Morgunblaðið - 26.06.1982, Side 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1982
SÍF 50 ára
„SÍF var um tíma bit-
bein stjórnmálaflokkanna “
Rætt við Helga Þórarinsson fyrrverandi framkvœmdastjóra
Helgi l'órarinsson, fyrrverandi
framkvæmdastjóri SÍF, starfaði
sem framkvæmdastjóri hjá sam-
tökunum óslitið frá því í ársbyrjun
1947 þar til 1978 er hann lét af
störfum. Og hafði hann þá unnið
meira og minna hjá samtökunum
frá 1933. Helgi dvaldi erlendis
1928 til 1929 og þá um tíma á
Bilbao á Spáni, þar sem hann
lærði nokkuð í spænsku. Eftir að
hann kom heim hóf hann störf hjá
Guðbrandi í Afenginu og var þar
allt til ársins 1933.
„Árið 1933 var ákveðið að
senda mann til Norður-Atríku,
það er til landanna við sunnan-
vert Miðjarðarhaf og eins til að
fára um Afríkulönd suður með
Atlantshafi og kanna saltfisk-
markaði í þessum löndum. Til
þessarar farar valdist Runólfur
Sigurðsson og fékk ég frí frá
Áfenginu í þá 9 mánuði, sem
Runólfur var í burtu til að sinna
störfum hér heima hjá SÍF,“
segir Helgi þegar rætt var við
hann.
„Nú, þegar Runólfur kom
heim á ný, þá fór ég á ný í ríkið,
en þegar Fiskimálanefnd var
stofnuð með lögum árið 1934 og
Runólfur gerðist skrifstofustjóri
þar árið 1935, tók ég þá við
starfi hans hjá SÍF. Var ég í því
starfi þar til í desember 1939, að
ég var ráðinn sem skrifstofu-
stjóri viðskiptanefndar og sem
síðan var kölluð samninganefnd
utanríkisviðskipta. Hjá þessari
nefnd starfaði ég stríðsárin, að
undanskildu árinu 1942, en þá
vann ég hjá Friðrik Bertelsen og
Co. og síðan 1946 starfaði ég í V2
dag hjá Bernhard Petersen, en í
ársbyrjun 1947 tók ég við fram-
kvæmdastjórastöðu hjá SÍF.“
— Var ekki erfitt um vik á
saltfiskmörkuðunum fyrst eftir
stríðið?
„Það var mjög erfitt að selja
saltfisk á eftirstríðsárunum.
Erfiðleikarnir stöfuðu ekki af
lítilli eftirspurn, heldur fyrst og
fremst af fjárhagserfiðleikum í
neyslulöndunum, en ástandið í
þeim löndum var mjög bágborið
eftir stríðið. Salan gekk mjög
erfiðlega og sem dæmi má
nefna, að árið 1947 dvaldi ég
ásamt Þórði Albertssyni, sem þá
var umboðsmaður SIF í Grikk-
landi, í heilan mánuð á hóteli í
Aþenu og beið eftir að maður
kæmi á vegum Bandaríkjanna
með peninga til þess að Grikkir
gætu keypt saltfisk af okkur.
Þetta var ekki einsdæmi, en
þannig gekk þetta.
Ástandið var einnig svipað á
sjötta áratugnum. Það gekk
mjög erfiðlega fyrir neyslulönd-
in að afla gjaldeyris til saltfisk-
kaupa og skipti raunar ekki máli
hvar við Miðjarðarhafið maður
bar niður. Til dæmis var um
tíma ekki hægt að selja saltfisk
til Italíu nema gegn greiðslum í
lírum, sem síðan var ekki hægt
að nota nema til kaupa á vörum
þaðan. Vegna þessa gekk erfið-
lega fyrir okkur að selja saltfisk
til Ítalíu. Það tókst þó að ráða
fram úr vandanum, meðal ann-
ars vegna þess, að það tókst að
ná samkomulagi við fyrirtæki í
Danmörku, sem keypti lírurnar
af okkur til kaupa á ítölskum
vörum, en við fengum danskar
krónur."
Það kom fram í spjallinu við
Helga, að á árunum um og eftir
1950 var nokkuð fjallað um SÍF
í blöðum og útvarpi og kom þar
aðallega tvennt til.
í fyrsta lagi var staða salt-
fisksins lakari hvað verðlag
snerti en frystingarinnar. Fyrir
því voru einkum tvær ástæður.
Fjárhagur markaðslanda salt-
fisks var mjög slæmur eins og
fyrr segir. Þau höfðu bókstaf-
lega ekki efni á, að greiða hátt
verð fyrir neysluvörur og var
samkeppni hörð við aðra salt-
fiskframleiðendur. Þá var salt-
fiskurinn eingöngu seldur í
frjálsum gjalddeyri, en frystur
fiskur að meirihluta í vöruskipt-
um.
Með sölu í vöruskiptum náðist
tiltölulega hátt verð en andvirð-
ið greitt með vörum, oft lakari
að gæðum og dýrari en hægt var
að kaupa annarstaðar í frjálsum
gjaldeyri. Að vonum voru salt-
fiskframleiðendur óánægðir
með þetta ástand en fengu ekki
að gert. Fullt samræmi milli
verðlags á saltfiski og frystum
fiski komst ekki á í raun fyrr en
1967—1968 þegar mikið verðfall
varð á frystum fiski í Banda-
ríkjunum.
I annan stað var SIF á þessum
árum að vissu leyti hálfgert
bitbein milli stjórnmálaflokk-
anna. Vinstri flokkarnir töldu
sjálfstæðismenn ráða þar of
miklu og áhrif þeirra þar
styrktu stöðu flokksins almennt.
Var því haldið fram, að einka-
sala væri á saltfiski og hagstæð-
ara myndi vera að hafa fleiri
útflytjendur og samkeppni milli
útflytjenda í greininni.
I þessu sambandi urðu nokkr-
ar umræður í blöðum og útvarpi
um þessi mál og fram komu á
Alþingi frumvörp til breytinga á
Helgi Þórarinsson
gildandi fyrirkomulagi. En
saltfiskframleiðendur voru
minnugir ástandsins í sölumál-
um saltfisks kringum 1930 og
stóðu fast saman um eigin sam-
tök og töldu engan vafa á að hag
sínum væri best borgið með því
að þeirra eigin samtök færu með
alla saltfisksöluna enda sölufyr-
irkomulag íslendinga talið til
fyrirmyndar af saltfiskfram-
leiðendum í öðrum löndum.
Þessar umræður hjöðnuðu svo
smám saman niður og frum-
vörpin döguðu uppi á Alþingi, en
fyrirkomulag saltfisksölunnar
hélst óbreytt."
Aftur víkjum við til baka og
það kemur fram hjá Helga að
upphaflega hafnaði hann fram-
kvæmdastjórastöðu hjá SÍF.
„Ástæðan var einfaldlega sú, að
það var mikill órói í kringum
SÍF frá stjórnmálamönnum, en
það var Magnús heitinn Sig-
urðsson bankastjóri, sem bað
mig að taka við þessari stöðu.
Hins vegar taldi ég mig vera vei
undirbúinn, því þegar ég vann
hjá utanríkisviðskiptanefnd-
inni, þá voru í þeirri nefnd allir
forsvarsmenn þjóðarinnar í
peninga- og verzlunarmálum.
Starf mitt hjá nefndinni var
mér ómetanlegur lærdómur og
góður undirbúningur að fram-
kvæmdastjórastöðunni."
— Kom aldrei neitt sérstakt
fyrir á þessum söluferðum ykk-
ar, sem sumar hverjar tóku
marga mánuði?
„Eg man helst eftir tveimur
ferðum okkar Hafsteins Berg-
þórssonar framkvæmdastjóra.
Eitt sinn fórum við til Spánar
vegna kvartana á íslenzkum
saltfiski. Spánverjar höfðu gert
kröfu um að við slægjum 30.000
sterlingspundum af skemmda
fiskinum, sem þeir töldu vera.
Við slógumst um þetta í tvo
daga og komum kröfunni niður í
10.000 sterlingspund. Hafði Haf-
steinn mörg orð um hve vel við
hefðum staðið okkur.
I annað sinn fórum við til
Portúgal að ganga frá samningi,
sem að vísu var ekki stór. Búið
var að ganga frá öllu nema verð-
inu og reifst ég við Portúgalina
á aðra klukkustund um eitt
pund á tonn. Þeir samþykktu
þetta verð að lokum, en Haf-
steinn sagðist hafa óttast mest
að Portúgalirnir hættu við
kaupin.
Það hefur líka komið fyrir að
menn hafa hætt við kaup, þegar
við höfum ekki getað sætt okkur
við verð.
Á sjötta áratugnum vorum
við eitt sinn í Genúa, en þar
voru aðilar, sem venjulega
keyptu af okkur 2000—3000 tonn
á ári hverju. Eftir tveggja daga
þras gáfumst við upp við að ná
verði sem við töldum viðunandi
og fórum til Rómar. Þar hittum
við mann, sem var tiltölulega
nýþyrjaður í saltfiskbransanum
og keypti hann umrætt magn á
því verði, sem við höfðum farið
fram á í Genúa. Forsprakki
þeirra Genúamanna ræddi ekki
við mig í þrjá mánuði eftir
þetta, en síðar urðum við bestu
vinir á ný,“ segir Helgi.
„Fœreyingar bjóða nú söltuð ufsaflök
á verði sem við getum ekki keppt við “
— segir Valgarð J. Ólafsson framkvœmdastjóri
„Mitt aóalverksvið hjá SÍF hef-
ur verið að sjá um framleiðslu og
útflutning á þurrfiski og sölu á
ufsaflökum til Þýzkalands. Eftir
því scm þurrfiskframleiðslan hef-
ur dregist saman, þá hef ég beitt
mér meira að sölu saltfisks til
Frakklands," sagði Valgarð J.
Ólafsson, framkvæmdastjóri hjá
SÍF árið 1969. Á árunum 1958 til
1964 sat hann í stjórn sölusamtak-
anna sem fulltrúi Samhandsins.
Það ár stofnaði hann eigið fyrir-
tæki og var í mjöl- og lýsisútflutn-
ingi þar til 1969, er síldin var horf-
in að mestu.
„Þegar ég hóf störf hjá SIF
voru talsverð umsvif í þurrfisk-
verkuninni. Biafra-stríðið var
þá í algleymingi og þurftum við
að verka allan þann fisk, sem
ella hefði farið i skreið. Á þess-
um árum seldum við þurrfiskinn
mest til Brasilíu, Puerto Rico og
Panama og fleiri landa í Karab-
íska hafinu. Á þessum árum fór
allt að 'A saltfiskframleiðslunn-
ar í þurrk og sem dæmi má
nefna að árið 1972 fluttum við út
yfir 6.000 tonn af þurrkuðum
fiski og að jafnaði yfir 5.000
tonn fram til ársins 1976 en þá
dró mjög úr þurrfiskframleiðsl-
unni. Starfsemi Verðjöfnunar-
sjóðsins, sem stofnaður var
1969, greiddi einnig fyrir verkun
óbeint. Þróunin varð smám
saman sú að verðhlutfall milli
blautverkaðs og þurrkaðs salt-
fisks, varð blautfiskinum meir
og meir í hag. Norðmenn ráða
nú heimsmarkaðsverði á þurr-
fiskinum, en undir venjulegum
kringumstæðum framleiddu
þeir tíu sinnum meira magn af
þurrfiski en við og eins og er, er
hlutfallið mörgum sinnum
hærra. Hins vegar er það svo, að
ekki er ómögulegt að við hefjum
framleiðslu á þurrfisk á ný. Það
getur farið svo að við neyðumst
til þess, bæði vegna skreiðar-
markaðanna og eins vegna
frysta fisksins, sem sums staðar
á erfitt uppdráttar. Saltfiskur
er nú þurrkaður í landinu með
beinum styrk frá blautfiskverk-
uninni, því við megum ekki
gleyma hvernig saltfiskur er
þurrkaður."
— Ef við förum í þurrfisk-
framleiðslu á ný, hver verða
helstu markaðslöndin?
„Það yrði í Suður-Ameríku og
þá í Panama. Kanadamenn hafa
rutt okkur burt frá öðrum
mörkuðum í Karabíska hafinu
með mikið ódýrari fiski og sem
er lélegur að gæðum. I þessum
löndum er horft í verðið meira
en gæðin. Hvað lakari gæða-
flokka varðar, þá bind ég mestar
vonir við Norður-Brasiliú."
— Hver er ástæðan fyrir því
að Þjóðverjar hafa dregið úr
kaupum á íslenzkum ufsaflökum
undanfarin ár?
„Ein aðalástæðan er sú, að
Færeyingar selja nú þangað
söltuð ufsaflök á verði, sem við
getum ekki boðið og engan veg-
inn keppt við. Að einhverju leyti
er ufsinn sem Færeyingar bjóða
veiddur á íslandsmiðum. Þá
hafa Þjóðverjar einnig farið út í
að kaupa fryst fiskflök, sem þeir
þýða síðan og salta. Á síðast-
liðnu ári seldum við 967 tonn af
söltuðum ufsaflökum til Þýzka-
lands, en árið 1980 nam þessi
ValgarA J. Olafsson
útflutningur 1.614 tonnum. Á
tímabili komst þessi framleiðsla
í 3.000 tonn á ári, en undir
venjulegum kringumstæðum
seldum við 1.600—2.000 tonn af
ufsaflökum til Þýzkalands á ári.
I Sala á 2.500 tonnum af flöttum
ufsa til Portúgal fyrir hátt verð
dró líka mikið úr framleiðslu
ufsaflaka.
Islendingar hafa undanfarinn
áratug reynt að ná fótfestu á
franska saltfiskmarkaðnum og
virðist það nú hafa tekist. Á ár-
unum eftir 1970 voru seld
100—200 tonn á ári, en gæði
fisksins voru þá ekki nægilega
mikil. Á árinu 1978 var flokkun-
araðferð á þurrkuðum saltfiski
breytt hér á landi og eftir það
höfðum við flokkun sem hæfði
franska markaðnum betur.
Saltfisksölur til Frakklands eru
nú að smá aukast. Á síðastliðnu
ári seldum við 700—800 tonn, en
það sem af er þessu ári er sala
þangað komin í 1.500 tonn og er
þá átt við blaut- og þurrfisk.
Frakkar borða töluvert af full-
verkuðum saltfiski, en það eru
mest innfluttir Portúgalir og
Spánverjar sem kaupa hann þar
í landi. Þá hafa Frakkar nú
keypt af okkur ufsa, sem þeir
síðan senda til frönsku vina-
landanna í Karabíska hafinu,"
sagði Valgarð J. Ólafsson að lok-
um.