Morgunblaðið - 28.03.1982, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MARZ 1982
ÓTTI SOVÉTMANNA VIÐ
„HELSINKI-ÞRÓUNINA"
l'egar maraþonráðstefnan i Madrid
um öryggi og samvinnu i Evrópu
leystist upp um miðjan mars og
stjórnarerindrekar tygjuðu sig til
brottferðar, voru menn af eðli-
legum ástæðum almennt þeirrar
skoðunar, að ráðstefnan hefði runnið
út í sandinn og mistekist. Á þeim 16
mánuðum, sem liðnir eru frá því að
ráðstefnan var sett, hefur lítið verið
gert til að auka öryggi þeirra 35
ríkja, sem áttu fulltrúa við undirrit-
un lokasamþykktarinnar i Heísinki
1975, þvert á móti hafa árekstrar
einkennt sambúð austurs og vesturs
á þessum tíma en ekki samvinna.
Ekki tókst að komast að neinni
niðurstöðu í viðræðum um sam-
komulag um ýmis mál til styrktar
lokasamþykktinni frá Helsinki — í
Madrid ræddu menn meðal annars
um endursameiningu fjölskyldna,
hryðjuverk, vinnuaðstæður blaða-
manna og samskipti vísindamanna.
Niðurstaðan varð hins vegar engin
vegna deilna um Pólland.
Þegar stjórnarerindrekarnir
kvöddust, töldu þeir fæstir, að það
væri þeim að kenna, að ráðstefnan
leystist upp án niðurstöðu. Þeim
þótti flestum hið sama og Norð-
manninum, sem sagði: „Hættu-
legasta staða í alþjóðamálum frá
lokum síðari heimsstyrjaldarinnar"
setti svip sinn á ráðstefnuna,
hleypti henni upp og dró úr gildi
hennar. Bandaríkjamenn og banda-
menn þeirra eru þó þeirrar skoðun-
ar, að ráðstefnan í Madrid hafi ekki
verið með öllu þýðingarlaus. Vestur-
landabúar höfðu almennt ekki mik-
inn áhuga á því, sem fram fór á
ráðstefnunni. Hins vegar var vand-
lega sagt frá ræðum manna í Madr-
id í þeim útvarpsstöðvum, sem
senda yfir til Austur-Evrópu. í þeim
voru endurteknar yfirlýsingar
ræðumanna á ráðstefnunni um
mannréttindabrot kommúnista,
innrásina i Afganistan og herlögin í
Póllandi. Ráðstefnan var því ágætur
áróðursvettvangur.
Allt frá því ráðstefnan hófst voru
Bandaríkjamenn hræddir um, að
Sovétmenn myndu leggja sig fram
um að koma illu af stað milli banda-
rísku fulltrúanna og fulltrúa ann-
arra NATO-ríkja. Sá ótti reyndist
ástæðulaus, því að NATO-ríkin
héldu mjög vel saman. Eini alvar-
legi ágreiningurinn innan NATO
varð í byrjun þessa árs, þegar ríkis-
stjórn Reagans hvatti til þess, að
allir utanríkisráðherrar NATO-
ríkjanna kæmu til Madrid og gerðu
þar harða hríð að sovéskum og
pólskum ráðamönnum fyrir aðför
þeirra að Samstöðu í Póllandi.
Vestur-Þjóðverjar nutu stuðnings
Frakka, þegar þeir andmæltu
áformum Bandaríkjamanna um að
ráðast á Kremlverja og hverfa síðan
á brott frá Madrid. Voru Vestur-
Þjóðverjar þeirra skoðunar, að þar
með sætu NATO-ríkin uppi með
ábyrgðina á því, að ráðstefnan færi
út um þúfur.
Alexander Haig, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, hitti Hans
Dietrich Genscher, utanríkisráð-
herra V-Þýskalands, á tveggja tíma
fundi í Madrid 8. febrúar sl. og þar
náðist málamiðlun. Bandaríkja-
menn lofuðu að hverfa ekki af ráð-
stefnunni í flýti, en Vestur-Þjóð-
verjar hétu því að hætta þátttöku í
starfshópum ráðstefnunnar og und-
irstrika með því, aö hún héldi ekki
áfram, eins og ekkert hefði í skorist.
Hinn 9. febrúar tóku svo ráðherr-
ar NATO-ríkjanna til máls og hófu
að gagnrýna pólsku herlögin, en þá
stuðlaði sovéski fulltrúinn að enn
meiri samstöðu meðal vestrænu
fulltrúanna, þegar hann skipaði
fundarstjóranum, sem var pólskur
þennan dag, að loka mælendaskrá
og fella niður nöfn af henni. Þessi
misbeiting á fundarstjóravaldinu
olli mikilli reiði hjá þeim utanrík-
isráðherrum, sem ekki fengu orðið.
Sovétmenn hreyfðu því fyrst, að
gengið skyldi til ráðstefnu um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu í þeim
tiígangi, að þar yrði staðfest skipt-
ing álfunnar milli austurs og vest-
urs og samið um landamæri miðað
við áhrifasvæðin, sem mynduðust
eftir síðari heimsstyrjöldina. Túlk-
uðu Sovétmenn lokasamþykktina í
Helsinki sér í hag að þessu leyti og í
Bandaríkjunum gagnrýndu íhalds-
menn í utanríkismálum Gerald
Ford, þáverandi forseta, harðlega
fyrir að skrifa undir samþykktina,
sem þeir töldu undanslátt gagnvart
Kremlverjum.
Hin upphaflega túlkun Sovét-
stjórnarinnar hefur þó orðið að
víkja. Athyglin hefur beinst að
mannréttindaákvæðum lokasam-
þykktarinnar og þau hafa haldið
áhuga á henni vakandi. Sömu sögu
er reyndar að segja um framhalds-
ráðstefnurnar tvær, sem haldnar
hafa verið síðan 1975, sú fyrri í
Belgrad 1977 og nú hin síðari í
Madrid.
í Austur-Evrópu urðu til smáhóp-
ar, sem kenndu sig við Helsinki-
samþykktina og tóku sér fyrir hend-
ur að fylgjast með framkvæmd
hennar í löndum sínum. Ein fyrsta
krafan, sem Samstöðu-hópurinn í
Gdansk setti fram, var, að pólska
ríkisstjórnin birti Helsinki-loka-
samþykktina í heild. Engin ástæða
er til að ætla, að Sovétstjórnin eða
Leonid Brezhnev, forseti, sem skrif-
aði undir samþykktina í Helsinki,
fagni því, að hún sé nú notuð sem
eitt helsta vopnið í mannréttinda-
baráttunni í kommúnistaríkjunum
og stuðli þannig að pólitískum
breytingum í þessum stöðnuðu þjóð-
félögum.
Af þessari ástæðu eru stjórnarer-
indrekar bæði frá NATO-ríkjum og
hlutlausum ríkjum þeirrar skoðun-
ar, að Sovétstjórnin vilji gjarnan
láta Madrid-ráðstefnuna breytast í
endalausa þrasfundi. Þar með takist
henni að veikja og hefta „Helsinki-
þróunina" svonefndu, sem gæti leitt
til einskonar undirróðurs í komm-
únistaríkjunum, hins vegar stæði
lokasamþykktin eftir og hana mætti
túlka að vild, eins og ráðamenn í
Moskvu hafa alltaf viljað gera.
Ýmislegt annaö bendir til þess, að
Sovétmenn ætli að snúast gegn því,
sem erindrekar þeirra kalla „ein-
hliða" túlkun á loksamþykktinni.
Skömmu fyrir hinn hátíðlega leið-
togafund, sem haldinn var í tilefni
af undirrituninni 1975, og fyrstu
framhalds-ráðstefnuna í Belgrad
1977, héldu Kremlverjar því ekki
leyndu, að þeir slepptu andófs-
mönnum úr haldi og leyfðu gyðing-
um að flytjast úr landi. Samhliða
ráðstefnunni í Madrid hafa tökin
hins vegar verið hert á sovéskum
þegnum og færri gyðingum er leyft
að fara úr landi, en í Bandaríkjun-
um og Vestur-Evrópu hafa menn
ávallt haft mikinn áhuga á, að þcir
hefðu ferðafrelsi.
Síðar gefást fleiri tækifæri til að
ræða um hugsanleg tengsl milli
áróðurssigra Vesturlanda í Madrid
og breytinga á högum sovéskra
þegna og andófsmanna í Austur-
Evrópu. Hið eina, sem samkomulag
náðist um á ráðstefnunni í Madrid,
var að fundir skyldu hefjast að nýju
9. nóvember næstkomandi.
ÚTSALA
r
l
Á skíða-
fatnaói
barnaúlpum
og
rv\ barnaskíóum.
Sendumí
póstkröfu.
FÁLKIN N
Suöurlandsbraut 8.
Sími 84670.