Morgunblaðið - 06.06.1982, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ1982
*
I minningu skálds
Archibald MacLeish
— Stutt æviágrip —
Archibald MacLeish er nýlega látinn í Banda-
ríkjunum. Áttatíu og níu ára gamail — skáldið,
leikritahöfundurinn, stjórnmálamaðurinn, emb-
ættismaðurinn, ritgerðarhöfundur og þrefaldur
Pulitzer-Terðlaunahafi.
Archibald MacLeish fæddist í Glencoe í 111-
inois-fylki árið 1892. Hann var snemma sett-
ur til náms og lauk prófi frá Yale-háskóla
árið 1915. Öll var hans æska áfallalaus. Hann
var heilbrigður unglingur, stundaði íþróttir,
gaf sig að félagsmálum og vann til verðlauna
fyrir kveðskap sinn. Árið 1916 kvæntist hann
æskuást sinni, Ödu Hitchcock, og ári síðar gaf
Yale University Press út fyrsta ljóðakver
hans „Tower of Ivory". MacLeish innritaði sig
í lagaskóla Harward og lauk þaðan prófi með
hæstu einkunn árið 1919. Næstu þrjú árin
praktiseraði hann í Boston, en þá tók hann
sig upp með fjölskyldu sína og flutti búferlum
til Parísar.
Hann gerðist snemma gjaldgengur í bók-
menntaklíku enskumælandi manna í París
þessara ára, sem er gjarnan kennd við Ger-
trude Stein, og þar brá fyrir ekki minni köll-
um en T.S. Eliot, Ezra Pound, Sherwood And-
erson, Thornton Wilder, Ernest Hemingway
og Scott Fitzgerald. MacLeish sneri heim árið
1928 og sendi þá frá sér ljóðabókina „The
Hamlet of A. MacLeish", sem fékk hinar
ágætustu viðtökur. Nokkrum mánuðum eftir
heimkomuna hélt hann í mikið ferðalag um
Mexíkó og orti þaðan hinn kunna ljóðabálk
Archibald
MacLeish
árid 1948.
Eina kvæðið sem mun
hafa verið þýtt eftir Archi-
bald MacLeish á íslensku er
„>ú, Andrew Marvell“, sem
Helgi Hálfdanarson þýddi á
sínum tíma og kom út í kver-
inu „Undir haustfjöllum“
Andrew Marvell var
enskt skáld á 17du öld og að
sögn Kristjáns Karlssonar er
MacLeish með titlinum „Þú,
Andrew Marvell“ að minna
á kvæði eftir þetta enska
skáld sem heitir „To His Coy
Mistress“ og sérílagi tvær
frægar línur úr því kvæði,
sem hljóða svo: „But at my
back I always hear/ Time’s
winged chariot hurrying
near“. (En að baki heyri ég
stöðugt/ vængjaðan vagn
tímans nálgast óðfluga.)
Kristján Karlsson segir svo
um kvæði MacLeish: „Þetta
er dýrlegt kvæði og ort af
afimröa fimleik. Það er
„objective correlative“ fyrir
bið, svo notað sé hugtak
Eliots, hiutlæg samsvörun
eftirvæntingar.“ Og hér fer á
eftir þýðing Helga Hálfdan-
arsonar á þessu ágæta
kvæði:
Archibald MacLeish
Þú, Andrew
Marvell
Og undir sól í eyktarstaö
hér efst á jaröar hádagsgnúp
aö finna aö stööugt fellur aö
meö flóösins þunga nóttin djúp
aö finna aö hríslast húmiö svalt
upp hvelaö austriö jafnt og þétt
unz skuggans nepja nístir allt
hiö neöra sérhvern jaröarbiett
aö kringum lauf af laufi á trjám
í lundum Indlands blánar kvöld
og írans háfjöll uppaö knjám
í ólgumyrkri standa en köld
og kynleg dimma krýpur leynt
hjá Kermansja á auöri jörö
um ferðalanga á ferli seint
í fölva dags um vestur-skörð
og myrkurs bylgja um Bagdaö fer
og brúna þegar kvöldsins rönd
um þögult fljótiö þokar sér
og þvert um Arabíu lönd
svo hjólför dýpka um hruniö grjót
úr höllum Palmíru og brátt
af Líbanon er máö allt mót
og myrkvuö Krít viö skýrof hátt
og síöan horfin Sikiley
þó sindri á hvítan væng um stund
og hilli á sjónum segl og fley
er sveipast skugga í næsta mund
og yfir Spán leggst auönarnótt
og Afríku með gullinn sand
er kvöldið slokknar hægt og hljótt
unz hvergi skímu slær á land
né framar löngu Ijósi á sjó —
aö líta sól í hádagsstað
og finna hversu hröö og þó
svo hyldjúp fellur nóttin aö . . .
H«lgi Hálfdanarson þýddi.
Og
predikari
Spjall við Kristján Karlsson
um skáldið Archibald MacLeish
Mbl. átti stutt spjall við Kristján
Karlsson um skáldið Archibald
MarLeish og kveðskap þess. Kristján
segir:
MacLeish var á sinn hátt eins
konar púritani, en þeir menn trúa á
skyldu sína til að framfylgja og út-
breiða hið rétta orð, og fagurfræði-
legar hugmyndir hans eru í eðli
sínu púritanskar. MacLeish var at-
kvæðamikill í andlegu lífi í Banda-
ríkjunum á sinni tíð og fulltrúi
þeirra lýðræðishugmynda sem
hæst bar á tímum Roosevelts.
Hann er sjaldan talinn til höfuð-
skálda Bandaríkjanna, að ég hygg,
en hann hafði til að bera frábæra
skáldskapartækni, þó það hafi ef til
vill vantað það sem ég vil kalla
óbilgjarnan frumleik í verk hans.
Lærimeistari hans, skáldið Conrad
Aiken, sagði eitt sinn um hann:
„MacLeish er afskaplega hefð-
bundið skáld — en það eru einvörð-
ungu hefðir samtímans sem hann
er bundinn."
Og það er ekki útséð um hvort
þær hefðir hafa lifað af.
MacLeish breytti aldrei um stíl.
Kvæði hans skiptu hins vegar um
innihald og tón um það bil sem
hann sneri sér að stjórnmálum.
Stíll hans var dálítið skrautlegur
og mælskur, en ákaflega fimlegur
og sveigjanlegur. Það kom honum
að góðu haldi, þegar hann tók að
yrkja um ný efni á kreppuárunum.
Þá lagði hann sér ekki til nýtt
skáldskaparmál, stíllinn þoldi
breytingar innihaldsins. Á fyrri ár-
um var MacLeish, alveg afsláttar-
laus fagurkeri, — hreintrúaður
fagurkeri, eins og kemur fram í
þessum frægu línum úr kvæðinu
Ars Poetica, sem Steinn Steinarr
hafði að einkunnarorðum í fyrstu
útgáfu að Tímanum og vatninu:
A Poem should not mean
But be.
Með þessum línum virðist Mac-
Leish eiga við það, að kvæðiö skuli
fela alla merkingu sína í sjálfu sér,
standa eins og sjálfstæður veru-
leiki, sem við sjáum fyrir okkur, án
þess að útskýra sig sjálft. Kvæðið á
með öðrum orðum að vera sem and-
stæðast ritgerð. Þetta er holl kenn-
ing en ekki að sama skapi söguleg
staðreynd. MacLeish segir á öðrum
stað í þessu kvæði, Ars Poetica,
sem birtist í ljóðabókinni Strætin á
tunglinu (1926):
For all the history of grief
An empty doorway and a maple
[leaf
Það er að segja: í kvæði standa
auðar dyr og eitt mösurlauf / í stað
sögu allrar sorgar. Þetta er skylt
kenningu T.S. Eliot frá 1919 um
það sem hann kallaði „objective
correlative". Ég hef lengi reynt að
þýða það orðasamband, en ekki
Conrad Aiken Ezra Pound Gertrade Stein I mál-
verki Picassos.