Morgunblaðið - 08.04.1982, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1982
í æðum íslenzkra
bílstjóra hlýtur að renna
kalt blóð
Rætt við Gísla Ólafsson, sem árið 1931
hóf akstur milli Akureyrar og Reykjavíkur fyrir
Bifreiðastöð Akureyrar
Gísli Ólafsson, fyrrum yfirlögreglu-
þjónn á Akureyri, var einn af frum-
herjum í samgöngum milli Akureyrar
og Reykjavíkur á fjórða áratugnum.
Liðlega tvítugur að aldri réðst hann til
Kristjáns Kristjánssonar á Bifreiða-
stöð Akureyrar og hóf farþegaflutn-
inga á Buick milli Akureyrar og
Reykjavíkur. Þetta var árið 1931; öld
bílsins var runnin upp og ungir full-
hugar óku stoltir bílum sínum um veg-
leysur landsins. Þetta var árið sem
sætaferðir hófust milli Akureyrar og
Reykjavíkur og þótti mikið ævintýri.
Það þótti með ólíkindum, að hægt
skyldi að fara á milli þessara tveggja
stærstu kaupstaða landsins á aðeins
tveimur dögum; yfir vegleysur og heið-
ar, yfir óbrúaðar ár og foræði, með-
fram hengiflugi svo farþegum þótti
ráðlegra að ganga, fremur en að sitja í
með bílstjóranum er hann hægt og síg-
andi þræddi einstigið, en fyrir neðan
blasti við hyldýpið.
88
Gísli Ólafsson tók þátt í þessari
byltingu; upphafi bílaldar á Is-
landi. Hann hóf akstur árið 1931
þegar Kristján Kristjánsson á
BSA hóf sætaferðir suður. I átta
sumur, eða allar götur til ársins
1939 ók Gísli bílum BSA. Þá hætti
hann akstri og starfaði um tíma
við varahlutaverslun Ford-
umboðsins á Akureyri. Árið 1940
sótti hann um starf í lögreglunni
á Akuréyri. Alls sóttu 36 menn
um stöðu í lögreglunni og var
Gísli einn fjögurra, sem starf
fengu. Hann varð yfirlögreglu-
þjónn á Akureyri árið 1959.
Árið 1946 tók Gísli einkaflug-
mannspróf og stofnaði ásamt
Árna Bjarnasyni, bókaútgefanda,
og Steindóri Hjaltalín, útgerðar-
manni, Flugskóla Akureyrar. Þeir
félagar leituðu víða heppilegra
flugvallarstæða í nágrenni Akur-
eyrar, meðal annars í Flatey og
Grímsey. Gísli kvæntist Evu
Hjálmarsdóttur árið 1949, en hún
lést 5. október 1980. Sama ár lét
Gísli af störfum sem yfirlögreglu-
þjónn á Akureyri.
Gísli Ólafsson fæddist að
Sandhólum í Eyjafirði árið 1910,
sonur hjónanna Ólafs Gíslasonar
og Sigríðar Jónsdóttur. Hann ólst
upp í Eyjafirðinum, en þegar á
unga aldri tóku bílar hug hans
allan. Sem unglingur í Eyjafirði
gerðist hann aðstoðarmaður bíl-
stjóra, sem flutti vörur um Eyja-
fjörð. Þannig komst hann í kynni
við bifreiðina og 17 ára gamall
fékk hann með undanþágu frá
ráðherra réttindi til að aka bíl.
„Bíllinn var undratæki þess
tíma; dýrðarljómi stafaði af bíln-
um. Það þóttu mikil tíðindi þegar
fólksbílar óku um sveitir Eyja-
fjarðar og þóttu hið mesta furðu-
verk. Fólkið við orfið og hrífuna
skildi ekki hvernig nokkur gat
leyft sér að aka um sveitir lands-
ins um hábjargræðistímann, að-
eins sér til skemmtunar. Það tók
heilan dag að fara til Akureyrar
með hest og kerru, en bíllinn ók
um með leifturhraða, að fólki
fannst. Bílstjórar voru hetjur
þess tíma og ungir menn voru
eðlilega spenntir fyrir bílnum og
ég var engin undantekning," sagði
Gísli Ólafsson í spjalli við blaða-
mann fyrir skömmu.
„Ég flutti til Akureyrar í maí
1928 og hóf að stunda þá vinnu
sem til féll og meðal annars hóf
ég að aka vörubíl fyrir Georg
Jónsson, en hann átti tvo slíka.
Það var svo árið 1931 að Krist-
ján Kristjánsson á Bifreiðastöð
Akureyrar bauð mér að taka við
Buick í því skyni að hefja til-
raunaferðir suður. Það þótti vel
boðið og ég greip tækifærið. Um
var að ræða sætaferðir og stefnt
var.á áætlunarferðir. Fyrirhugað
var að nota tvo Buick-bíla í ferð-
irnar. Þetta voru sterkbyggðir
bílar, tóku 6—7 farþega: einn sat
frammí, tveir á stólum og þrír
afturí, en oftar en ekki voru bílar
yfirhlaðnir af farangri og fólki.
Steingrímur Kristjánsson ók hin-
um bílnum.
Árið 1930 voru farnar ferðir á
bílum á Alþingishátiðina. Fjöldi
fólks fór suður, en þessi för, þó
erfið og illfær væri, opnaði
mönnum sýn um möguleika á bíl-
ferðum suður til Reykjavíkur.
Kristján fýsti að reyna að koma á
föstum ferðum og hóf samvinnu
við Steindór Einarsson, bíleig-
anda í Reykjavík.
Fyrsta ferðin var farin í júní
1931, fyrr var leiðin ekki fær. Það
var farið klukkan sjö að morgni
og ekið sem leið lá að Bakkaseli,
um 50 kílómetra leið og þar var
drukkið kaffi. Síðan var farið sem
leið lá upp á Öxnadalsheiði.
Hrikalegt þótti að aka svokallað-
an Giljareit, þverhnípið blasti við
og aka þurfti eftir þröngum sneið-
ingum. Farþegum var oft um og ó,
því ef þeir gægðust út gein gljúfr-
, ið við. Giljareiturinn var alræmd-
ur og iðulega krafðist fólk þess að
ganga fremur en sitja í bílnum.
Éftir ferð milli Akureyrar og
Reykjavíkur varð útlendingi ein-
um að orði, að í æðum íslenskra
Qísli Ólafsson viA Buickinn.
bílstjóra hlyti að renna kalt blóð.
Honum hafði þótt alveg nóg um.
Vestan heiðarinnar var Norð-
urá í Norðurárdal en hún var
brúuð. í þessum fyrstu ferðum
var stansað á Víðivöllum í Skaga-
firði og þar var middagur snædd-
ur. Ég minnist þess alltaf að litið
var á farþega sem gesti og mikið
var við haft. Pönnukökur bakaðar
og ekkert þótti of gott handa
þessum aufúsugestum. Þegar
greiða átti fyrir kom vandræða-
svipur á gestgjafana; þeim fannst
vart viðeigandi að þiggja fé fyrir.
Þessu næst var ekið á Blönduós
og þar var síðdegiskaffi drukkið
og ferðinni síðan haldið áfram í
Grænumýrartungu í Hrútafirði.
Þangað var komið undir kvöld og
þar gist. Grænumýrartunga, sem
nú er farin í eyði, var ekki stór-
býli, en ég hef alltaf furðað mig á
hvernig þau hjónin Gunnar og
Ingveldur í Grænumýrartungu,
komu gestum fyrir. Þau voru ein-
staklega góðir gestgjafar, viður-
gerningur einstakur.
Að morgni var ferðinni haldið
áfram og lagt á Holtavörðuheið-
ina. Hún var erfið yfirferðar og
víða forarpyttir. Iðulega þurfti
fólk að fara út og ýta eða setja
grjót í holur og þótti það ekki til-
tökumál. Allir voru reiðubúnir til
að taka til hendinni ef á þurfti að
halda. Fyrstu ferðirnar voru farn-
ar í Kalastaðakot á Hvalfjarð-
arströnd og var fólkið ferjað yfir
Hvalfjörðinn. Hinum megin biðu
farþegar frá Steindóri og voru
þeir ferjaðir yfir og við tókum við
þeim og ókum þeim norður.“
— Hvenær hófust ferðir alla leið
til Reykjavíkur?
„Það var strax sumarið 1931. Þá
hófust ferðir til Reykjavíkur um
Þingvelli. Þá voru Stafholtstung-
ur eknar og um Reykholtsdal og
Hálsasveit, þar sem vegurinn
fylgdi farvegi Reykjadalsár á
löngum köflum og síðan í Húsa-
fell. Næsti áfangi, Kaldidalur, var
um 50 kílómetra langur. Hann var
erfiður yfirferðar, enda var það
svo á þessum árum að í kjölfar
bílanna komu vegirnir. Langi-
hryggur var ekinn en hann var oft
varasamur i bleytu og varð að
gæta ýtrustu gætni.
Komið var niður til Þingvalla
af svokölluðu Meyjarsæti, upp af
Bolabás, og síðan var ekið sem
leið lá um Þingvelli, upp Al-
mannagjá, Þingvallaveginn og til
Reykjavíkur. Hverjum manni var
síðan skilað til síns heima.
Síðar var Hvalfjörðurinn far-
inn og þá var farið um Dragháls-
inn. I fyrstu voru engar brýr yfir
Laxá í Kjós og hún var erfið yfir-
ferðar, botninn grýttur og vara-
samur. Yfir Brynjudalsá var
strengdur vírstrengur til að koma
í veg fyrir að menn færu of inn-
arlega en þar var djúpur áll.
Margs konar útbúnaður var fund-
inn upp til að koma í veg fyrir að
vélin stöðvaðist í vatnsföllum.
Hjá Hálsi í Kjós var mjög brött
brekka og ef bílar voru mjög
hlaðnir, þá þurfti fólk að ganga,
en enginn kippti sér upp við það;
menn voru slíku viðbúnir."
Hraðferðir hófust
með komu Laxfoss
— Síðar var ekið í Borgarnes.
Já, það þóttu mikil tíðindi þeg-
ar hraðferðirnar svokölluðu hóf-
ust; það er eins dags ferðir milli
Akureyrar og Reykjavíkur. Það
var þegar Laxfoss hóf siglingar
milli Reykjavíkur og Borgarness
og síðar Akraness. Borgfirðingar
keyptu Laxfoss til að beina fólks-
straumi til staðarins. Þá var
hraðferðum komið á, en jafn-
framt var haldið áfram tveggja
daga ferðunum. Þegar hér var
komið sögu var farið á stærri bíl-
um. Þá var Buick-inn orðinn allt-
of lítill og þá lét Kristján byggja
yfir Ford, sem tók 14 manns.
Jafnframt kom Studebaker-inn til
sögunnar, fyrst 18 manna og síðar
22 manna.
Laxfoss varð að sæta sjávar-
föllum og því var oft mikil spenna
að ná skipinu, því það varð að
sigla frá Borgarnesi áður en fjar-
aði. Mikil pressa var á mönnum
og álagið á bílstjóra mikið. Mér er
minnisstæð ferð þegar litlu mun-
aði að við misstum af Laxfossi.
Við vorum á tveimur bílum og
tókum við fólki við Öxnadalsbrú,
sem þá hafði skemmst í vatna-
vöxtum. Ekki var benzín að hafa í
Bakkaseli og því fengum við benz-
ín sent frá Akureyri í brúsum.
Síðan ókum við sem leið lá vestur
á bóginn, en þegar kom á Öxna-
dalsheiði fór vélin að ganga
skrykkjótt og mér varð ljóst, að
bilun var í eldsneytiskerfinu. Við
vorum ekki óvanir að hreinsa
benzínstíflur, svo ég skrúfaði
benzínrörið frá og blés í gegn og