Morgunblaðið - 31.03.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1982
45
Þær byggingar, sem nú eru í
gangi, munu meira en tvöfalda
það húsnæði sem háskólinn hefur
byggt sjálfur til þessa. Ekki má
heldur gleyma Þjóðarbókhlöðunni
þar sem háskólabókasafn mun
verða til húsa í framtíðinni til
mikilla hagsbóta fyrir háskólann.
Einnig hefur starfsnefnd há-
skólaráðs um nýbyggingar á há-
skólalóð verið falið að kanna hag-
kvæmni fyrirlestrasamstæðu sem
reist yrði í samvinnu við Háskóla-
bíó.
Skipulag háskólalóðar
Hinn 19. febrúar 1981 sam-
þykkti háskólaráð að óska eftir
samþykki borgaryfirvalda á
endurskoðuðum tillögum að skipu-
lagi fyrir miðsvæði háskólalóðar.
Hef ég bæði haft samband við
embættismenn borgarinnar og
forseta borgarstjórnar um þetta
mál og í nóvember sl. sendi ég
borgarráði aftur bréf þar sem
óskað er eftir því að afgreiðslu
málsins verði hraðað. Hefur Borg-
arskipulag nú hafist handa við að
undirbúa álit sitt í þessu efni og
verður ýtt á eftir því á næstunni.
Rannsóknarmál
Háskólaráð skipaði hinn 22.
janúar 1981 nefnd til að gera til-
lögur um ýmsa þætti rannsókn-
armála og var prófessor Sigmund-
ur Guðbjarnason formaður henn-
ar. Nefndin skilaði áliti hinn 3.
þ.m. og verða tillögur hennar
teknar til afgreiðslu í háskólaráði
næsta fimmtudag. Má segja, að
ekki hafi áður verið tekið á rann-
sóknarmálum að gagni innan há-
skólans og bind ég miklar vonir
við að þessi stefnumótun verði
rannsóknum í háskólanum til
framdráttar. Mun ég leggja til að
tillögur nefndarinnar verði sam-
þykktar nær óbreyttar.
Þá samþykkti háskólaráð á
fundi sínum 4. þ.m. reglur fyrir
rannsóknasjóð, en á fjárlögum
þessa árs er í fyrsta skipti veitt
almennt rannsóknarfé til háskól-
ans með þeim hætti að það renni í
sérstakan sjóð sem háskólinn
ráðstafar sjálfur. Er þessi sjóður
ætlaður til rannsókna, bæði
stundakennara og fastra kennara.
Þau nýmæli sem felast í tillög-
um rannsóknarnefndarinnar og
tilkomu rannsóknasjóðs eru í fullu
samræmi við þær skoðanir sem ég
hef sett fram og haft frumkvæði
að á ýmsan hátt. Minni ég hér á
fund í Félagi háskólakennara og
fagna góðri samvinnu og miklum
áhuga stjórnar félagsins og fé-
lagsmanna á þessum málum.
Aðstöðumál
Vegna fjölgunar nemenda og
kennara hefur þrengt mjög að því
húsnæði sem fyrir er. Leitað hefur
verið að leiguhúsnæði til að brúa
bilið þar til nýbyggingar komast í
gagnið og er verið að semja um
leigu á um 800 m2 leiguhúsnæði.
Tvö skjáver, annað í verkfræði-
húsi II, hitt í aðalbyggingu með 20
skjám, hafa komið í góðar þarfir.
Skjáum hefur alls fjölgað úr 2 árið
1977 í 70 nú.
Matar- og félagsaðstaða kenn-
ara hefur batnað með því að Suð-
urgata 26 — Skólabærinn — hefur
verið tekin í notkun. Einnig hefur
verið unnið að endurbótum í
Herdísarvík og að samningum um
afnot af húsi Laxárvirkjunar á
jarðarparti háskólans á Halldórs-
stöðum í Laxárdal.
Hagræðing og
innra skipulag
Launabókhald á skrifstofu há-
skólans hefur verið tölvuvætt til
hagræðingar og til þess að auð-
velda upplýsingagjöf. Nemenda-
skrá hefur verið endurbætt. í at-
hugun er hvort tímabært sé að
setja fjárhagsbókhald í tölvu.
Saminn hefur verið vistunarlyk-
ill fyrir gögn og þeim raðað eftir
honum, en áður var einungis bréf-
um til menntamálaráðuneytis og
frá því raðað. Hafa nemar í bóka-
safnsfræði leyst þetta verkefni
undir stjórn kennara.
Þá er í pöntun 30 númera viðbót
við símstöð. Rétt þótti að fara þá
leið í bili fremur en fjárfesta mik-
ið í 20 ára gamalli tækni, þar sem
örtölvutæknin er að ryðja sér til
rúms í símamálum og rétt að
stefna að því að fá slíkt kerfi áður
en langt um líður.
Árbók háskólans og
kynningarbæklingur
Sem kunnugt er, hefur Arbók
háskólans ekki komið út árlega að
undanförnu. Árbók 1976—79 er
nýkomin út, en þá vantar inn í
1969-1973.
Ákvað ég að árbókin skyldi
koma út árlega eftir að ég tók við
rektorsstarfinu og kom hún út í
dag fyrir háskólaárið 1979/80, en
mun koma fyrir vorið að því er
tekur til 1980/81.
Þá hefur kynningarbæklingur
verið gefinn út í fyrsta sinn á ís-
lensku og ensku. Þar er einnig
kort yfir háskólasvæðið. Unnið er
að merkingu húsa og uppsetningu
yfirlitskorts á svæðinu.
Kynning á starfsemi
háskólans
Ég mælti fyrir því í háskólaráði
á sínum tíma að undirbúin yrði
kynning á starfsemi háskólans
með „opnu húsi“. Fyrir dugnað
manna í verkfræði- og raunvís-
indadeild og að frumkvæði manna
í þeirri deild var haldið „opið hús“
í deildinni á sl. vori. Tókst þetta
afar vel. Happdrætti háskólans
studdi þessa kynningu fjárhags-
lega, m.a. með töku heimildar-
myndar. Þarf að kynna aðrar
deildir með þessum hætti. Færi
t.d. vel á því að kynna starfsemi
tannlæknadeildar og læknadeildar
þegar þær flytja í byggingu 7.
Einnig gætu deildir sameinast um
kynningu.
Á þessu ári mun ég beita mér
fyrir tilraun með að biðja nýja
prófessora að kynna fræðigreinar
sínar fyrir almenningi.
Þá hefur stjórn Happdrættisins
ákveðið að láta gera heimildar-
mynd um háskólann í heild, en
Arnór Hannibalsson flutti tillögu
tengda þessu í háskólaráði á sl.
hausti.
Ég beitti mér fyrir því að
Fréttabréf Háskóla íslands gæti
aftur komið út allreglulega. Er at-
orku Sigurðar Steinþórssonar að
þakka að það hefur tekist. Rit-
nefnd þarf að velja honum til að-
stoðar.
Samningur viö erlenda
háskóla og samstarf
Samningur um viðurkenningu á
verkfræðinámi héðan til fram-
SJÁ NÆSTU SÍÐU
óhjákvæmilegt er að skoða þau
gaumgæfilega og taka afstöðu til
vissra atriða.
Eins og allir vita, eru kjör okkar
háð samningum við ríkisvaldið.
Háskólaráð tekur hins vegar af-
stöðu til skiptingar vinnutíma
milli kennslu, rannsókna og
stjórnunarstarfa. Það ákveður
hvaða skyldur eða vinnumagn er
fólgið í dagvinnu og hvenær kem-
ur til greiðslu fyrir yfirvinnu. Um
þetta gilda reglur settar af Há-
skólaráði og sér þriggja manna
nefnd um útreikning vinnumagns
á grundvelli þess yfirlits, sem
kennarar gera tvisvar á ári.
Kennslumagn er ákvarðandi um
það hvort menn fá leyfi til að fella
niður kennslu og stjórnun 7. hvert
misseri eða 7. hvert ár til þess að
stunda alfarið rannsóknir og
hljóta sérstaka fyrirgreiðslu
vegna dvalar erlendis í því skyni.
Þá úrskurðar Háskólaráð launa-
flokkahækkun til manna vegna
rannsóknastarfa, svo og auka-
þóknun vegna einstakra um-
fangsmikilla verkefna.
Hér er því um tvennt að ræða:
Annars vegar hin samnings-
bundnu launakjör og hins vegar
þetta sérstaka bónuskerfi, sem
Háskólaráð stýrir. Ég ætla fyrst
að ræða hið síðarnefnda.
Háskólakennarar eru þannig
bókhaldsskyldir. Færa þarf til
bókar alla kennslu og sundurliða
hana á ýmsa vegu, því að hver teg-
und kennslu hefur sitt sérstaka
gildi í klukkustundum talið.
Fjölda prófa þarf einnig að skrá-
setja, tegund þeirra, tímalengd og
vægi, svo og fjölda próftaka. Þá
þarf að skrá öll heimaverkefni
nemenda, sem kennari fer yfir, og
vægi þeirra. Nefndarstörf skal að
sjálfsögðu tilgreina, svo og önnur
stjórnunarstörf. Rannsóknar-
vinna telst 40% dagvinnu, stjórn-
unarstörf hafa sitt ákveðna hlut-
fall og afgangurinn er kennsla.
Mér skilst, að þegar allar upplýs-
ingar eru fengnar, séu viðhafðar
formúlur, sem sérstaklega hafa
verið gerðar í þessu skyni og út úr
reikningunum öllum komi svo sú
yfirvinna, sem greiða á hverjum
og einum. Þetta eru þá skilyrðin
fyrir því að menn fái greidda yfir-
vinnu, en á henni þurfa flestir að
halda, eins og launakjörum manna
er nú háttað. Sömuleiðis er þetta
eina leiðin til þess að fá að stunda
rannsóknastörf annað slagið með
tiltekinni fyrirgreiðslu, því að hún
er háð túlkun fjármálaráðuneytis-
ins, sem gengur út á það, að til
þess að fá rannsóknaleyfi með
þessum kjörum, þurfi menn að
hafa skilað tilteknu kennslumagni
um tilgreindan undangenginn
tíma.
Tilkoma þessa kerfis markaði
líklega nokkurt spor í framfara-
átt. Fram til þess tíma fengu
menn yfirleitt ekki yfirvinnu
greidda. Þá hafa menn metið það
mikils, að geta gengið að því vísu,
að fá að helga sig alfarið rann-
sóknum í heilt misseri eða jafnvel
heilt ár í senn á tiiteknu árabili.
Fjárhagsleg fyrirgreiðsla á leyf-
istímanum er og allsæmileg. Þrátt
fyrir þetta hafa mönnum orðið
ljósari bagalegir vankantar á
þessu kerfi, þegar fram hafa liðið
tímar. Þar kemur fyrst til að svo
ósveigjanlegt punktakerfi sem
þetta hentar afar illa akademískri
starfsemi, er jafnvel að vissu leyti
í andstöðu við hana. Ekki kemur
það t.a.m. vel út ef kennari vill
verja, segjum 1—2 mánuðum, í að
undirbúa vandaða fyrirlestraröð,
svo sem 10 fyrirlestra um tiltekið
efni. Fyrir þá fær hann 50 klst.
greiddar, hvort sem forvinnan
hefur verið mikil eða lítil. Kerfið
fyrirskipar þannig miðlungsvinnu,
en refsar fyrir það sem fram yfir
er með tekjuskerðingu. Svipað er
að segja, ef svo háttar til, að menn
þurfa nauðsynlega að ljúka rann-
sóknaverkefni, skrifa ritgerð eða
eitthvað þess háttar. Þetta geta
menn ekki gert án fjárhagslegs
tjóns fyrir sjálfa sig. Þá hefur það
verið gagnrýnt að yfirvinna skuli
einungis greidd fyrir kennslu, en
ekki fyrir rannsóknastörf á sama
hátt. Tvö atriði má enn nefna, sem
sýna að kerfi þetta er öllu
ósanngjarnara, og kannski minni
kjarabót en virzt gæti við fyrstu
skoðun. Hið fyrra tekur til þess,
að ekki er tillit til þess tekið, ef
menn þurfa að losna undan öðrum
störfum í fáeinar vikur, t.a.m.
vegna sérstakra þjálfunarnám-
skeiða, sérmenntunar eða eftir-
menntunar. I öðrum skólum er
það löngu viðurkennt, að kennur-
um sé þetta nauðsynlegt og það
kunni að auka hæfni kennarans.
Viðurkenningin felst í því að
menn halda fullum launum sínum
og fá jafnvel talsverða fjárhags-
lega fyrirgreiðslu. I Háskólanum
verða menn að vinna þetta allt af
sér, að öðrum kosti tapa þeir
punktum. Hitt dæmið varðar
rannsóknarleyfin. Mér hefur verið
tjáð að í ákvæðum fjármálaráðu-
neytisins sé svo um hnúta búið, að
þegar menn fá leyfi til að fella
niður kennslu, séu þeir í raun bún-
ir að vinna af sér þá kennslu sem
fellur niður á leyfistímanum. Þá
má bæta því við, að erfitt er að
koma auga á haldbær rök fyrir því
að tengja kennslu og rannsóknir
svo saman, sem gert er í þessum
reglum.
Vera má, að einhverjir viti um
fleiri annmarka. En þeir, sem ég
hef nú talið, nægja þó til þess að
sýna að nauðsynlegt er að gera
breytingar á þessu kerfi, ef það á
að koma með eðlilegum hætti til
móts við þarfir okkar og hagsmuni
Háskólans. Því legg ég til að
endurskoðun á þessum reglum
Háskólaráðs verði hafin hið
fyrsta. Áherzlu vil ég jafnframt
leggja á, að endurskoðunin verði
ekki afgreidd frá Háskólaráði fyrr
en háskólakennurum hefur gefizt
tími til þess að skoða hana vand-
lega og ræða og koma ábendingum
sínum á framfæri.
Eins og sjá má, er þessi þáttur
kjaramálanna mjög svo samofinn
starfsskipulagi Háskólans og stýr-
ir því raunar á marga lund. Og
þessu kerfi ræður Háskólaráð að
verulegu leyti. Hins vegar er at-
hafnasemi rektors og Háskólaráðs
öllu minni, þegar kemur að þeim
lið kjaramála, sem fellur undir al-
menna samninga BHM við ríkis-
valdið. Þar hefur stefna Háskóla-
ráðs verið, svo langt aftur sem ég
man, að halda algjörlega að sér
höndum og vísa öllum slíkum mál-
um frá sér. Forráðamenn Háskól-
ans hafa einatt litið svo á, að þeim
bæri að halda sér frá öllum af-
skiptum af deilum um kjaramál.
Ég skal viðurkenna, að framanaf
var ég sömu skoðunar, en sjón-
armið mín hafa smám saman
breytzt, og er sVo komið nú, að ég
er allskostar ósáttur við þessa
stefnu. Ég get að vísu fallizt á, að
við eðlilegar aðstæður sé æskilegt
að Háskólaráð þurfi ekki að
blanda sér í kjaradeilur. En að-
stæður eru nú fjarri því að vera
eðlilegar. Eitt meginverkefni rekt-
ors og Háskólaráðs hlýtur að vera
að vaka yfir velferð Háskólans og
reyna eftir mætti að stuðla að því
að starfsemi hans dafni og þróist
með eðlilegum hætti. Launakjör
starfsmanna hljóta að vera þar
ein af undirstöðunum. Það er
kunnara en frá þurfi að segja,
hversu mjög háskólastarfsmenn
hafa dregizt aftur úr öðrum í
launakjörum á undanförnum ár-
um. Þeir virðast nú sigla hraðbyri
inn í hóp láglaunamanna, ef svo
fer sem horfir. Og víst er um það,
að léleg launakjör drepa niður
starfsáhuga manna, neyða þá til
yfirvinnuþrælkunar bæði innan
skóla og utan. Við þetta dreifist
starfsorka manna úr hófi og örð-
ugt vill verða að einbeita sér að
þeim verkefnum, sem okkur er i
e.t.v. mest nauðsyn að vinna. Við
vitum að af illri nauðsyn eru orðin
að þessu mikil brögð, og það svo
mjög, að starfsemi Háskólans er í
hættu stödd. Andspænis þessum
staðreyndum getur hvorki rektor
né Háskólaráð setið afskipta- og
aðgerðalaus. Það er ótvíræð
skylda þeirra að skýra þessar
staðreyndir vel og vandlega fyrir
stjórnvöldum og sýna fram á hver
áhrif þetta hefur á eðlilega starf-
semi Háskólans, og ég tel þeim
einnig skylt, að leggjast með full-
um þunga á sveif með háskóla-
starfsmönnum í tvísýnni baráttu
þeirra fyrir bættum kjörum.