Morgunblaðið - 26.06.1982, Blaðsíða 22

SIF 50 ára ___ MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1982 _21
Sölusamband ísl. fiskframleiðenda 50 ára:
Höfuðmarkmiðið var að stöðva
verðlækkun á saltfiski og reyna
að koma honum í eðlilegt verð
Sölusamband íslenzkra fiskframleiðenda verður 50 ára fyrstu viku júlímánaðar næst-
komandi, en af einhverjum ástæðum hefur stofndagur samtakanna gleymzt, sökum þess að
fyrsta fundargerð finnst hvergi.
Að baki stofnunar Sölusambands ísl. fiskframleiðenda (SÍF) liggja margar ástæður.
Höfuðástæðan var og er samt sú, að saltfiskur hríðféll í verði árið 1931 og það ár er talið vera
það óhagstæðasta öllum fiskframleiðendum í landinu frá upphafi.
Um áramót 1931—1932 voru
saltfiskbirgðir með því mesta, sem
þær höfðu nokkurn tíma verið.
Mikið af fiskinum var látið í um-
boðssölu, sem stöðugt þrýsti verð-
inu niður. Fiskeigendur vissu því
ekki lengi, hvað þeir myndu fá
fyrir framleiðslu sína, því margir
bjuggust við, að þeir myndu fá
einhverja uppbót í viðbót við
fyrirframgreiðslu þá, sem þeir
höfðu fengið þegar fiskurinn var
tekinn, en það verð var komið
niður í 45 krónur fyrir skippund af
verkuðum fiski við Faxaflóa, en
hafði verið yfir 80 kr. nokkrum
mánuðum áður.
Þar sem útgerðarmenn og fisk-
kaupmenn höfðu reiknað með
miklu hærra verði og höfðu því
hagað fiskkaupum snum og útgerð
í samræmi við það, voru skuldir
þeirra við lánastofnanir himin há-
ar og mjög erfitt um vik hjá flest-
um, enda urðu margir einstakl-
ingar og útgerðarfélög að afhenda
bú sín til gjaldþrotaskipta.
Þegar hér var komið, gekkst
gamla Fisksölusamlagið fyrir því
að koma betra skipulagi á sölu
birgða þeirra, sem eftir voru í
landinu. Meðlimir samlagsins
voru aðallega fiskframleiðendur
við Faxaflóa. Nú gengu ýmsir ein-
staklingar og smá samlög út um
landið í samlagið. Við þetta
minnkaði framboðið og meiri ró
færðist yfir fiskverzlunina, enda
fór þess bráðlega að gæta í hækk-
uðu verði, og var verðið síðari
hluta janúar komið upp í 68 kr. af
Faxaflóafiski og var það allveru-
leg hækkun, en það sem meira var,
þá óx eftirspurn við þessa kyrrð,
sem Fisksölusamlagið skapaði, svo
að birgðir gengu til þurrðar miklu
fyrr en búizt var við.
Verðið fór svo smáhækkandi og
var komið upp í 75 krónur fyrri
hluta marzmánaðar, og eitthvað
var selt af nýjum húsþurrkuðum
fiski fyrir 75 kr.
Þegar kom fram í maímánuð og
almennt var farið að bjóða út nýju
framleiðsluna, fór verðið bráðlega
niður í 70 krónur, og var töluvert
selt á því verði af fyrstu fram-
leiðslu.
Brátt fór að bera á sömu ein-
kennum óeðlilegrar samkeppni,
sem svo illa hafði farið með fisk-
verzlunina árið áður, sífellt undir-
boð þrýstu verðinu niður í 65 kr.
Þegar hér var komið sögu, sáu út-
flytjendur sjálfir, sem jafnframt
voru framleiðendur, að við svo bú-
ið mátti ekki sitja, enda munu
bankarnir hafa tekið í taumana.
Orsakir þessa óhagstæða verð-
lags, sem á undan er minnzt, var
eins og fyrr segir margvíslegar og
flestar þess eðlis, að ekki var á
valdi Islendinga að ráða við þær. í
fyrstu ársskýrslu SIF segir til
dæmis:
„I ársbyrjun 1931 voru meiri
fiskbirgðir í framleiðslulöndunum
en áður hafa þekkzt. Markaðs-
löndin í Suður-Ameríku áttu við
fjárhagsörðugleika að stríða, mjög
dró þar úr fiskinnflutningi, en að
sama skapi jókst framboðið í
markaðslöndum okkar í Suður-
Evrópu. Saltfisksala til Englands
frá Islandi féll nálega niður, en
aflinn hér við land þetta ár var
með almesta móti. Við þetta bætt-
ist svo, að í aðalmarkaðslandi
okkar, Spáni, voru miklar óeirðir,
peningagildi á reiki og glundroði í
öllu viðskiptalífi. Þessar orsakir
voru íslendingum óviðráðanlegar.
En því verður ekki neitað, þegar
litið er til hinnar sorglegu útkomu
ársins 1931, að allmiklu hafi þar
um ráðið óheppilegt fyrirkomulag
á fisksölunni og einkum skortur á
samtökum af hálfu íslendinga
sjálfra.
Þegar að því leið, að hin nýja
framleiðsla ársins 1932 væri til-
búin til sölu á erlendum markaði,
kom brátt í ljós, þrátt fyrir
nokkra bráðabirgðaverhækkun
upp úr áramótunum, að verðlag
var lágt og fallandi og var svo
komið fyrrihluta júlímánaðar, að
stórfiskur var boðinn til sölu um
og undir 60 krónum og Labrador-
fiskur um og undir 48 kr. skip-
pundið f.o.b.
Var þá hafizt handa um að
stofna til mjög víðtækra frjálsra
samtaka, til þess að fá úr því skor-
ið, að hve miklu leyti yrði ráðin
bót á þessu hörmulega ástandi af
hendi íslendinga sjálfra. Leiddi
þessi samtakaviðleitni til þess, að
SÍF var stofnað í byrjun júlí 1932,
með þeim hætti að þrjú stærstu
útflutnings- og framleiðslufélögin,
einmitt þeir aðilar, sem vegna
eldri viðskipta og gamalla er-
lendra sambanda höfðu öllum öðr-
um fremur góða aðstöðu til að
koma sínum eigin fiski fljótt í
verð, nefnilega Kveldúlfur,
Alliance og Fisksölusamlögin við
Faxaflóa, bundust samtökum um
sölu þess fisks, sem þessi félög
réðu yfir. Síðan bættust allflestir
fiskframleiðendur landsins í hóp-
inn og var megnið af fiskfram-
leiðslunni 1932 selt af stjórn þess-
ara samtaka, en fyrstu stjórn
skipuðu forstjórarnir Richard
Thors, Ólafur Proppé og Kristján
Einarsson og meðstjórnendur
voru bankastjórarnir Magnús Sig-
urðsson og Helgi Guðmundsson.
Höfuðmarkmið samtakanna var
að stöðva verðlækkun á útfluttum
saltfiski og reyna að koma honum
í eðlilegt verð með tilliti til kaup-
getu í neyzlulöndunum. Jafnframt
var samtökunum ætlað að styðja
hagsmuni innflytjenda með því að
koma í veg fyrir verðsveiflur á
fiskinum að gera þeim þannig
áhættuminna að kaupa fiskinn.
Með öðrum orðum: hagsmunir
hvorra tveggja voru hafðir fyrir
augum, útflytjenda og sem inn-
flytjenda."
í fyrstu skýrslu SÍF segir enn-
fremur:
„Að þegar samtökin hófust, var
stórfiskverðið að nafninu til um
og undir 60 kr. skippundið og fisk-
urinn raunar óseljanlegur á því
verði, vegna þess að kaupendur
kusu frekar að birgja sig upp í
Færeyjum, en þar fór verðið stöð-
ugt lækkandi.
Að Sölusambandið hækkaði
verðið þegar upp í 70—72 kr. fyrir
Suður- og Vesturlandsfisk, og 80
kr. fyrir Norður- og Austurlands-
fisk.
Að því verði var haldið allt árið
og þó fremur hækkandi eftir því
sem á árið leið, og komst upp í 78
kr. fyrir Suðurlandsfisk og 85 kr.
fyrir Norðurlands- og Austfjarða-
fisk.
Að Sölusambandinu tókst að
selja allan fiskinn, sem nam um
90% af útflutningnum eftir að
Sölusambandið tók til starfa.
Að óhætt er að fullyrða, að yfir-
leitt voru erlendir innflytjendur
ánægðir með sölufyrirkomulagið."
Þá segir að dregið hafi verið í
efa af sumum keppinautum, að
samtökin á Islandi hafi orðið til
þess að hækka fiskverðið og á það
bent til sönnunar, að Færeyjafisk-
ur hafi einnig hækkað. En það
sanna sé, að verð á Færeyjafiski
hafi einmitt hækkað í skjóli hinna
íslenzku samtaka og eru færðar
sannanir fyrir því.
Færeyingar sendu Poul Nicla-
sen ritstjóra árið 1933 til Spánar
og Portúgal til að kanna markaðs-
ástandið í löndunum. Hann samdi
ítarlega skýrslu um ferð sína fyrir
Lögþingið og þar segir hann meðal
annars:
„Þegar samtök íslendinga hóf-
ust í fyrrasumar, var verðið á
Spáni svo lágt, að alls ekki varð
komist hjá tapi, hvorki fyrir fær-
eyska né íslenzka útflytjendur, og
á fiskmarkaðnum var í rauninni
mesti glundroði. Það geta ekki
verið skiptar skoðanir um það, að
hið íslenzka Sölusamband hefir
einnig haft heppileg áhrif á verð-
lagið á Færeyjafiski, og að mínu
áliti væri mjög illa farið, ef svo
skipaðist, að færeyskur fiskur yrði
notaður til þess að gera hinum ís-
lenzku samtökum örðugt fyrir, því
að við Færeyingar eigum þeim
mikið að þakka.
Það má teljast alveg fullvíst, að
ef Islendingum tekst að halda
samtökunum uppi, muni það alltaf
hafa gagnleg áhrif á verðlag á
færeyskum fiski. Þegar ég spurði
spánska innflytjendur um verð-
horfur á færeyskum fiski, svöruðu
þeir ávallt, að það væri undir því
komið á hvaða verði íslenzkur
fiskur yrði seldur; ef verðið félli á
íslenzkum fiski, þá yrði einnig
verðfall á þeim færeyska."
Óhætt er að segja, að starfsemi
SÍF hafi gengið betur fyrstu árin
en nokkurn grunaði og fram að
stríði var útflutningurinn frá 28
til 40 þúsund tonn á ári. Á stríðs-
árunum datt framleiðslan niður
og úflutningurinn komst niður í
það að vera 1.100 tonn árið 1942.
Starfsemi samtakanna hófst aftur
af fullum krafti 1946 og það ár
voru flutt út 14.800 tonn af salt-
fiski. Síðan hefur framleiðslan
aukizt mikið, einkanlega á síðustu
árum, eftir að örla tók á erfiðleik-
um í sölu frystra sjávarafurða og
á síðasta ári flutti SÍF út 59.500
tonn af saltfiski að verðmæti 1.180
milljónir króna eða fyrir 118
gamla milljarða.
Ljóst er, að SÍF hefur alla tíð
verið mjög heppið með forystu-
menn. Fram til þessa hafa aðeins
fjórir menn gegnt starfi stjórnar-
formanns. Fyrsti formaður var
Magnús Sigurðsson bankastjóri,
þá tók við Richard Thors, síðan
Tómas Þorvaldsson og nú er
Þorsteinn Jóhannesson stjórnar-
formaður.
Þórleifur Ólafsson tók saman.
Myndir: ÓI.K.M. o.n.
Stjórn
SIF
Núterandi stjórn SÍF. Fremri röð
f.v. Sigurður Markússon, Reykja-
vík, Bjarni Jóhannesson, Akur-
eyri, Þorsteinn Jóhannesson,
Garði, Soffanías Cecilsson,
Grundarfirði. Aftari röð: Bene-
dikt Thorarensen, Þorlákshöfn,
Stefán Runólfsson, Vestmanna-
eyjum, Guðbergur Ingólfsson,
Garði, Ólafur Björnsson, Kefla-
vík, Gunnar Tómasson, Grinda-
vík, Hallgrímur Jónasson, Reyð-
arfirði, Kristján Guðmundsson,
Rifi, Einar Sveinsson, Reykjavík,
Sigurður Einarsson, Vestmanna-
eyjum, og Dagbjartur Einarsson,
Grindavík.