóefna-
verksmiðjur og þótt saltsuða væri
prófuð gaf hún ekki góða raun.
Þjóðin þurfti því að fara sínar
eigin leiðir. Hún réykti, þurrkaði,
sýrði og gerjaði og gat með því
móti treint matinn yfir vetrar-
mánuðina þar til nýmetið fékkst
að vori.
Loks eftir tíu alda saltneyð kom
matarsaltið til Islands um svipað
leyti og sykurinn, þ.e. eftir miðja síð-
ustu öld. Á skömmum tíma varð sölt-
unin helsta vinnsluaðferðin.
Það var á þessu tímabili sem
saltfiskur kom í stað skreiðar,
saltað smjör leysti súrt smör af
hólmi og reykt og þurrkað kjöt
laut í lægra haldi fyrir saltkjöti og
öðrum söltuðum kjötvörum.
En ekki einasta borðaði þjóðin
saltan mat. Hún auðgaðist á út-
flutningi í söltuðu fiskmeti. Á
síldarplönum og saltfiskstöðvum
um land allt var hrópað á „meira
salt“.
Salt og hcilsa
I salti eru tvö lífsnauðsynleg
næringarefni: natríum og klóríð.
Matarsaltið er venjulega selt sem
hvítir kristallar sem innihalda
meira en 99% natríumklóríð.
Ætla má að íslendingar neyti að
jafnaði 8—15 gramma af matarsalti
á dag (fullorðnir), eða sem nemur
1,5—2,5 teskeiðum. Er þetta marg-
falt meira en líkaminn hefur þörf
fyrir.
Rannsóknir sýna að ofneysla á
matarsalti getur verið mjög vara-
söm. Getur hún m.a. leitt til há-
þrýstings, þ.e. of hás blóðþrýst-
ings, sem aftur getur stuðlað að
ýmsum sjúkdómum.
Ilár blóðþrýstingur er einn af
þrem helstu áhættuþáttum krans-
æðasjúkdóma. Kn auk þess er hann
talinn mikilvægasti áhættuþáttur
fyrir sjúkdóma í heilaæðum (heila-
blóðfall).
Ekki er vitað með hvaða hætti
salt ýtir undir háþrýsting, en svo
virðist sem jafnvægið milli natrí-
ums og kalíums í líkamsvökvunum
komi þar við sögu.
Rétt fæðuval
Til þess að draga úr hættu á
hjarta- og æðasjúkdómum ætti full-
Jón Ottar Ragnarsson
orðið fólk að draga úr saltneyslu og
brýna það fyrir börnum sinum að
gera slíkt hið sama.
Sérfræðingar mæla yfirleitt
með að neyslan fari ekki yfir 5—8
grömm á dag. Fyrir þorra fólks
jafngilda þessi mörk verulegri
Iækkun á saltneyslu.
Fyrst og fremst ber að draga úr
notkun á saltmeti, en í þeim flokki
er m.a. saltfiskur, saltkjöt, og aðrar
saltaðar kjötvörur, saltaðar hnetur,
poppkorn og kartöfluflögur.
En jafnframt er salt svo víða
notað í mat sem bragðgjafi að ein-
ungis með því að nota töflur yfir
saltinnihald helstu matvæla er
hægt að átta sig á magninu.
Tafla yfir saltinnihald matvæla
er sýnd með þessari grein. Þess
ber þó að geta að enn er um tak-
markaðan fjölda mælinga að ræða
og ber því að taka þessum tölum
með fyrirvara.
Afurðir sem innihalda umtals-
vert magn af matarsalti eru m.a.
brauð, smjör (á markaðnum fæst
einnig ósaltað smjör), smjörlíki,
mjólkurostar, kex og niðursoðið
grænmeti.
Mest af því salti sem við neytum
er stráð yfir fæðuna við vinnsluna
eða í eldhúsinu. Því hafa framleið-
endur og þeir sem laga matinn
saltneyslu neytenda að miklu leyti
í hendi sér.
Þess má geta að nú þegar eru til
á markaðnum salttegundir sem
innihalda meira eða minna magn
af kalíumklóríði, en kalíum virðist
vinna að nokkru gegn skaðsemis-
áhrifum natríums.
Þá er ekki síður brýnt að neyt-
endur átti sig á því að í flestu ný-
meti er mikið af kalíum miðað við
natríum. Gildir það m.a. um ferska
garðávexti, mjólkurmat, kjöt og fisk.
Að öllu samanlögðu skiptir mestu
að: (a) spara matarsalt í eldhúsinu
og við matarborðið, (b) borða minna
saltmeti og (c) auka neyslu á kalí-
umríkum matvælum.
Reynslan sýnir að það tekur yfir-
leitt 3 til 6 vikur að venja sig af þvi
að borða saltríkan mat. En eftir á
kemur oftast í ljós að menn kunna
þessari breytingu vel.
Svo virðist sem salthungur stafi
m.a. af því að mikil saltneysla
eykur saltmagnið í munnvatninu.
Þarf því enn meira salt (og krydd)
til að maturinn sé nægilega
bragðsterkur.
Þegar á reynir kunna flestir
mjög vel að meta bragð af t.d.
ósöltu smjöri, ósöltu og grilluðu
lambakjöti og ósöltuðu og soðnu
grænmeti. Hið upprunalega bragð
kemur þá betur fram.
FÆÐA
OG_______
HEILBRIGÐI
Þetta þýðit- ekki að það eigi að
skera niður allt salt. Að flestra
áliti er saltlaus matur það sama
og bragðlaus matur. Vandinn er
að nota það í hófi.
Lokaorö
Það gildir um salt eins og sykur
að framleiðendur stjórna að miklu
leyti saltneyslu almennings. Er því
mjög brýnt að þeir komi til móts við
óskir almennings um betra fæðuval.
Þeir sem ættu tvímælalaust að
íhuga framleiðslu á saltskertum
matvælum eru m.a. bakarar, fram-
leiðendur á unnum kjötvörum, osta-
og smjörlíkisframleiðendur.
Það kann að vera að eftirspurn-
in verði takmörkuð fyrst í stað, en
hún mun aukast eftir því sem
fleiri átta sig á þeim hættum sem
ofneysla á matarsalti getur haft í
föi með sér.
Natríum í 100 grömmum af ýmsum mat Tegund milligrömm natríum
Saltkjöt um2500
Súrsaðar ólífur um2400
Hangikjöt, skinka um2000
Súrsaðar gúrkur uml400
Poppkorn 1000-2000
Bjúgu umlOOO
Vínarpylsur um 800
Mjólkurostur 600-800
Kartöfluflögur 600—800
Smjör/smjörliki um 500
Rúgbrauð 500-600
Franskar kartöflur um 250
Franskbrauð 200-500
Niðursoðið grænmeti 200-250