Morgunblaðið - 31.03.1982, Blaðsíða 8

4 0 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1982
Hugleiðingar um húsnæðismál Þjóð-
skjalasafns í tilefni aldarafmælis þess
Eftir Sigfús Hauk Andrésson skjalavörð
I>röngt um 1'jóAskjalasafn
«n Landshókasafn
í Safnahúsi
Þjóðskjalasafn Islands á aldar-
afmæli 3. apríl nk. Eðlilegt er því,
að málefni þess séu tekin til um-
ra;ðu á opinherum vettvangi. Ætl-
unin er að fjaMa hér dálítið um
húsnæðismál safnsins og drepa
jafnframt á viss vandamál, sem
skapast munu, þef;ar Þjóðskjala-
safn o({ Landsbókasafn skilja að
skiptum, eins o({ áformað er.
IJmrædd söfn búa nú, eins og
kunnugt er, við mjög þröngan kost
i Safnahúsinu við Hverfisgötu, en
ákveðið hefur verið, að Þjóðskjala-
safn fái allt húsið til sinna þarfa,
Jægar Landshókasafn flytur í hina
nýju Þjóðarbókhlöðu. Húsnæð-
ismál Þjóðskjalasafns eru þannig
svo nátengd hyggingu þessa húss,
að nauðsynlegt er að víkja fyrst
dálítið að hetrni.
Bygging I>jóðarbókhlöðu
hefur dregizt úr hömlu
Það er víst kunnara en frá þurfi
að segja, að reisa átti Þjóðar-
bókhlöðuna í tilefni af ellefu alda
afmæli íslandsbyggðar árið 1974.
Átti það að leysa húsnæðis-
vandræði þriggja ríkisstofnana,
Landstókasafns og Háskólabóka-
safns, sem sameinast skyldu í
Þjóðarbókhlöðu, og Þjóðskjala-
safns, er fengi allt Safnahúsið,
eins og fyrr segir.
Þrátt fyrir óumdeilanleg og
stórkostleg húsnæðisvandræði
Jiriggja af æðstu menningarstofn-
unum J>jóðarinnar sá fjárveit-
ingarvaldið sér ekki fært, þegar til
kom, að láta hefja framkvæmdir
við Þjóðarbókhlöðuna á tilsettum
tima, og dróst það því úr hömlu.
Eftir langa mæðu er bygging þess
nú loksins komin á sæmilega góð-
an reks()ol. Mér hefur þó skilizt, að
|>að geti enn tekið 4—5 ár að ljúka
hcnni.
Landshókasafn og Þjóðskjala-
safn verða því enn um sinn að
kúldrast saman í þrengslunum í
Safnahúsinu, sem standa þó störf-
um þeirra svo gersamlega fyrir
þrifum, að hvorugt getur í raun-
inni gegnt hlutverki sínu sem
skyldi. Reynt hefur að vísu verið
að hjálpa upp á sakirnar með
leiguhúsnæði, en það hrekkur í
raun og veru skammt.
Fjármálastofnanir
byggja stórhýsi
Meðan bygging Þjóðarbókhlöðu
hefur ýmist staðið í stað eða silazt
áfram, höfum við, sem störfum í
Safnahúsinu við erfið og heldur
frumstæð skilyrði, orðið að horfa
upp á það, að ríkisstofnanir með
sjálfstæða tekjustofna gætu byggt
yfir sig stórhýsi án þess að þurfa
að spyrja fjárveitingarvaldið leyf-
is. P>u þessir tekjustofnar þó í
rauninni engu síður almannafé en
það fé, sem veitt er á fjárlögum til
stofnana, er verða algerlega að
vera upp á fjárveitingarvaldið
komnar, eins og t.d. umrædd söfn.
Þannig byggði Framkvæmda-
stofnun ríkisins sér hér á árunum
mikið hús og veglegt við Rauðar-
árstíg. Reis það með allt að því
ævintýralegum hraða, og ekkert
virðist hafa verið til sparað að
gera það sem bezt úr garði, jafnt
hið ytra sem innra.
Nú hefur Seðlabankinn hafið
undirbúning að stórbyggingu hér í
nágrenni við okkur. Varla verður
hann neinn eftirbátur Fram-
kvæmdastofnunar í afköstum. Það
kæmi okkur þess vegna ekkert á
óvart, þótt höllin hans yrði tilbúin
til notkunar drjúgum tíma á und-
an Þjóðarbókhlöðunni.
Safnahúsið þarfnast
mikilla umbóta
Nú skal vikið nánar að húsnæð-
ismálum Þjóðskjalasafns. Miðað
við núverandi vandræðaástand má
það svo sem teljast sæmilega vel
viðunandi lausn, að það fái í fram-
tíðinni allt Safnahúsið til sinna
þarfa. Óhjákvæmilegt er þó, að
gagnger viðgerð fari fram á hús-
inu. Þar er t.d. löngum ærið kalt á
veturna og erfitt að hafast þar við,
þegar kaldast er í veðri og geta
bæði starfsfólk og gestir beðið
heilsutjón af því. Það þarf þess
vegna bæði að endurbæta einangr-
un hússins eftir föngum og skipta
um hitakerfi. Jafnframt þarf að
setja í skjalageymslur útbúnað til
að halda þar hæfilegu rakastigi,
svo skjöl geymist sem bezt. Núver-
andi hitakerfi er svo lélegt, að
ofnar í lestrarsal og vinnuher-
bergjum Þjóðskjalasafns hitna
tæplega til hálfs. Gömlu og lélegu
miðstöðvarkerfi kvað ennfremur
fylgja sú hætta, að það geti
sprungið. Þarf ekki að lýsa, hví-
líku tjóni þess háttar slys í Safna-
húsinu gæti valdið á skjölum og
bókum.
Sigfús Haukur Andrésson
Margt fleira þarf að endurbæta
í Safnahúsinu en hér verður upp-
talið. Sá mikli galli er ennfremur
á húsinu, að þar er engin lyfta, og
úr þí verður varla bætt. Allt þarf
þess vegna að bera þar milli hæða,
og er margt af því eðlilega engin
léttavara. En slíkur burður fram
og aftur er endalaus á skjalasöfn-
um vegna afgreiðslu til gesta á
lestrarsal.
Safnahúsiö dugar
l>jóöskjalasafni ad-
eins skamman tíma
Með því að Þjóðskjalasafnið
hefur ekki áratugum saman tekið
við nema broti af þeim skjala-
gögnum, sem því ber að varðveita.
verður allt Safnahúsið því einung-
is skammgóður vermir, eða í
mesta lagi fram um næstu alda-
mót. Það er semsé bráðnauðsyn-
legt, að gerð verði sem fyrst áætl-
un um frambúðarlausn á
húsnæðismálum Þjóðskjalasafns.
Kæmu þar þá einkum tvær lausnir
til greina.
Byggja mætti
aukageymslur
Önnur lausnin er á þá leið, að
safnið hafi áfram aðalaðsetur í
„Meðan bygging Þjóð-
arbókhlöðu hefur ýmist
staðið í stað eða silast
áfram, höfum við, sem
störfum í Safnahúsinu
við erfið og heldur
frumstæð skilyrði, orðið
að horfa upp á það, að
ríkisstofnanir með
sjálfstæða tekjustofna
gætu byggt yfir sig
stórhýsi án þess að
þurfa að spyrja fjárveit-
ingavaldið leyfis.“
Safnahúsinu við Hverfisgötu, og
aukin húsnæðisþörf þess verði
leyst með því að byggja öruggar
skjalageymslur á hentugum stað. I
því efni mætti hugsa sér að fara
að dæmi Norðmanna, Svía o.fl.
þjóða og byggja neðanjarðarg-
eymslur með tilliti til eyðilegg-
ingarhættu af völdum styrjalda.
Lægi þá beinast við að koma slík-
um geymslum fyrir í Arnarhóli.
Heppilegast aö
Þjóöskjalasafn væri
í nánd viö Þjóðar-
bókhlööu og Háskólann
Hin lausnin er á þá leið, að
Stjórnarráðið fái í framtíðinni
Safnahúsið til sinna þarfa, sum-
part fyrir skjalasafn sitt og að
öðru leyti til skrifstofuhalds og
jafnvel til fundahalda. í staðinn
verði byggt yfir Þjóðskjalasafnið
sem næst Háskólanum og hinni
nýju Þjóðarbókhlöðu, eftir því
hvar hentuga lóð er að fá. Þyrfti
það hús að vera þannig skipulagt,
að auðvelt væri að auka það og
stækka með viðbyggingum. Þess
vegna yrði frá upphafi að ætla því
nægilega stóra lóð í því skyni.
Það væri óumdeilanlega gagn-
kvæmt hagræði fyrir Landsbóka-
safn og Þjóðskjalasafn að geta
verið áfram í nábýli. Handrita-
deild þess fyrrnefnda þarf t.d.
mjög mikið á Þjóðskjalasafni að
halda og það aftur á bókakosti
Landsbókasafns. Þá kæmi það sér
vel fyrir Árnastofnun og Háskól-
ann, að hafa bæði söfnin í nánd
við sig. Á þeim slóðum eru raunar
saman komnir tiltölulega flestir
þeir fræðimenn, sem þurfa dag-
lega að nota þessi söfn, svo að um
allsherjarhagræði væri að ræða.
Safnahúsið vel í
sveit sett fyrir
Stjórnarráöiö
Safnahúsið við Hverfisgötu er
hins vegar afar vel í sveit sett
fyrir Stjórnarráðið og hentar vel
til þeirra nota, sem fyrr er bent á.
Þessi ábending á ekki hvað sízt
við, eins og nú er komið. Sú gamla
hugmynd að byggja yfir Stjórn-
arráðið á Bernhöftstorfu er að
fullu úr sögunni að því er bezt
verður séð. Þá virðist ekki heldur
ætla að verða neitt úr því, að ríkið
kaupi hús Sambands íslenzkra
samvinnufélaga við Sölvhólsgötu
handa Stjórnarráðinu, eins og
rætt var um á tímabili.
Sérskjalasöfn Alþingis
og Seðlabanka
Vegna húsnæðisleysis hefur
Þjóðskjalasafnið ekki getað ára-
tugum saman tekið við neinu telj-
andi af gögnum opinberra aðila og
annarra, sem hafa, sögulega mik-
ilvægar heimildir í fórum sínum.
Þetta ber því þó að gera sam-
kvæmt gildandi lögum og þar að
lútandi reglugerð. Afleiðingin hef-
ur orðið sú, að alls konar sögulega
mikilvæg gögn liggja í óhirðu,
skemmast og glatast jafnvel að
fullu.
Þetta mun vera skýringin á því,
að sumar vel reknar stofnanir
hafa komið sér upp sérskjalasöfn-
um, þar sem þær geyma gögn sín
frá upphafi. Þannig er það vænt-
„Ég lifi fyrir
dansinn“
— segir Guðbjörg Jakobsdóttir
unglingameistari í „free-style“-dansi
„ÞAÐ skemmtilegasta sem ég geri
er að dansa," sagði Guðbjörg Jak-
obsdóttir, 17 ára gömul Verzlun-
arskólastúlka, sem sigraði í ein-
staklingskeppni í „Free style" í
diskódansi í meistarakeppni ungl-
inga, sem haldin var í Tónabæ um
síðustu helgi. Guðbjörg bar einni
sigur úr býtum í þessari sömu
keppni í fyrra sem þá var haldin i
veitingahúsinu Klúbbnum. Sjö
manna hópur frá Selfossi kom sá
og sigraði í hópriðli keppninnar, en
alls kepptu í þeim riðli sex hópar.
„Ég hef dansað frá því ég man
eftir mér,“ sagði Guðbjörg í
samtali við Morgunblaðið. „Ég
var hjá Sigvalda í átta ár og síð-
an hef ég verið hjá Heiðari og er
J>ar nú í sýningarflokki. Svo hef
ég verið í fimleikum, jassballett
og J)egar ég var sjö ára var ég
eitt ár í ballett.
Ég hef rneira gaman af diskó-
dansi heldur en venjulegum
samkvæmisdönsum," sagði Guð-
björg ennfremur. „Það má segja
að ég lifi fyrir dansinn. Ég dansa
mikið á gólfinu heima og í fyrra
braut ég á mér tána í einni
sveiflunni á stofugólfinu. Oft
þegar ég er að lesa undir próf
fleygi ég frá mér bókunum og fer
að dansa.“
Um það hvort hún hefði æft
mikið fyrir keppnina sagði Guð-
björg:
„Nei, ég ákvað að taka þátt í
keppninni daginn áður en hún
hófst og var að semja dansinn á
bak við á meðan hinir keppendur
voru að dansa. Það var reyndar
auðvelt því að ég hef oft samið
spor heima og galdurinn var
bara að raða þeim saman eftir
laginu, en lagið sem ég dansaði
eftir heitir „Living in the
street“.“
Um framtíðaráformin sagði
Guðbjörg Jakobsdóttir, nýbakaður unglingameistari í „free style“ dansi

Guðbjörg m.a.: „Ég ætla að taka
verslunarpróf, en síðan langar
mig að fara út og læra að vera
danshöfundur. Gallinn er bara
sá, að ég veit ekki almennilega
hvert ég á að snúa mér í því sam-
bandi.“
Félagsmiðstöðvar Æskulýðs-
ráðs Reykjavíkur gengust fyrir
þessari danskeppni og í ráði er
að gera þær að árlegum viðburði
í félagsstarfinu. Mikil stemmn-
ing var ríkjandi í Tónabæ kvöld-
ið sem keppnin fór fram og alls
komu um fimm hundruð ungl-
ingar til að fylgjast með keppn-
inni. Er það aðsóknarmet í
Tónbæ í vetur. Úrslit í keppninni
voru sem hér segir:
í einstaklingskeppni var Guð-
björg Jakobsdóttir, Reykjavík, í
fyrsta sæti, Sif Bjarnadóttir,
Reykjavík, í öðru sæti og Kristín
Linda Kristinsdóttir úr Ölfusi í
þriðja sæti. Fyrstu verðlaun í
hópkeppni hlaut hópur frá Akra-
nesi, í öðru sæti var hópur úr
Fellahelli og í þriðja sæti hópur
úr Tónabæ.