Morgunblaðið - 28.03.1982, Blaðsíða 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MARZ 1982
Gömul plága í nýrri mynd
IjönKum hefur malaría eða
mýrakalda verið ein versta
plágan sem íbúar hitabeltis-
Iandanna hafa átt við að etja.
Þessi forni vágestur herjar nú
enn á ný í um það bil 100 ríkj-
um þriðja heimsins. Hið versta
er þó, að hann hefur tekið á sig
nýja mynd og er banvænni en
áður, og venjuleg mýraköldu-
lyf vinna ekki á honum. Hann
leggst einkum á ung börn og
vanfærar konur..
Þessi sjúkdómur dró nýlega
unga ráðherradóttur í Uganda
til dauða og sagan af helstríði
hennar lýsir því vel, hversu
fljótt hann vinnur á fólki, þótt
öllum mannlegum mætti sé
beitt til að bjarga því. Stúlkan
fékk skyndilega háan hita, og
þá var hún umsvifalaust flutt
á sjúkrahús í Kampala, þar
sem nokkrir læknar reyndu
allt sem þeir gátu til að bjarga
lífi hennar. Stúlkunni hrakaði
þó stöðugt og var henni þá
komið undir hendur rússnekra
lækna, sem störfuðu í borg-
inni. Þeir reyndu sitt ítrasta,
en allt kom fyrir ekki. Stúlkan
lézt tæpum sólarhring eftir að
sjúkdómsins varð vart.
Hið nýja afbrigði mýraköldu
hefur lagt fleiri af velli en þau
afbrigði, sem hingað til hafa
geisað. Er til dæmis talið,
milljón afrísk börn hafi látizt
af þess völdum. Fyrri afbrigði
mýraköldu lýstu sér yfirleitt
þannig að sjúkdómurinn bjó
um sig í lifrinni, en lét ekkert á
sér kræla árum saman. Svo
gaus hann upp við og við og
smám saman dró mátt úr
sjúklingunum, en þó var
sjaldgæft, að þeir létu lífið úr
þessum sjúkdómi.
Nýja mýrakölduafbrigðið
lýsir sér á allt annan hátt.
Sjúkdómurinn ræðst umsvifa-
laust inn í rauðu blóðkornin og
leggur þar með líffærin undir
sig á skömmum tíma. Veldur
það snöggum dauðdaga.
Sérfræðingar eru uggandi út
af þessu vandamáli, sem virð-
ist magnast stig af stigi. Þeir
hafa komið viðvörun á fram-
færi við umhverfismálaráð
Sameinuðu þjóðanna, sem hef-
ur aðalbækistöðvar í Kenya.
Segir þar að þessi nýja malar-
íutegund geti orðið mesti skað-
valdur í heilbrigðismálum
þriðja heimsins á næsta ára-
tug.
Ymsir vísindamenn telja, að
taumlaus notkun kemískra
efna, þar á meðal DDT til að
hefta útbreiðslu á kornpestum,
sem og eyðing skordýra, er
bera með sér sjúkdóma, eigi
sinn þátt í því, hvernig komið
er. Hafi þetta valdið því, að
fram hafi komið afbrigði af
snýkjudýri, sem ber með sér
mýraköldu og engin meðöl
vinua á.
Hópur bandarískra vísinda-
manna reynir nú að setja sam-
an bóluefni, er veitt gæti var-
anlegt ónæmi gegn þessum
sjúkdómi. Það starf er þó enn á
tilraunastigi.
— ALASTAIR MATHESON
Vid kofadyrnar: banvænn sjúkdómur herjar land þeirra.
DYRT SPAUG
Huldu
menn hins
opinbera
á Ítalíu
Ýmsar þjónustugreinar á Italíu
eru í megnum ólestri vegna þess
að gert hefur verið stórátak gegn
slælegum mætingum í vinnu svo
og því, að menn gegni fleiri störf-
um en einu. Þetta snertir einkum
opinbera starfsmenn sem vinna að
heilsugæzlu, við póstþjónustuna
og járnbrautirnar.
Þegar þetta er ritað er kominn
kraftur í sóknina, sem hófst í
Rómaborg í febrúar sl. Um 30
manns hafa verið handteknir og
um 800 ákæruskjöl hafa verið
send. Sum þeirra eru til lækna,
sem eru sakaðir um að hafa gefið
fólki læknisvottorð í allt að 70
daga, enda þótt það hafi verið
stálslegið til heilsunnar. Veik-
indadagana notar svo fólkið til
þess að vinna önnur störf. Aðrir
höfðu látið skrá sig í vinnu og fóru
jafnvel fram á eftirvinnugreiðslur
fyrir daga, sem þeir höfðu alls
ekki látið sjá sig.
Fólk sem gegnir fleiri störfum
en einu virðist leggja gjörva hönd
Stolna vinnan skilar að lík-
indum 10% af þjóðartekj-
um.
á margt. Starfsmenn á pósthúsum
starfa oft jafnframt við móttöku á
hótelum eða aka leigubílum.
Starfsmenn í heilbrigðisráðuneyt-
inu hafa farið á milli sjúkrahúsa
og falboðið útbúnað og tæki til
lækninga. Menn úr umferðarlög-
reglunni reyndust hafa aukastörf
hjá tryggingafyrirtækjum og
veita þar leiðbeiningar og ráðgjöf
varðandi bílslys. Arkítektar við
landbúnaðarráðuneytið reyndust
reka eigin vinnustofur og kennari
frá Rómaborg var fararstjóri á
Smaragðaströndinni á Sardiníu.
Allt er þetta liður í svonefndri
„svartri atvinnustarfsemi" á It-
alíu, en að mati efnahagssérfræð-
inga skilar hún um 10% af þjóðar-
tekjum.
Atlaga stjórnvalda gegn öllum
þessum ósóma hefur leitt ýmislegt
kátlegt í Ijós. Til að mynda hafa
menn nú séð sitt óvænna og byrj-
að aé mæta betur og stundvíslegar
til vinnu en nokkru sinni fyrr með
þeim afleiðingum að á sumum
vinnustöðum hefur allt fyllzt af
fólki, og sárlega hefur vantað
skrifborð og ritvélar.
Fyrir skömmu var lokið við gerð
skýrslu, er leiddi í ljós að víða er
pottur brotinn hjá hinu opinbera á
Italíu. Skýrslan byggði á nafn-
lausum viðtölum við ríkisstarfs-
menn, og þar viðurkenndu fimm-
tíu af hundraði að þeir stunduðu
aukastörf, en það er stranglega
bannað með lögum. 45% kváðust
mæta illa til vinnu vegna skorts á
eftirliti og 32% kváðust stúnda
söiumennsku í vinnunni. 27%
kváðust tilbúin til að vinna auka-
störf heima og 19% létu varla sjá
sig á vinnustað.
En þrátt fyrir þessar uppljóstr-
anir er ekki mikilla breytinga að
vænta. Viðbrögð ríkisstjórnarinn-
ar hafa verið næsta hæversk. Einn
af nánustu samstarfsmönnum
Spadolini forsætisráðherra hefur
sagt, að uppsagnir komi ekki til
greina, því að ógerlegt sé að reka
milljónir opinberra starfsmanna
úr vinnu. Og borgarstjóri Róma-
borgar, kommúnistinn Ugo Vet-
ere, er mjög andvígur handtökun-
um, sem hann segir vera „gagn-
slausar ofsóknir".
- PETER JARtK'KI
HARMLEIKUR
Þeir leiddu
það eins og
lömb til
slátrunar
í síðasta mánuði var afhjúpað-
ur í I^ondon minnisvarði um þann
gríðarlega fjölda af saklausu
fólki, sem Bandamenn neyddu til
að hverfa aftur til Sovétríkjanna
og Júgóslavíu eftir að heims-
styrjöldinni síðari lauk. Nokkur
hópur manna, útlagar og aðrir,
sem vildu minnast þessa fólks,
safnaðist saman á Thurloe-torgi
gegnt Viktoríu og Albert-safninu
til að verða vitni að afhjúpun
minnisvarðans um fórnarlömb
Yalta-ráðstefnunnar, fagurlega
gerðs gosbrunns með steinbekkj-
um í kring.
Sir Bernard Braine, þingmaður
fyrir íhaldsflokkinn, sagði, að
minnisvarðinn væri „helgaður
þeim mikla fjölda karla, kvenna
og barna“, sem flutt hefðu verið
nauðungarflutningi í lok stríðs-
ins. Margt af þessu fólki, sem var
um ein milljón talsins, var leitt
fyrir aftökusveitir þegar heim
var komið eða sent í þrælabúðir,
og margir sviptu sig lífi til að
komast hjá þessum örlögum.
Sovésk yfirvöld hafa fjargviðr-
ast mjög yfir minnisvarðanum og
hann var ekki reistur fyrr en
Margaret Thatcher, forsætis-
ráðherra, hafði skipað breska
utanríkisráðuneytinu að hætta
andstöðu sinni, en þar á bæ vildu
menn ekki vera að vekja athygli á
þætti utanríkisráðuneytisins í
nauðungarflutningi fólksins.
í febrúar 1945 áttu Josef Stal-
ín, Franklin D. Roosevelt og
Winston Churchill með sér fund í
Yalta á Krímskaga til að ákveða
örlög Þýskalands að stríðinu
loknu. Á þessum fundi var sam-
þykkt, að öllu fólki yrði komið til
sinna fyrri heimkynna hverjar
sem ástæðurnar hefðu verið fyrir
brottflutningi þess. Þar var m.a.
átt við stríðsfanga, fólk sem hafði
verið flutt nauðugt frá heimilum
sínum, og fólk sem unnið hafði
nauðungarvinnu erlendis, flótta-
menn, rússneska liðhlaupa, sem
börðust með Þjóðverjum, útflytj-
endur frá því á dögum byltingar-
innar 1917 og Króata frá Júgó-
slavíu.
„Að láta allt þetta fólk nauðugt
í hendurnar á Stalín var alger-
lega andstætt alþjóðalögum og
hefðum siðaðra þjóða," sagði Sir
Braine við afhjúpunina. „Þetta
var viðbjóðslegur glæpur, sem
rekinn var með offorsi og svikum.
í heil tvö ár eftir að stríðinu lauk
héldu þessar aðgerðir áfram, sem
unnar voru í okkar nafni en án
okkar vitundar."
Þegar minnisvarðinn hafði ver-
ið afhjúpaður var vatninu hleypt
á gosbrunninn og gerði það skosk
kona að nafni Zoe Palmer. Áður
bar hún nafnið Zoe Polanska en
þegar hún var 11 ára gömul réð-
ust Þjóðverjar inn í ættland
hennar, Úkraníu. Hún lifði af
vistina í útrýmingarbúðum nas-
ista í Auschwitz og hún komst
einnig lífs af í Dachau.
Fulltrúi sovéskra útlaga í
Bandaríkjunum var Peter
Koltypin, en hann er fæddur í
Júgóslavíu af rússnesku foreldri.
Hann hafði verið fluttur til
Þýskalands á stríðsárunum
ásamt foreldrum sínum og lenti í
höndum Bandaríkjamanna þegar
stríðinu lauk. Hann er einn af
þeim tiltölulega fáu, sem sluppu
við nauðungarflutninginn.
Þessum skammarlega verknaði
var haldið leyndum allt fram yfir
1970 en þá tók sig til maður að
nafni Nocholas Bethell, sagn-
fræðingur, sem nú hefur verið
aðlaður, og hafði viðtöl við marga
fyrrverandi hermann, sem höfðu
tekið þátt í aðgerðunum. Þeir
starfsmenn utanríkisráðuneytis-
ins, sem komu við sögu, neituðu
hins vegar að segja nokkuð um
málið.
Útvarpsþáttur, sem Bethell
annaðist, og bókin „Síðasta
leyndarmálið", sem kom út 1974,
olli reiðiöldu í Bretlandi og
hneykslaðist fólk mjög á aðild
breskra ráðamanna að þessu
máli, jafnt lifandi sem látinna.
Málið komst aftur í hámæli þegar
breska stjórnin birti leyniskjöl
samkvæmt 30 ára reglunni og
Nikolai Tolststoy greifi, afkom-
andi rússneska skáldsins, en
fæddur í Bretlandi, skrifaði um
það bók 1978, „Fórnarlömbin í
Yalta".
„Þetta fólk hefði getað orðið
eins konar brjóstvörn í barátt-
unni gegn kommúnisma og það
óttðist Stalín," sagði Tolstoy við
fréttamann AP-fréttastofunnar.
„Og á sama tíma vildi hann sýna
sínu fólki, að enginn gæti komist
undan og einnig það, að hann
þyrfti bara að smella fingrunum
og þá hlýddu Bretar og Banda-
ríkjamenn orðalaust."
Þessir dapurlegu atburðir í
sögu vestrænna lýðræðisþjóða
voru rifjaðir upp enn einu sinni
um mánaðamótin síðustu þegar
John Galsworthy, fyrrverandi
sendiherra Breta í Mexikó, var
skipaður annar tveggja fulltrúa
Bretaveldis til að fylgjast með