Morgunblaðið - 31.03.1982, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1982
Rektorskjör Háskóla Islands
Guðmundur Magnússon:
Hlálegt þegar nýútskrifaðir nemendur fá
hærri byrjendalaun en kennarar þeirra
K(í lagði fram skýrslu í háskóla-
ráði hinn 14. janúar sl. um gang
helstu mála í rektorstíð minni og
nefndi þá jafnframt þau verkefni
sem bíða úrlausnar. Skýrslan var
birt í Fréttabréfi Háskóla íslands
þann 21. sama mánaðar. Ég tel
rétt að nefna það helsta sem gerst
hefur og geta nokkurra nýmæla.
A fundi, sem haldinn var fyrir
síðasta rektorskjör og i blaðavið-
tölum í því sambandi, lagði ég höf-
uðáherslu á að standa vörð um
sjálfræði háskólans, á eflingu
rannsókna 'með því að skapa
hvatningu til þeirra og bæta
skipulag rannsóknarmála innan
háskólans. Einnig lagði ég áherslu
á að byggingarmálin og á skipulag
háskólalóðar. Ég taldi einnig að
gæta ætti íhaldssemi í að taka upp
nýtt nám fyrr en innviðir skólans
hefðu verið treystir.
Ég tel, að um þessi atriði hafi
verið víðtæk samstaða í háskólan-
um og hef unnið með þessi stefnu-
atriði að ieiðarljósi.
Ég bið fundarmenn að hafa það
í huga að mjög hefur verið þrengt
að rekstri opinberra stofnana og
einkafyrirtækja á undanförnum
árum og sjálfræði þeirra skert.
Ég fullyrði, að betur hefur verið
hlustað á háskólann af fjárveit-
ingavaldinu en flesta aðra og að
gangur mála sé góður þar sem
sjálfræði háskólans er mest. Þetta
er ekki rektor einum að þakka.
Menn háskólans hafa borið gæfu
til að standa saman þegar á reynir
og háskólinn notið þess að hafa
happdrættið að bakhjarli.
Fjöldi nemenda og
kennara og rekstrarfé
Fjöldi nemenda í háskólanum
var í síðasta mánuði orðinn 3619,
þ.e. um 700 manna fjölgun á þrem-
ur árum. Aukningin dreifist mis-
jafnlega á deildir og námsbrautir.
Samtímis fengust fáar nýjar
fastar stöður 1979 og 1980. Árið
1981 rofaði til í stöðumálum, en þá
fengust 4,37 stöðugildi (en það
voru fyrstu fjárveitingabeiðnir
sem gerðar voru í minni rektors-
tíð). Mikil áhersla var lögð á það
við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið
1982, að háskóiinn fengi aukið
rekstrarfé til að standa straum af
kostnaði vegna fjölgunar nem-
enda. Jafnframt var barist fyrir
því að fá fleiri fastar stöður til að
draga mætti úr stundakennslu
(sem er um helmingur af allri
kennslu) og fá aðstoðarfólk við
framkvæmd kennslu og rann-
sókna. Gerðu háskólinn og
menntamálaráðuneytið sameigin-
TVeir frambjóðendur til
rektorskjörs við Háskóla ís-
lands, þeir Guðmundur
Magnússon, núverandi rekt-
or, og Sigurjón Björnsson,
prófessor, fluttu framsöguer-
indi á fundi Félags háskóla-
kennara síðastliðinn mánu-
dag. Kæddu þeir málefni Há-
skólans, launakjör og ýmis
önnur málefni. Morgunblað-
ið birtir hér kafla úr ræðum
þeirra:
legar tillögur í þessum efnum. Af
þeim 9 millj. kr. sem vantaði til
viðbótar tölu fjárlagafrumvarps,
fengust 3 millj. kr. og alls fengust
9,37 ný stöðugildi fyrir 1982. Mið-
að við hve á brattann var að
sækja, verður að telja, að sjón-
armið háskólans og menntamála-
ráðuneytisins hafi verið viður-
kennd af fjárveitingavaldinu, þótt
leiðrétting hafi ekki náðst til fulls.
Framkvæmdafé
Fjárveiting úr ríkissjóði til
framkvæmda árið 1982 nemur
10,77 m.kr., eða 0,9 af ársskammti
skv. fyrirheiti fjárveitinganefndar
frá 1979. Árið 1981 kom 0,75 af
ársskammti á fjárlögum sem síð-
an var minnkað um 5% skv. sér-
stökum lögum.
Af fyrirheitinu sem voru þrír
ársskammtar að fjárhæð 300
millj. gkr. hver, á byggingarvísi-
tölu 240, eru því eftir 1,35 af árs
framlagi. Eins og fram kemur
þegar fjallað verður um nýbygg-
ingar, má ætla, að fyrir árið 1983
verði að leggja höfuðáherslu á
aukið framkvæmdafé.
Nýbyggingar
Framkvæmdir við byggingu 7 á
Landspítalalóð hafa gengið mjög
vel og virðist nú tryggt, að unnt
verði að hefja kennslu '1 tann-
læknadeild þar að hausti. Gengið
hefur verið frá pöntunum fyrir
deildina á tækjum skv. tilboðum.
Eru þau keypt að mestu gegn hag-
stæðum bráðabirgðalánum, að því
er erlendan kostnað varðar, svo og
gegn greiðslufresti á opinberum
gjöldum. Leggja verður áherslu á
að fá lánsbyrðinni dreift á nokkur
ár og að staðið verði við fjárveit-
ingar, þannig að læknadeild geti
flutt inn í hluta af byggingu 7 á
næsta ári eins og ráð var fyrir
gert og að framkvæmdir geti verið
með áætluðum hraða á háskólalóð.
Framkvæmdir við hið svo-
nefnda Hugvísindahús á háskóla-
lóð gengu sem kunnugt er á aftur-
fótunum í upphafi. Fyrsti verktaki
varð gjaldþrota. Sá, sem við tók,
fór langt fram yfir umsamdinn
verkskilatíma. Nú fyrst, eftir að
þriðji verktakinn er kominn af
stað með uppsteypu hússins, virð-
ist verkhraði eðlilegur. I þessu
sambandi vísa ég til erindis er ég
flutti hjá Verktakasambandi ís-
lands og birtist nýlega í Frétta-
bréfi Háskóla íslands.
Nýlega fór háskólinn fram á það
við menntamálaráðuneytið, að það
hlutaðist til um það við Sam-
starfsnefnd um opinberar fram-
kvæmdir að hafist yrði handa við
næsta áfanga í þágu verkfræði- og
raunvísindadeildar. Fékkst þessi
heimild og tilboð hafa verið opnuð.
Áfangi þessi er aðallega í þágu
verklegrar kennslu í verkfræði, en
Reiknistofnun háskólans er þar
einnig ætlaður staður, svo og
þjónustumiðstöð og fleiru. Þá er
hafin hönnun næsta áfanga í þágu
líffræðigreina. Jafnframt er í at-
hugun með hvaða hætti Náttúru-
fræðistofnun og Náttúrugripasafn
gætu tengst þessum byggingar-
áfanga.
Sigurjón Björnsson:
Háskólakennarar sigla hrað-
byri inn í hóp láglaunamanna
í framsöguræðu sinni lagði Sig-
urjón Björnsson megináherzlu á
þrjá málaflokka: Rannsóknamál
og fræðastarfsemi, kennslumál og
menntunarstefnu og kjaramál.
Rannsóknir og
fræðastarfsemi
Vissulega eru miklar og mark-
verðar rannsóknir og alls kyns
fræðastörf stunduð í Háskóla ís-
lands. Það væri ranglátt að halda
því fram, að menn væru ekki
starfsamir hér og rcyndu að gera
eins og þeir geta. Það er að vonum,
því að sjálfsagt stendur hugur
flestra, sem sækjast eftir stöðum
við Háskóla Islands, meira til
rannsóknastarfa en nokkurs ann-
ars. Það er raunar áskilið, að til
þess að fá fasta stöðu hér, þurfi
menn að sanna hæfni sína til
rannsóknastarfa. Það geta menn
ekki nema allmikil sérmenntun og
þjálfun liggi að baki. Og slíkt gera
menn naumast nema til þess sé
áhugi og löngun.
Aldrei hef ég heyrt háskóla-
kennara kvarta yfir því, að honum
sé ætlað of mikið rannsóknastarf.
Á hinn bóginn kvarta menn sáran
yfir því að þeir hafi ekki tækifæri
til þess að vinna eins mikið og þeir
vildu.
Staðreyndirnar eru sem sé þær,
að allir kennarar vilja stunda
meiri rannsóknir. Og hin yfirlýsta
stefna birtist í því, að sífellt er á
því klifað, bæði af stjórnendum
Háskólans og öðrum, að efla þurfi
rannsóknastarfsemi. Sér til stuðn-
ings vitna menn gjarnan í lög um
Háskóla íslands, sem kveða á um,
að hann skuli vera vísindastofnun.
Þrátt fyrir þetta eru breytingar og
framfarir minni en flestir telja
æskilegt eða jafnvel nauðsynlegt.
Það er víst lítill vandi að benda á
það sem helzt gæti greitt fyrir
framförum á þessu sviði. Auka
þarf fjárveitingar til mikilla
muna. Leggja ber áherzlu á ýmsa
fyrirgreiðslu, svo sem varðandi
ráðningu sérhæfðs aðstoðarfólks
og annars þjónustuliðs, stuðning
við útgáfustarf, hagræðingu á
vinnutíma o.fl. Vissulega er einnig
oft þörf á hvatningu og viðurkenn-
ingu fyrir vel unnin störf. En nú
þurfa menn að leita eftir slíkri
viðurkenningu sjálfir, sem verður
að teljast heldur óviðfelldin aðferð
(sbr. stöðuhækkanir, launaflokka-
hækkanir og 2ja mánaða auka-
launin).
Ég þykist vita, að margir kjósi,
að áhrif vísindamennsku og
fræðaiðkana Háskólans úti í þjóð-
lífinu séu mun meiri en nú er tíð-
ast. En í fæstum tilvikum verður
Háskólinn talinn forystuafl í þess-
um greinum. Við eigum vissulega
hina ágætustu og færustu vísinda-
menn á fjölmörgum sviðum. Hver
og einn getur talið upp þær mörgu
fræðigreinar, sem Háskólinn
geymir, og spurt sjálfan sig, hvort
ekki sé óeðlilega hljótt um það,
sem hér er gert, og hvort ekki
kynni að vera æskilegra að áhrifa
manna gætti meira í athafna- og
menningarlífi, hvort ekki væri lík-
legt að það gæti í einhverju aukið
skilning og þekkingu bæði á
manni og náttúru.
Þessi tiltölulega einangrun
okkar háskólakennara frá þjóðlíf-
inu í kringum okkur á sér vafa-
laust margar og samslungnar ræt-
ur. Ég vil drepa hér á fáein atriði.
Samskipti Háskólans við aðrar
rannsóknastofnanir eru mun
minni en góðu hófi gegnir. Ég er
sannfærður um, að nauðsynlegt sé
að stefna að einhvers konar sam-
runa Háskólans eða samtengingu
við aðrar rannsóknastofnanir,
eitthvað í líkingu við samstarf
heilbrigðisstofnana við lækna-
deild, en slík samvinna telst til
undantekninga. Samt þarf að
muna vel eftir því, að hver og ein
deild eða eining Háskólans er um
margt sérstæð og hlýtur því sá
háttur samstarfs sem upp er tek-
inn að ráðast mjög af þeirri sér-
stöðu. Ég get varla ímyndað mér
annað en þessu mætti koma í
kring, ef vilji er fyrir hendi. Viss-
ara er þó að fullyrða ekki of mikið:'
Samningar Háskólans við sjúkra-
húsin í borginni hafa nú legið í
drögum í um það bil fimm ár, og
ekki er enn frá þeim gengið.
Útgáfustarfsemi á vegum Há-
skólans hefur stundum verið til
umræðu. Hún er nú svotil engin,
eins og allir vita. Mér skilst, að
nefnd hafi eitt sinn komizt að
þeirri niðurstöðu, að Háskólinn
myndi að líkindum skaðast á slíkri
starfsemi. Hefur þá vafalaust ver-
ið átt við fjárhagslegt tjón. Eitt er
víst, að það myndi auka hróður
Háskólans, lyfta undir fræða-
starfsemi og auka tengsl skólans
við umhverfi sitt, ef Háskólinn
stæði að útgáfu fræðibóka og
tímarita, bæði fyrir sérfróða
menn og almenning. Mér heyrist
menn kvarta talsvert um það, að
þá skorti möguleika á því að koma
verkum sínum á framfæri innan-
lands.
Margt fleira mætti nefna, sem
stuðlað gæti að auknum samskipt-
um við aðila utan Háskólans, svo
sem ráðstefnu- og námskeiðahald,
almenningsfræðslu, eftirmenntun
fyrir þá sem þegar hafa lokið há-
skólaprófi o.fl. o.fl. Enda þótt til-
raunir hafi verið gerðar í þessa
átt, oftast að frumkvæði einstakra
manna eða lítilla hópa, skortir
þessa starfsemi allan þrótt og
skerpu, og þyrfti því vissulega að
koma henni í betra horf.
Nefnd manna til að vinna að efl-
ingu rannsókna við Háskóla ís-
lands hefur nú starfað í rúmt ár
og mun vera í þann veginn að skila
endanlegri álitsgerð. Bráðabirgða-
álit nefndarinnar var til umræðu í
Háskólanum fyrir nokkrum vik-
um. Ég fagna þeim áfanga sem
náðst hefur og tel, að nauðsynlegt
sé að hið fyrsta verði tekin afstaða
til tillagna nefndarinnar og þær
framkvæmdar. En þó að margt
gott megi um starf þessarar
nefndar segja, hefur hún aðeins
stigið fyrsta skrefið. Nauðsynlegt
er, að verkinu verði haldið áfram.
Ég vil leyfa mér að koma með
nokkrar ábendingar varðandi
áframhaldið.
Aðgreiningin í hug- og raunvís-
indi, grunn- eða undirstöðurann-
sóknir og hagnýtar rannsóknir
hefur lengi fallið mér og mörgum
öðrum fyrir brjóst. Vel veit ég að
hún er ekki fundin upp í Háskóla
íslands, heldur á hún sér líklega
öllu lengri aldur og annan upp-
runa. Öll fræðimennska er auðvit-
að hugvísindi, og menn styðjast
við þá empírik sem bezt hentar í
hvert sinn, mismunandi mikið eft-
ir fræðigreinum sjálfsagt og ekki
ávallt sömu tegundar. Og öll fræði
eru vitaskuld hagnýt, þar sem þau
auka skilning manna og þekkingu
og stuðla að framförum í verkleg-
um og andlegum efnum. Ef svo er
ekki, falla þau naumast undir
skilgreiningu fræðimennsku.
A.m.k. held ég, að þegar fjallað er
um fræði- og rannsóknastörf há-
skóla í heild sinni sé réttast að
láta þessa aðgreiningu lönd og
leið. Hún stuðlar einungis að mis-
skilningi og leiðum fordómum.
Hins vegar hygg ég, að rétt sé að
greina þjónusturannsóknir vel frá
þessu fyrrnefnda, ég vil raunar
fremur nefna það sérfræðilega
þjónustu. Eðlilegt finnst mér, að
háskóli láti talsverða þjónustu af
þessu tagi í té. Til þess á hann að
hafa alla burði. En vel þarf þá að
greina hana frá annarri starfsemi,
og hún má á engan hátt verða til
þess að draga úr fræðaiðkunum
manna. Enda á þess ekki að þurfa
ef vel er að gætt. Benda má á, að
þjónustustarfsemi getur einatt
verið vel til þess fallin að sjá stúd-
entum fyrir gagnlegri, verklegri
þjálfun.
Sigurjón ræddi ennfremur allít-
arlega um kennsluhlutverk og
menntunarstefnu Háskóla ís-
lands. Þar fjallaði hann meðal
annars um markmið háskóla-
kennslu, tilhögun náms og vék að
allnokkuð fleiri atriðum og taldi,
að nauðsynlegt væri að fjalla
rækilega um þennan málaflokk á
næstu árum.
Launakjör
Þegar rætt er um starfsemi Há-
skólans, kemur alltaf á einu eða
öðru stigi umræðunnar að einum
málaflokki: kjaramálum háskóla-
kennara. Svo mjög eru þau sam-
þætt öllu skipulagi Háskólans, að