Morgunblaðið - 19.06.1982, Qupperneq 12

2 2 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ1982
Mistök við útflutiiingsmat á salt-
fiski nú koma mér ekki á óvart
Eftir Jóhann
J.E. Kuld
Frá því hefur verið skýrt opin-
berlega í útvarpi og blöðum, að
mistök hafi komið fram í gæða-
mati á saltfiski, sem nýlega var
sendur til Portúgal. Þegar slíkt
sem þetta kemur fyrir í okkar
fiskútflutningi, þá veldur það að
sjálfsögðu margvíslegum skaða og
er mikill álitshnekkir fyrir okkur
sem fiskvinnsluþjóð. Það verður
því ekki hjá því komist nú, að
þetta mál sé krufið til mergjar, og
helstu orsakir mistakanna gerðar
heyrin kunnar. Það er nefnilega
svó í þessu máli sem öðrum mál-
um, að orsakir valda afleiðingum,
og framhjá því lögmáli kemst eng-
inn.
Og nú mun ég rekja aðdraganda
mistakanna.
Þann 26. febrúar 1973, á meðan
Fiskmat ríkisins var ennþá að
störfum, þá var reglugerð um út-
flutningsmat á saltfiski breytt
þannig vegna þrýstings frá salt-
fiskframleiðendum, að eftir breyt-
inguna máttu þeir ráða sjálfir til
sín matsmenn. En fyrir breyting-
una var það Fiskmat ríkisins og
yfirmatsmenn þess einir, sem réðu
matsmennina til fiskeigenda, enda
verður fiskmatsmaður við útflutn-
ingsmat að vera óháður dómari og
gæta jafnt hagsmuna kaupenda
sem seljenda, á hvorugan má
halla. Fiskmatsstjóri gekk inn á
þessa breytingu á reglugerðinni
gegn því, að Fiskmatið fengi 5—7
fiskmatsmenn til starfa, sem
hefðu það hlutverk að fara út á
vinnslustöðvarnar og vinna með
matsmönnum og samræma hjá
þeim gæðamatið. Við þetta fyrir-
heit hefur hinsvegar ekki verið
staðið ennþá. Engir fiskmatsmenn
ráðnir í þetta hlutverk. Ráðning
slíkra manna var algjör forsenda
þess að þetta væri forsvaranlegt.
Við breytinguna á reglugerðinni
slaknaði á þeirri stjórnun sem
yfirfiskmatsmenn höfðu áður haft
á gæðamatinu gegnum persónuleg
kynni við matsmennina og ráðn-
ingu þeirra til matsstarfa. Hús-
bóndavaldið var með breytingunni
að nokkrum hluta fært frá mats-
stofnun yfir til fiskeigenda
sjálfra, Sem nú ráða matsmönnun-
um. Að fengnu þessu húsbónda-
valdi, þá fór líka að bera á því að
fiskeigendur gieymdu stundum að
láta matsstofnunina vita, þegar
þeir létu hefja störf við útflutn-
ingsmat á stöðvum sínum. En það
á að gera án undantekningar sam-
kvæmt gildandi reglugerð.
En það var ekki nóg, að þetta
leiddi til óæskilegrar slökunar á
útflutningsmati á saltfiski, heldur
yfirfærðust líka hin neikvæðu
áhrif breytingarinnar yfir á út-
flutningsmat á skreið, þar sem
sömu menn framkvæma hvort-
tveggja matið. Samtök fisk-
matsmanna vöruðu við þessari
breytingu á reglugerðinni, og al-
veg sérstaklega, þegar þeir sáu að
ekki var staðið við það fyrirheit
sem Fiskmatsstjóra var gefið um
sérstaka fiskmatsmenn til eftirlits
og samræmingar á gæðamatinu,
sem hefði getað dregið úr hætt-
unni á mistökum. Um tveimur ár-
um eftir þessa örlagaríku breyt-
ingu var svo Fiskmat ríkisins lagt
niður sem stofnun ásamt síldar-
mati en Framleiðslueftirlit sjáv-
arafurða tók við hlutverki þeirra
ásamt þeim slæma arfi sem fólst í
áðurnefndri breytingu á saltfisk-
reglugerðinni. Þessu til viðbótar
sem Fiskmatsmannafélagi Islands
þótti ærið nóg, þar sem breytingin
verkaði neikvætt á útflutnings-
matið, þá hafa fiskeigendur tekið
upp einskonar ákvæðisvinnu við
pökkun á saltfiski og skreið. Þetta
hefur verið framkvæmt þannig, að
þegar viðkomandi pökkunargengi
hefur pakkað ákveðnum pakka-
fjölda sem virðist ákveðinn af
fiskeigendum, þá er dagsverkinu
lokið hjá pökkunarfólkinu og það
fær daginn greiddan til kl. 7 að
kvöldi. Nú vita allir sem eitthvað
þekkja til útflutningsmats á salt-
fiski og skreið, að afköst við matið
sjálft geta verið mjög misjöfn, og
fer það mest eftir gæðum og stærð
fisksins, svo og líka því hvort
miklu eða litlu þarf að kasta frá af
fiski, sem ekki fer gæðametinn til
vigtarmanns. I erfiðum fiski getur
staðið upp á matsmanninn að
hann hafi nægjanlega mikið af
metnum fiski handa „akkorðsfólk-
inu“. Þetta hefur slæm áhrif á
gæðamatið og truflar það.
Mest af þeim saltfiski sem nú er
kominn til Portúgal sem rangt og
illa metinn fiskur, og frá hefur
verið sagt í fjölmiðlum, er frá
Vestmannaeyjum eða svo var
staðhæft í fréttum.
Ég hef leitað mér upplýsinga
um matstilhögun á þessum fiski
og er hún sögð þessi, eftir örugg-
um heimildum: Afköst pökkunar-
gengis á dag hafa verið miðuö við
400 pk. af fiski, með 2 mats-
„Verði áfram ekki tekið
neitt tillit til þeirra
breytinga sem Fisk-
matsmannafélag Is-
lands telur að þurfi að
gera til að tryggja betra
og öruggara útflutn-
ingsmat, þá lít ég þann-
ig á að verið sé að bjóða
þeirri hættu heim, að
mistök í útflutningsmat-
inu endurtaki sig æ ofan
í æ.“
mönnum, og það metið sem dags-
verk frá kl. 8 að morgni til kl. 7 að
kvöldi, hvenær svo sem framan-
greindri pakkatölu hefur verið
náð. En þessari umsömdu „akk-
orðspökkun" hefur verið lokið í
Vestmannaeyjum eftir því sem
mér hefur verið tjáð klukkan 2—3
síðdegis.
Með svona lagaðri matstilhögun
getur útflutningsmat aldrei orðið
öruggt, eins og það þarf og verður
að vera. Þetta vandamál hefur
verið til umræðu á aðalfundum
Fiskmatsmannafélags íslands sið-
ustu árin og tillögur þar sam-
þykktar og sendar sjávarútvegs-
ráðuneytinu, sem ætlað var að
gætu komið í veg fyrir eða dregið
úr mistökum við útflutningsmatið,
eins og þeim sem nú hafa komið
fram í umræddri saltfisksendingu
til Portúgal. Margendurtekinni
aðvörun okkar hefur hinsvegar
ekki verið sinnt af ráðuneytinu,
því er nú komið sem komið er.
Ég hef rætt þetta mál við yfir-
menn í Framleiðslueftirliti sjáv-
arafurða og þeim er þetta vanda-
mál ljóst ekki síður en okkur, sem
verið höfum í forsvari fyrir fisk-
matsmenn. En á meðan sjávarút-
vegsráðuneytið aðhefst ekkert
raunhæft í málinu, þá getur varla
orðið mikil breyting á þessu til
batnaðar. Mistökin hljóta að
halda áfram, svo lengi sem ekki er
reynt í alvöru að taka fyrir orsak-
ir þeirra.
Eftirfarandi samþykktir voru
sendar sjávarútvegsráðherra í
bréfi 28. okt. 1981:
„Aðalfundur Fiskmatsmannafé-
lags íslands haldinn 24. okt. 1981
samþykkir að fara þess á leit við
sjávarútvegsráðuneytið, að reglu-
gerð um útflutningsmat á saltfiski
verði breytt þannig að Fram-
leiðslueftirlitið ráði alla menn til
matsstarfa, í stað þess að fiskeig-
endur mega gjöra það nú. Sú til-
slökun, sem á sínum tíma var gerð
á saltfiskreglugerðinni, hún hefur
síðan bitnað, ekki aðeins á út-
flutningsmati á saltfiski, heldur
líka skreiðarmati, þar sem sömu
menn annast hvorttveggja.
Það er von félagsins, að sjávar-
útvegsráðuneytið sjái sér fært að
koma þessum málum í viðunandi
horf. Én það teljum við leiðina til
þess að Framleiðslueftirlit sjávar-
afurða fái meira vald við fram-
kvæmd á matinu heldur en það
hefur nú samkvæmt gildandi
reglugerð um útflutningsmat á
saltfiski.
Þá fer félag okkar fram á það,
að allt mat á saltfiski og skreið
verði framkvæmt af tveimur
matsmönnum, í stað eins manns
nú í flestöllum tilfellum. Þetta er
sama tilhögun og nú viðgengst hjá
aðalkeppinautum okkar Islend-
inga á fiskmörkuðunum. Sams-
konar tilhögun var gildandi hér á
íslandi við útflutningsmat, þar til
slakað var á framkvæmdinni fyrir
nokkrum árum.“
Þá var eftirfarandi tillaga einn-
ig samþykkt á fundinum og send
ráðherra:
„Aðalfundur Fiskmatsmannafé-
lags íslands, haldinn 24. okt. 1981,
skorar á sjávarútvegsráðherra að
gera Framleiðslueftirliti sjávar-
afurða það kleift fjárhagslega, að
ráða nú þegar, og ekki síðar en um
næstkomandi áramót, ekki færri
en fjóra fiskmatsmenn sem Fram-
leiðslueftirlitið getur sent á
matsstöðvar til vinnu, leiðbein-
ingar og þjálfunar við fram-
kvæmd matsins og til samræm-
ingar á útflutningsmatinu. Þetta
telur félagið svo aðkallandi nú, að
allur dráttur á framkvæmd þessa
atriðis getur að mati okkar valdið
ófyrirsjáanlegum skaða á mörkuð-
unum.“
Bréf okkar endaði svo þannig,
eftir að við höfðum rökstutt tillög-
urnar:
„Fiskmatsmannafélag íslands
telur það skyldu sína, ekki aðeins
að benda á hættuna, sem er því
samfara að framkvæmd útflutn-
ingsmatsins er ekki viðunandi að
okkar dómi, heldur viljum við líka
að ráðuneytið sé þess meðvitandi,
að þessi hætta fer vaxandi, og af
Jóhann J.E. Kúld
þeirri ástæðu er þetta bréf skrif-
að.“
Þegar svo ekkert var gert í mál-
inu frá hendi sjávarútvegsráðu-
neytis, þá ítrekuðum við þetta aft-
ur í bréfi til ráðuneytisins, dag-
settu 1. mars 1982. En allt situr
við það sama. Og nú hefur því
miður orðið slys í útflutningsmat-
inu, og enginn veit nú um þann
beina og óbeina skaða sem það
kann að valda. Fiskmatsmannafé-
lag íslands telur það í verkahring
sínum, að stuðla að faglegu óháðu
útflutningsmati sjávarafurða á
hverjum tíma, þar sem matsmað-
urinn er faglegur dómari um gæði
vörunnar, óháður bæði seljanda og
kaupanda við verk sitt. Á þessu
teljum við hinsvegar að séu nokkr-
ir annmarkar nú, og hef ég bent á
þá hér að framan. Verði áfram
ekki tekið neitt tillit til þeirra
breytinga sem Fiskmatsmannafé-
lag íslands telur að þurfi að gera
til að tryggja betra og öruggara
útflutningsmat, þá lít ég þannig á,
að verið sé að bjóða þeirri hættu
heim, að mistök í útflutningsmat-
inu endurtaki sig æ ofan í æ. En
það er einmitt þetta sem félagið
hefur verið að reyna að fyrir-
byggja með skrifum sínum og til-
lögum til ráðuneytisins.
Nú reynir á, hvort nægjanlegur
manndómur er fyrir hendi, til að
trygKÍa faglegt, óháð útflutn-
ingsmat í framtíðinni. En til þess
að það megi takast, sem allra
fyrst, þá þarf ríkisvaldið að
styrkja Framleiðslueftirlit sjávar-
afurða sem matsstofnun, frá því
sem nú er.
Reykjavík 14. júní 1982,
Jóhann J.E. Kúld,
ritari Fiskmatsmannafélags
íslands.
Söguleg rækjuvertíö
við ísafjarðardjúp
Eftir Guðmund
Rósmundsson,
Bolungarvík
Laugardaginn 7. maí síðastlið-
inn lauk rækjuveiði í ísafjarðar-
djúpi. Hún er að mínum dómi hin
örlagaríkasta og sögulegasta allt
frá því að ég undirritaður hóf
rækjuveiðar árið 1952, eða í þrjá-
tíu ár.
Það hefur ekki verið vani minn
að skrifa greinar í blöð eða standa
í deilum í fjölmiðlum, en öll
málsmeðferð varðandi rækjuna í
ár er með þvílíkum ósköpum að ég
get ekki stillt mig lengur.
Þar er fyrst til að taka að í upp-
hafi rækjuvertíðar sendum við
rækjuveiðisjómenn í Bolungarvík
bréf til sjávarútvegsráðuneytisins
þar sem við fórum fram á að sjó-
manni einum í Bolungarvík yrði
leyft að stunda rækjuveiðar í vet-
ur. Þessi maður hafði margoft áð-
ur sótt um leyfi til rækjuveiða, en
jafnan fengið synjun. Málaleitan
okkar nú réttlættum við með því
að maður þessi væri ekki vel
hraustur og gæti því ekki með
hægu móti stundað aðrar veiðar
en rækjuveiðar. Einnig bentum
við á að nú myndi bátur, sem veitt
hefði rækju í ísafjarðardjúpi og
landað í Bolungarvík, hætta veið-
um alveg og því væri ekki óeðlilegt
að þessi maður fengi að sitja að
veiðunum. Svar ráðuneytisins við
þessari ósk okkar var neikvætt.
Á sama tíma og ráðuneytið sér
sér ekki fært að veita þessum eina
rækjubát þetta leyfi, er rækjubát-
unum leyft að veiða í alls konar
sjóði, nýja og gamla, aflamagn
sem er langt umfram það sem
þessi bátur hefði nokkru sinni
veitt, eða fengið í sinn hlut. Þann-
ig er tvískinnungur ráðamann-
anna.
I janúar síðastliðnum óskuðum
við nokkrir rækjuveiðimenn eftir
því að fá að róa í byrjun janúar
Sjávarútvegsráðuneytið hafði
ákveðið að ekki mætti byrja að
veiða rækju fyrr en 12. janúar. Á
þessum tíma var rækjan bæði
mikil og stór og því hefði ekki
virst óeðlilegt að verða við þessari
beiðni okkar. Fulltrúi ráðuneytis-
ins tók beiðni okkar jákvætt í
byrjun en bar því þó við að rækju-
kaupmenn, fulltrúar rækjuverk-
smiðjanna, vildu ekki kaupa af
okkur rækjuna. Eitthvað var það
þó málum blandið svo ekki sé nú
meira sagt. En skömmu eftir ferð
okkar suður í ráðuneyti barst
rækjuverksmiðjunum skeyti þar
sem þeim var tilkynnt að óheimilt
væri að kaupa rækju fyrr en eftir
12. janúar.
Eins og margir vita var ákveð-
inn heildarkvóti fyrir ísafjarð-
ardjúp í byrjun vertíðar, síðastlið-
ið haust. Tvisvar sinnum var þessi
kvóti siðan aukinn. Sú tilhögun
var þó svo forkastanleg og ámæl-
isverð, að engu tali tekur. Ég hygg
að langt þurfi að jafna til, til að
finna dæmi um annað eins og
þetta.
Sá bátur sem ég á og geri út,
Páll Helgi, hafði lokið við upphaf-
legan kvóta sinn og var farinn á
net þegar tilkynning barst um að
veittur hefði verið aukaskammtur,
300 tonn, sem skipta ætti niður á
rækjuleyfishafa. Þegar ég spurðist
fyrir um hvað ég ætti að fá í minn
hlut, kom í ljós að þeim tíu tonn-
um, sem mér bar að fá, hafði verið
skipt á milli annarra rækjuleyf-
ishafa að mér forspurðum. Sjávar-
útvegsráðherra, Steingrímur Her-
mannsson, þurfti því að úthluta
mér sérstaklega 10 tonnum, til
þess að ég fengi þau tíu tonn sem
mér bar.
Þá er þess að geta að um það
leyti sem ég var að ljúka skammt-
inum fyrir Pál Helga gerði fulltrúi
sjávarútvegsráðuneytisins sér sér-
stakt far um að fylgjast náið með
því að ég færi ekki fram yfir til-
ætlaðan skammt.
Þar sem ég hafði hafið netaveið-
ar er hér var komið sögu, ákvað ég
að geyma minn skammt þar til í
páskastoppinu, sem netabátar eru
skyldugir til að taka. í páska-
leyfinu hringi ég í eftirlitsmann
sjávarútvegsráðuneytisins með
rækjuveiðum við Isafjarðardjúp
og spyr hann hvort ég megi veiða
minn skammt fyrir páska. Svar
hans var blákalt nei. Á laugardag
fyrir páska kvisaðist það út að
rækjubátar frá ísafirði væru á sjó
þrátt fyrir að okkur í Bolungarvík
hefði verið sagt að við mættum
ekki róa þann dag. Var okkur sagt
að ísfirðingar hefðu allir fengið að
vita það þegar á skírdag að þeir
mættu róa á laugardaginn. Éins
og nærri má geta drifum við okkur
út og náðum um 2 tonnum af þess-
um 10 sem okkur höfðu verið ætl-
uð.
Eftir þetta hef ég samband við
ráðherra. Hann segir mér að það
sé sín meining að ég megi taka
þennan afla hvenær sem er á leyf-
istímanum. Sagði ég honum þá að
ég hefði í huga að klára minn
skammt eftir að netavertíðinni
lyki eftir mánaðamótin apr-
íl/ maí. Hafði hann þá ekkert við
það að athuga.
I millitíðinni var enn úthlutað
aukakvóta sem nam um 10 tonn-
um á skip. Ekki var haft neitt
samband við mig, en þess í stað
var þessum tíu tonnum úthlutað
til annarra rækjuleyfishafa. Og
það sem meira var, þau átta tonn,
sem ég átti eftir af fyrri auka-
skammtinum voru tekin og þeim
einnig deilt niður á hina bátana!
Þessi vinnubrögð fulltrúa sjáv-
arútvegsráðuneytisins eru algjör-
lega með eindæmum og að mínum
dómi vandséð hvernig hann hefur
leyfi til að standa að öðru eins.