Morgunblaðið - 28.03.1982, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MARZ 1982
„Fram í sviðsljósið“ er
nefnist „Being There".
þýðingu Björns Jónsson
kvikmynd og tók Bíó
opnaði. Þettavar síðasta
hefur myndin líka vakið
íslenzka heitið á skáldsögu Jerzy Kosinskis, sem á ensku
Bókin kom út í fyrra í bókaklúbbi Almenna bókafélagsins í
ar. Eftir þessari bók, sem hefur vakið mikla athygli, var gerð
höllin í Breiðholti hana til sýningar þegar kvikmyndahúsið
mynd sem leikarinn Peter Sellers lék í áður en hann dó. Og
mikla athygli.
að minnsta kosti, gekk enda með
blásýruhylki í vasanum. 20. des-
ember 1957 stígur hann á land í
New York, án þess að kunna orð í
ensku. Hann er 24ra ára gamall og
í 2 dollara í eigu sinni.
Bandaríkjamenn hafa enga þörf
lyrir enn einn ljósmyndarann.
.'losinski byrjar á því að skrapa
áta, gera hreint á börum, vera
inkabílstjóri svarts braskara (sá
jini hvíti í Harlem) og loks trukk-
abílstjóri. Á meðan lærir hann
ensku og skrifar 1960 grein um
sálfræði skriffinnskunnar, sem
hann nefnir „Framtíðin er okkar,
félagar". Hann vekur strax at-
hygli og það hvetur hann til að
skrifa um sama efni, bókin „Engin
þriðja leið“ verður til þess að les-
veruleikann. Því hver stund getur
orðið sú síðasta, áður en maður
missir þetta allt.“ Söguhetja hans,
George Levanter, í sögunni „Blind
Date“, sem er orðaleikur og mætti
þýða hvort sem er með Stefnumót
við ókunnugan eða Stefnumót við
blindan eða jafnvel Stefnumót án
dagsetningar — lýsir sér einmitt
sem „fjárfestara" í lífinu.
I þessari skáldsögu segir vinur
auðugrar eiginkonu Levanters:
„Maður veit ekkert um fortíð þína,
Georg. Þú kemur vel fyrir. En
maður hlýtur að spyrja sjálfan sig
hvort þú sért ekki að gera þér
þetta að atvinnu."
I þeim tilgangi að gefa konu
sinni og vinum lykil að fortíð, sem
hann gat engan veginn vitað um,
ásamt „Óþekkti félaginn". Fyrir
hana fær hann bandarísku Con-
court-bókmenntaverðlaunin. í öll-
um hans bókum má finna vissan
frumlegan frásagnarmáta, allt
aftur að „Ástríðuleiknum“, sem er
hvöss og miskunnarlaus kross-
gáta. Nokkurs konar frammúr-
stefnulegt, fyndið og óþolandi
stefnumót við dauðann, kynlífið
og miskunnarlaust lífið. Undan-
tekning er þó bókin „Fram í
sviðsljósið", sem Hal Ashby notaði
í kvikmynd sína með Peter Sellers
í aðalhlutverkinu. Hún var sýnd á
kvikmyndahátíðinni í Cannes und-
ir nafninu „Velkominn, herra
Chance", en það er einmitt mynd-
in sem við eigum nú kost á að sjá í
Bíóhöllinni.
Kosinski
hefiir
Peter
Sellers
í hlut-
verki
Chance
átt mörg
kennileg
Kosinski, sem þyx. :r>n
af merkilegri rithöf-
undum okkar tíma,
hefur átt sérkennilegt
lífshlaup. í nýlegri
grein, sem um hann var skrifuð í
franska blaðið Express, er hann
kallaður í fyrirsögn kúreka-
existentialistinn, eins og hann
hefur sjálfur lýst sér í háði. Sann-
leikurinn er sá, að hann hefur
aðeins 46 ára gamall í rauninni
gengið í gegn um mörg og marg-
vísleg lífshlaup, eins og það er
orðað í greininni í Express sem
byggt er á hér.
í Bíóhöllinni í Breiðholti er nú verið að sýna kvikmyndina, sera gerð var eftir sögu Kosinskis „Fram í sviðsljósið", en hún hefur verið þýdd á islenzku og kom
út hjá Almenna bókafélaginu. Þetta var síðasta myndin sem Peter Sellers lék í.
Jerzy Kosinski er fæddur 1933 í
Lodz í Póllandi. Móðir hans var
píanóleikari og faðirinn málfræð-
ingur, bæði rússneskir útflytjend-
ur. Hann var ekki nema sex ára
gamall, þegar seinni heimsstyrj-
öldin skall á. Þá var hann sendur
upp í sveit til að forða honum frá
hættum. Þar hraktist þetta dökka
barn á húð og hár með svörtu aug-
un þorp úr þorpi, grunaður um að
vera gyðingur eða sígauni. Barinn,
niðurlægður, hundeltur af bænd-
afólkinu lærði hann frumatriðin í
þeirri list að bjarga sínu eigin
skinni meðal úlfa. Hann var eins
og fuglarnir, sem bændur í Ukra-
inu voru vanir að fanga og máluðu
í æpandi litum, áður en þeir
slepptu þeim aftur. Fuglasamfé-
lagið er alveg jafn ósátt við allt
sem er frábrugðið sem mannfólkið
og drepur því þennan afbrigðilega
einstakling. Níu ára missti Kos-
inski, sem var orðinn óður af
skelfingu, málið. Eftir stríð fann
hann aftur foreldra sína, heima-
borg sína Ixidz, öryggi og — í
kjölfar slyss sem hann varð fyrir á
skíðum — fékk hann málið aftur.
En til þess eins að lenda í öðru
stríði, ennþá harðúðugra og lang-
vinnara en hið fyrra, í þetta sinn
gegn sameignarsamfélagi, sem
ekki kunni að meta sjálfstæða
hugsun hans og einstaklings-
hyggju eða vopn hans, sem
snemma höfðu verið brýnd í ósigr-
um. En maður gengur ekki beint
framan að miðstýringarríkinu.
Kosinski nemur því félagsfræði
við vísindaháskólann, verður
skíðaleiðbeinandi við háskóla,
doktor og aðstoðarprófessor og
notar sér svo flækjur og þyngsli
skrifstofuræðisins til að flýja. Þar
sem hann er orðinn kunnur Ijós-
myndari á hann að launum rétt á
að halda sýningar. Einnig á hann
aðgang að ríkisprentsmiðjunum.
Kosinski býr sér því til fjóra
þykjustu-ættingja, menntaða vís-
indamenn með fína titla á bréfa-
hausnum og opinbera stimpla og
„skrifast" í tvö ár á við þá. Semur
bæði spurningarnar og svörin. Og
þegar hann er búinn að koma sér
liðlega fyrir í Flokknum, nælir
hann sér í vegabréf til að fara til
Bandaríkjanna, til að nema innan
ramma stofnunar, sem hann hefur
líka búið til.
Þessi reynsla, sem hann upplifði
á flótta sínum úr myrkraherberg-
inu, lýsir hann í rauninni í bókinni
„Flugstjórnarklefinn". Með því
hætti hann á 15 ára fangelsisvist
andi frá Weiston, Virginíu, skrifar
honum þakkarbréf í hrifningu
sinni. Þau hittast, giftast og Kos-
inski, sem alltaf hefur dáð verk
Stendhals, fær þar með þann
draum sinn uppfylltan að ganga í
spor söguhetjunnar Julien Sorels.
Hann verður nefnilega ástfang-
inn af Mary Hayward Weir, ekkju
Ernest T. Weir og erfingja stál-
bræðsla upp á einn milljarð doll-
ara, fjórðu stærstu samsteypunn-
ar í Bandaríkjunum.
Jerzy Kosinski fellur nú allt í
einu í hlut líf, sem hvorki Stend-
hal né Scott Fitzgerald hlotnaðist
nokkurn tíma. Hann hefur einka-
flugvél, lystisnekkju og eigin hús
út um allan heim. Því skyldi hann
ekki undir þessum kringumstæð-
um horfa á tilveruna með augum
þátttakandans í leiknum? „Þetta
er ekki „líf“ heldur augnablik,
skref," segir hann, „og það verður
að njóta og fjárfesta í hverju
augnabliki, hverju stefnumóti við
skrifar Kosinski einmitt „Skræp-
ótti fuglinn", sem á að vera frá-
sögn af hinni skelfilegu, kveljandi
æsku hans á ótilteknum stað í
Austur-Evrópu. Samstundis er
hann orðinn frægur um allan
heim. En fólk á erfitt með að
skilja hann. Á Vesturlöndum er
honum borið á brýn að lýsa of
miklum hrottaskap, sem þykir
ótrúlegur. Því svarar Kosinski:
„Þvert á móti, ég hefi haldið mig
við sannleikann." I Austur-Evrópu
er sýnum hans aftur á móti líkt
við hjarðljóð í samanburði við
raunveruleika þýzku fangabúð-
anna á nazistatímanum. En þar er
hafnað ofsafengnum kynferðislýs-
ingum í verkinu, sem ekki sýna
landa hans í neitt fögru ljósi.
Jafnvel haldið fram að hann eigi
björgun sína að þakka komu
Rauða hersins, sem hann svo lýsi
af slíkri fyrirlitningu. Önnur
skáldsaga hans nefnist „Skrefin",
sem sennilega er hans besta verk,
Hvort sem Jerzy Kosinski nefn-
ir söguhetjur sínar Tarden,
George Levanter eða Fabian, þá
verða skáldsögur hans alltaf með
sjálfsævisögulegum blæ.
Eins og söguhetja hans, George
Levanter, hefur Kosinski í raun og
veru hitt Svetlönu Alliluyevu,
dóttur Stalins, sem bjó í Prince-
ton. Og hann hefur sjálfur farið
um Sviss í fylgd með Charles
Lindberg. Einnig var franski Nób-
elsverðlaunahafinn Monod einka-
vinur, og þeir fylgdust að fram að
andláti hins síðarnefnda í maí
1976. Og alveg eins og söguhetjan
Iævantar, þá átti höfundurinn
stefnumót við vini sína heima hjá
Sharon Tate í Beverly Hills 8. ág-
úst 1969. Hann var að koma frá
París en missti af flugvélinni til
Los Angeles. Og hann gisti í New
York um nóttina til að bíða eftir
farangrinum sínum, sem hafði
lagst afsíðis. Þannig slapp hann
nóttina þá frá morðárás Charles
sér-
líf