Morgunblaðið - 26.06.1982, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 26.06.1982, Blaðsíða 17
17 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. JUNI1982 Þótt einhver kynni að nefna það prakkarastrik, að minna valds- menn þessa heims á ýkta ásjónu sína, mætti hver maður nú spyrja sjálfan sig, hvort of sterkt hafi verið til orða tekið. Ef nefið á há- skólanum er ekki svona í laginu, sýnist hin rétta leið ekki að sækja þann sem hér talar til saka fyrir atvinnuróg, heldur Jónas Krist- jánsson ritstjóra. Fengi þá ein- hver væntanlega hvassari fjöð- urstaf en hér er mundaður til að klóra sér undir iljum. Raunar kemur annar möguleiki sterklega til greina — sá, að sækja Sigurjón Björnsson, fyrrum for- seta heimspekideildar, sjálfan til saka. Dagblaðið gefur þær upplýs- ingar, að Sigurjón hafi aldrei mót- mælt greininni um ritgerðina hálfu, en til þess bar honum skylda, ef háskólinn taldi þar rógburð á ferðinni, og ef rangt var eftir honum haft. Lýkur svo að segja frá ritgerð- inni hálfu — ætti raunar að gera henni minnismerki í anddyri há- skólans. Fjandskapurinn Með einna mestum ólíkindum er þó að heyra forseta heimspeki- deildar lýsa því yfir, að ég hafi sýnt háskólanum fjandskap. Mesta virðing sem fræðimaður getur sýnt háskóla er að gefa svo út verk sín, að háskólinn eigi að þeim forgang. Þetta á ekki einung- is við um stórmennin heldur og smámennin. Enginn á annað verð- mætara að gefa en hluta af sjálf- um sér. Með því að gefa út ritsafn- ið Rætur íslenzkrar menningar á ís- lenzku — í stað ensku — og haga orðum svo, að allir mættu skilja, var háskóla Islands sýnd sú virð- ing, sem mest er talin í akadem- ísku umhverfi. En nú vitum við, hvernig svarað var þar í efra: samkvæmt Gunnari Karlssyni „er hvergi lögð á háskólakennara nein skylda til að standa hvaða fræði- ritahöfundi sem er nein reikn- ingsskil fyrir því hvað honum finnst um verk hans“. Þannig var virðingarvottinum heilsað. Að stytta sér leið Og sú yfirlýsing Gunnars, að ég hafi ætlað að stytta mér leið að ræðupúlti háskólans, verður víst einhverjum umhugsunarefni. 1140 rannsóknargreinar höfðu verið ritaðar áður en fyrsta bindið kom út í ritsafninu Rætur íslenzkrar menningar Þetta hafði háskólan- um verið tilkynnt, og því verið far- ið fram á fund með þeim heim- spekideildarmönnum. Frá árinu 1969 hafa svo birzt á prenti sex umfangsmikil og ítarleg bindi, þar sem ráðizt er beint að örðugustu gátum íslenzkrar menningarsögu. Væri fróðlegt að heyra frá heim- spekideild, hverjar hliðstæður bent er á þar í sveit. Rannsóknargreinar eru að sjálfsögðu alls ekki frágengin verk — ætluð til útgáfu — þeim má líkja við fornleifauppgröft eða hugmyndabanka, þar sem mál eru skoðuð frá öllum hliðum. En um- fangið getur hver maður skilið, þarna er um að ræða ævistarf eins manns. Sá hlutinn einn, sem EKKI hefur verið gefinn út og EKKI er ætlaður til útgáfu, — 1140 rannsóknargreinar — svarar til þess, að ef tekið væri að birta greinarnar í Lesbók Morgunblaðs- ins á sunnudaginn kemur, og ein grein birt í hverju einasta tölu- blaði, mundi síðasta greinin ekki birtast fyrr en eftir tuttugu og tvö ár. Ummæli forseta heimspeki- deildar þess efnis, að ég hafi ætlað að stytta mér leið með þessu, eru svona álíka og að halda því fram, að maður sem ætlar frá Reykjavík til Hafnarfjarðar „stytti sér leið" með því að fara Norðurleiðina og hringveginn um Austfirði allt til Hornafjarðar — og þaðan suður. Skopmyndin Þó tekur fyrst steininn úr, þeg- ar forseti heimspekideildar lýsir því yfir, að ég hafi ekki „sérstakan áhuga á að fá rökstutt álit frá sér- fræðingum heimspekideildar um verk (mín)“. Hver maður, sem lætur sig fræðin nokkru skipta, veit, að það er þetta sem ég óskaði eftir í 15 ár. Og hugsið ykkur nú taflstöðuna: fyrrum forseti heimspekideildar lýsti því opinberlega yfir í Morg- unblaðinu 20. febrúar 1979 — ein- mitt sem svari við slíkri ósk — að í þeim fræðum sem um ræðir væri „enginn sérfræðingur við Háskóla Islands". Þetta var beinlínis eitt tilefni þess karíkatúrs sem dreg- inn var — og Gunnar Karlsson nefnir mig rógbera fyrir. Þótt það sé margyfirlýst, að það hafi ein- mitt verið þetta sem ég óskaði — miðborðið hafi m.a. verið sprengt upp — þá ásakar forseti heim- spekideildar mig nú fyrir að hafa ekki áhuga á að ræða við þá sér- fræðinga háskólans — sem annar forseti heimspekideildar hefur opinberlega lýst yfir í fjölmiðlum, að ekki séu til!!! Segi menn svo, að skopmyndin hafi verið ýkt. Bann við fundi En hvers vegna er það nú eigin- lega óhugsandi, að maður, sem unnið hefur árum saman að rann- sóknum, geti fengið að tala við þá heimspekideildarmenn, til dæmis rætt við þá á deildarfundi? Þessu svarar forsetinn skil- merkilega: slíkt er „auðvitað ... fjarstæða, því að þeir fundir fjalla um stjórn deildarinnar, ekki fræðimennsku í einstökum grein- um.“ Frá þessu er sagt eins og það sé hið sjálfsagðasta í heimi. Aldrei hefur fengizt nein skýring á þessu fyrr, og ég verð að viðurkenna, að slík hugkvæmni hefði aldrei hvarflað að mér. Þetta verður vart öðruvísi skilið en þannig, að það sé óendanlega miklu mikilvægara að nota fundi heimspekideildar til að ákveða, hvort danska eigi að vera í stofu A og enska í stofu B heldur en hitt, hvort eitthvert vit sé í fræðunum. Og sá maður er af- greiddur sem kjáni, sem ekki skil- ur þetta. Hefðu þeir bara greint frá þessu fyrir 15 árum hefðu þeir sparað mikil óþægindi og heila- brot. Svarið var svo einfalt, að engum datt það í hug. Mat á ritsafni Hámarki nær málflutningur Gunnars Karlssonar þó í mati á ritsafninu Rætur íslenzkrar menn- ingar. Hann gefur okkur formlegt álit sitt á því, „hvers vegna enginn kennara við deildina hefur fundið ástæðu hjá sér til að fjalla um (verkið)“. Er þá ekki borið við rökstuddum ályktunum þeirra heimspekideildarmanna á því, hví sex viðamikil bindi athugana, sem varða grundvallarrannsóknir í ís- lenzkri menningarsögu, séu dysjuð utangarðs? Síður en svo. Hvað gerir forsetinn þá? Hann vitnar í mann. Svo háttar til, að í tímariti ís- lenzkra sagnfræðinga, Sögu, birt- ist árið 1974 (eftir að þrjú fyrstu bindin voru komin út) einhver skrýtnasta ritsmíð sem um getur í gjörvöllum bókmenntum Islend- inga. Er ritsmíð þessi eftir síra Kolbein Þorleifsson, fyrrverandi sóknarprest á Eskifirði. En svo heppilega vill til, að íslenzkir blaðalesendur fengu að kynnast vinnubrögðum síra Kolbeins 16. maí sl. — einmitt sama dag og erindið um Þögnina var flutt í Ríkisútvarpið. Birtist þann dag grein eftir síra Kolbein í Morgun- blaðinu, og fylgdi mynd af fræði- manninum. Er grein síra Kolbeins rituð í því skyni að benda á, að íslenzkur fræðimaður, Jón Krist- vin Margeirsson fil. lic. hafi boðið tímaritinu Skírni (auk Sögu) dóm um doktorsritgerð Ólafíu Einars- dóttur (sem varðar ár kristnitök- unnar á íslandi), en Ólafía hafi varið þessa ritgerð við háskólann í Osló. Þrem dögum síðar — hinn 19. maí ’82 — birtist svo öllum á óvart greinarstúfur eftir umrædd- an fræðimann, Jón Kristvin Mar- geirsson fil. lic., þar sem hann kveðst alls ekki minnast þess að hafa sent Skírni þennan ritdóm (Saga mun hafa hafnað honum), enda hafi Ólafía ekki varið ritgerð sína í Osló heldur Lundi. Kom þá í ljós, að grein síra Kolbeins og til- efnið með var eitt allsherjar óskiljanlegt frumhlaup í dagblað með upplýsingar, sem hann hafði litla hugmynd um, og áttu sér ekki stoð í veruleikanum. Vitnið Mín fyrri kynni af síra Kolbeini eru svipuð þessu. Þegar ég hélt er- indi á norrænu fornsagnaþingi í Reykjavík 3. ágúst 1973, stóð síra Kolbeinn upp og andmælti. Ég þekkti ekki síra Kolbein þá, og botnaði nánast ekkert í efnisatrið- um máls hans. Hugði ég, að örð- ugleikar síra Kolbeins í notkun ensku kæmu í veg fyrir, að hann gæti gert sig skiljanlegan. Hitt var þó öllum viðstöddum ljóst, að síra Kolbeinn hallmælti verkum mínum kröftuglega, og var það gert fyrir fullum sal áheyrenda, sem flestir voru vísindamenn í germönskum fræðum. í Morgunblaðinu 29. desember 1976 birtist svo eins og skrattinn úr sauðarleggnum klausa frá síra Kolbeini. Þar segir svo orðrétt: „Það var fyrst eftir fyrirlestur Einars á fornsagnaþinginu í Reykjavík 1973, að ég fékk áhuga á því að kynna mér hin prentuðu rit Einars." Þarna lýsir síra Kolbeinn því beinlínis yfir fyrir alþjóð, að hann hafi ekki verið búinn að kynna sér hin prentuðu rit mín — ekki einu sinni haft áhuga á því að kynna sér þau — þegar hann stóð upp og viðhafði um rannsóknir mínar hin verstu orð frammi fyrir fullum sal fræðimanna 3. ágúst 1973. Algjör vanþekking á ritunum hafði ekki hindrað hann í að standa upp og úthúða verki, sem hann — AÐ EIGIN SÖGN - hafði alls ekki lesið. Fékkst þá loks botn í það, hvers vegna ég hafði ekki skilið það sem síra Kolbeinn var að segja — hann skildi það ekki sjálf- ur. Þarna höfum við vinnubrögðin í hnotskurn: Maður sem gefur yfir- lýsingar í blöð um hluti sem hann veit lítið sem ekkert um, maður sem úthúðar fyrir fullum sal fræðimanna verki, sem hann hef- ur alls ekki lesið. Þetta er vitnið, sem forseti heimspekideildar leiðir fram og gerir að sjálfri brjóstvörn háskólans. Eru um- mæli forsetans um síra Kolbein þau, að þar fari „ágætur fræð- imaður og þrautþjálfaður miðald- afræðingur". Er gleðilegt til þess að vita, að einhver fær að njóta sannmælis í heimspekideild. Níðið og Indverjinn Úr ritsmíð síra Kolbeins í tíma- ritinu Sögu les Gunnar Karlsson síðan klausur, sem eru hið versta níð um mig: verk mín eru talin einskis virði og ég sjálfur óhæfur fræðimaður. Er öll rökleiðsla síra Kolbeins í framangreindri ritsmíð raunar svo einkennileg, að venju- legur maður mun vart fá gripið. Að vísu þekki ég ekki heilastarf- semi allra háskólakennara, en ef það er rétt hjá Gunnari Karlssyni, að speki síra Kolbeins sé talin frábær við heimspekideild, þá er ekki að furða, þótt örðugt sé að komast í vitrænt samband við þá félaga. Ég ætla að lesa þetta hægt, svo að hlustandinn megi átta sig á þvi: Að sögn síra Kolbeins byggist gjörvallt ritsafnið Rætur íslenzkrar menningar á því, að Indverji nokk- ur misskildi íslenzkt orð fyrir um 80 árum. Indverji þessi misskildi orðið Eyrbyggja, ergó skrifaði Ein- ar öll sín rit. Síra Kolbeinn býr sér m.ö.o. til eitthvert óskiljanlegt hugarfóstur, sem af eðlilegum orsökum á sér enga stoð í veru- leikanum, ræðst svo á þá hugsmíð, sem hann hefur sjálfur skapað — og svívirðir síðan blásaklausan mann fyrir yfirsjónir, sem honum hafa aldrei orðið á. Þetta telur forseti heimspekideildar traust- vekjandi fræðimennsku. Lausn háskólans Nú vita bæði útvarpshlustendur og þeir sem lesið hafa ritsafnið Rætur íslenzkrar menningar, að flest meginatriði ritsafnsins hafa þegar verið staðfest, veigamestu kenningarnar mega teljast san- naðar. Er þetta umhugsunarefni fyrir háskólann, enda opnuð ný leið í fræðimennsku: Háskólinn ætti að flytja inn eins og hundrað Indverja og setja þá í vinnu við að misskilja íslenzk orð. Þannig losn- uðu kennarar stofnunarinnar við miklar áhyggjur af rannsóknum á krabbameini, eldvirkni fjalla og hegðan fiskistofna, svo eitthvað sé nefnt. Indverjarnir mundu vafa- laust bjarga hverjum vanda með því að hyggja Grettlu merkja „grettna frumu", Heimskringlu merkja „hringlaga gíg“ og Lax- dælu „laxeldisstöð". Yrði háskóli Islands þá væntanlega víðfrægur í veröldinni. Þögnin Fróðlegast í þessu sambandi er þó að veita því athygli, hverju Gunnar Karlsson sleppir í frásögn sinni. Minnumst þess, að erindið, sem hann er að svara, fjallaði um Þögn sem baráttuaðferð. An þess að blikna eða blána lýsir hann því nú yfir, að sér sé „kunnugt um“ að ritstjórar Sögu hafi „boðið" mér að svara síra Kolbeini, en að „það tækifæri" hafi ég „ekki notað enn“. „Það er komið á sjötta ár síðan grein Kolbeins birtist, og ekkert svar er farið að sjást,“ seg- ir forseti heimspekideildar orð- rétt. Þarna hefði einhver notað ann- að orðalag. Það voru ekki ritstjórar Sögu sem „buðu“ mér að svara síra Kolbeini, það var ég sjálfur, sem hringdi í Einar Laxness og spurði, hvort ritstjórn Sögu mundi leyfa mér að svara grein síra Kolbeins. Taldi Einar, að mér mundi það heimilt, ef grein mín yrði ekki of löng. Að hans hyggju væri þetta sjálfsagt. Við nánari athugun sá ég þó, að það mundi gjörsamlega út í bláinn að svara grein sem byggð væri á hreinu bulli — vefur síðan spunninn um bullið — og ég að lokum svívirtur fyrir syndir sem ég hef aldrei drýgt. Ef ég ætti að hefja ritdeilur um það, hvort þríhyrningur Pýþagórasar væri fjallið Þríhyrningur í Rangárþingi — eins og síra Kolbeinn virðist halda — gæti ég alveg eins labbað út í búð og tilkynnt, að kjöt væri fiskur. Hringdi ég því aftur til Einars Laxness og tilkynnti hon- um þetta — GAF SEM SAGT SVAR! Þagnarlygin Forseti heimspekideildar lætur hjá líða að minnast á þetta megin- atriði. Hann lætur líta svo út sem ég hafi ekki treyst mér til að svara hinum þrautþjálfaða miðalda- fræðingi, og að ef hann notaði nú samskonar rökleiðslu og ég, væri ljóst, að ég hefði beitt síra Kolbein þagnarlygi. Ég væri m.ö.o. sekur um það sem ég ætlaði öðrum. Þarna eru ummæli fölsuð. í er- indinu um Þögnina sagði, að ann- aðhvort væri sú ritgerð sem þagað væri yfir fyrir neðan akademíska virðingu, ellegar, að Þögnin merkti lygi. Ég lýsti því yfir við ritstjóra Sögu, að grein síra Kolbeins væri ósamboðin akademískri rökræðu. Ef henni væri svarað eins og efni stæðu til, yrði úr pólemik, ekki vísindalegt framlag til rannsókna. Það er þetta, sem forseti heim- spekideildar lætur sér sæma að sleppa úr erindi sínu. Þó er ekki upp talið. Skýr grein var gerð fyrir þessari afstöðu minni í formálanum að Steinkrossi árið 1976. Sá formáli var meira að segja birtur í Morg- unblaðinu fyrir alþjóð 18. desem- ber það ár. Síra Kolbeinn svaraði 29. desember, og ég aftur Kolbeini 6. janúar 1977. Það eru þannig ekki einasta lesendur ritsafnsins Rætur íslenzkrar menningar, sem vita, að síra Kolbeini var að fullu svarað, heldur gjörvallur lands- lýður. Og samt segir forseti heim- spekideildar í útvarpserindi sínu, að EKKERT svar sé enn farið að sjást. Brjóstvörnin Ekki er valið á brjóstvörn há- skólans — síra Kolbeini — ómerk- ara umhugsunarefni. Af orðum Gunnars Karlssonar mætti ætla, að heimspekideild hefði engar upplýsingar getað fengið um rit- verkið Rætur íslenzkrar menningar aðrar en þær sem síra Kolbeinn hefur fram að færa. Þó buðiLtveir ágætir fræðimenn háskólanum að votta vísindalegan frágang efnis þegar árið 1968. Annar þeirra, Frederik Bredahl-Petersen, er mannfræðingur, sem hér var til ráðuneytis um stofnun félagsvís- indadeildar, hinn, Arthur Gibson, var um árabil forseti trúarbragða- rannsóknadeildar háskólans í Tor- onto. Því var formlega hafnað af heimspekideild, að þessir menn vottuðu vísindalegan frágang efn- is. Skoðum svo stöðuna: flestum háskólakennurum, sem um slík efni hugsa, er kunnugt, að þeim einstaklingi, sem borinn er svo þungum sökum af síra Kolbeini og Gunnari Karlssyni, var boðin prófessorsstaða við Toronto- háskóla hinn 8. desember 1969. Sérstök dómnefnd fjallaði um hæfni umsækjandans, og er tekið fram í bréfi forseta St. Michaels- háskólans, J.K. Kelly, að niður- staða dómnefndar hafi verið ein- róma. Um slík smáatriði er þagað hér við háskólann. Þó má ýmsu við auka. Forseti Rannsóknarstofnunar miðalda- fræða á vegum Páfastóls í Tor- onto, L.K. Shook, viðhafði sterk orð um þær kenningar, sem hér um ræðir, og kvað þær ekki ein- asta snerta íslenzka menningu, heldur menningu alls hins vest- ræna heims. En sérfræðingur Miðaldastofnunar Páfastóls í 11. öldinni — öld hinnar íslenzku kristnitöku — G.B. Flahiff, sem er kardináli að tign, veitti þessum sama manni kardinálabréf til rannsókna í Vatikaninu, þar sem segir, að sá sem hjálpi honum, geri kardinálanum persónulegan greiða. Eru þá aðeins rakin viðbrögð ör- fárra þeirra manna, sem ætla má, að vitað hafi hvað mest um mið- aldafræði og trúarbragðasögu þeirra sem störfuðu að slíku árið 1969. Og er einungis til tínt það sem fyrir liggur skriflega, og sýna má hverjum sem er. Að sjálfsögðu kann öllum þessum mönnum — og dómnefndinni með — að hafa skjátlazt. En það mátti spyrja þá. Og það var látið ógert. Um þá var þagað. Vitnisburðurinn Að sjálfsögðu hefði aldrei verið á þetta minnzt hér, ef ekki stæði svo á sem nú. Rektor St. Mich- aels-háskólans, kanslari Miðalda- stofnunar Páfastóls, forseti sömu stofnunar og Flahiff kardináli nægðu ekki til vitnisburðar um þær rannsóknir, sem hér eru til umræðu. Við heimspekideild varð að fara hærra, allt upp i síra Kol- bein Þorleifsson, fyrrverandi sóknarprest á Eskifirði. Lái mér hver sem vill, þótt mér hafi gengið treglega að skilja, hversu hátt skyldi seilzt. Að endingu aðeins þetta: sá for- seti heimspekideildar, sem skýlir sér að baki slíkri brjóstvörn, nefn- ir mig lítilmenni og ásakar opin- berlega fyrir rætni, ósannindi og rógburð. Þau ummæli eru flutt í útvarp um leið og dómsáfellir sóknarprestsins fyrrverandi er tí- undaður. Lýkur þessu útvarpser- ind því með gátu: Hvað halda menn, að þeir telji sér óhætt að segja um verk manna að tjalda- baki, sem svo afgreiða þau í áheyrn alþjóðar? Ég ræddi Þögn sem baráttuað- ferð. Skyldu þeir vera margir, út- varpshlustendurnir, sem telja, að þar hafi heimspekideild verið ávörpuð án tilefnis?

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.