Morgunblaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1982
17
í MINNINGU
HENRYFONDA
Kvikmyndír
Sæbjörn Valdimarsson
Ég var ekki ýkja hár í loftinu þeg-
ar mér tókst, með nokkrum
klækjabrögðum, að næla mér í
sumar af perlum heimsbókmennt-
anna. bannig hagaði nefnilega til í
barnaskólastofunni minni, vestur
á Stapa, undir Jökli, að þar var
jafnframt til húsa bókasafn sveit-
arinnar. Hafði það orðið það mikið
að vöxtum að óinnbundnum verk-
um var fyrirkomið í opnum skáp i
seilingarfæri frá skólaborði
stráksa. Kr skemmst frá því að
scgja að þarna kynntist ég fyrst
Hemingway, Steinbeck og fleiri
andans öðlingum. I’arna sat mað-
ur, andagtugur, með hin óinn-
bundnu kver á hnjánum — undir
borðbrúninni — og drakk í sig
hvern einasta staf á meðan hlýtt
var á, svona í mesta lagi annað
hvert orð sem féll af vörum læri-
meistarans.
Sú bók sem mér er minnis-
stæðust frá þessum vetrum
stuldarlestrar og barnaskóla-
náms er l'rúgur reiðinnar. Ég
held ég hafi aldrei hvorki fyrr né
síðar, hrifist jafn mikið af
nokkru ritverki. Að auk var
meistaraverkið auðdrukkið í
snilldarþýðingu Laxness.
Maður komst ekki hjá því að
fá mikla samúð með Joadtfjöl-
skyldunni, samúð sem breyttist í
væntumþykju með hverri síðu
sem lokið var við. En um engan
þótti mér jafn vænt og elsta son-
inn, Tomma, og lái mér hver sem
vill.
Leiðir okkar Tomma hefur
ekki beinlínis skilið síðan og
mikið var strákur glaður, all-
nokkrum árum síðar er honum
stóð til boða að sjá kvikmynda-
gerð verksins. Þó er mér það
sérstaklega minnisstætt hversu
uggandi ég var að sjá hvaða
meðferð Tommi hlyti á hvíta
ekki fyrir brjóstinu á mér. Hann
spratt fram ljóslifandi, rétt eins
og ég hafði gert mér hann í hug-
arlund í snilldarmeðferð Henry
Fonda, en blaðið, sem var að
detta inná gólfið hjá mér, var að
tjá mér að hann væri allur.
Með Henry Fonda er farinn
einhver glæstasti og hæfileika-
ríkasti leikari aldarinnar. Hann
lék í fjölda kvikmynda við ein-
stakan orðstír og ekki var vegur
hans minni í leíkhúsinu. Fonda
fæddist í Omaha í Nebraska-
fylki árið 1905, og benti fátt til
þess í uppvextinum að þar færi
slíkt leikaraefni. En á tvítugasta
aldursárinu fóru hjólin að snú-
ast. Þá kom á fund Henrys ná-
grannakona hans, reyndar móðir
Marlon Brando, sem þá var
kornabarn, stjórnaði bún áhuga-
mannaleikhúsi og bauð honum
vinnu. Þar með var leiklistar-
bakterían komin í blóðið og ekki
aftur snúið.
Leiðin lá að sjálfsögðu í áttina
að Broadway. Sú leið er löng og
ströng og þar komast engir í úr-
slit aðrir en útvaldir. Enda liðu
mörg, mögur ár uns Henry náði
Ógleymanlegur leikur í ógleyman-
legri mynd: Fonda sem Tom Joad í
Þrúgur reióinnar
Tveir vinir halda upp á brottskráningu úr hernum — Henry Fonda og
James Stewart.
Á sjötugasta og fimmta afmælisdeginum í faðmi fjölskyldunnar.
tjaldinu. í þá tíð voru leikstjórar
og leikaranöfn hálfgerð gol-
franska fyrir mér.
Skemmst er frá því að segja að
hér upplifði ég Þrúgur reiðinnar
af engu minni ánægju en í fyrra
skiptið, og Tommi bögglaðist
þar frama. Það gerðist árið 1934
er hann fékk titilhlutverkið í The
Farmer Takes a Wife. Þessum
sultar- og kreppuárum lýsir
Fonda af gamansömu raunsæi í
ævisögu inni Fonda — My Life,
(N.A.L. Books, N.Y. 1981).
The Farmer Takes a Wife „sló í
gegn“ á Broadway og augu
kvikmyndamógúlanna beindust
því að verkinu og ekki síður að
hinu lifandi og hressa glæsi-
menni frá Nebraska. Leiðin til
Hollywood stóð opin. En Holly-
Fonda ásamt Janet Gaynor í fyrstu mynd sinni The Farmer Takes a Wife
wood er ekki auðteknari en
Broadway, þó gerði Fonda þar
stormandi lukku í kvikmynda-
gerð leikritsins sem var hans
fyrsta kvikmynd. Stjarna hans
reis með þvílíkum hraða að með
ólíkindum þótti, hin hrein-
skilnislega, fágaða framkoma
hans heillaði alla.
Hlutverkin komu á færibandi,
hann lék í tveimur til þremur
myndum á ári fyrstu árin, allt
fram til 1942. Eftirminnilegast-
ar þeirra eru The Trail of the Lon-
some Park, You Only Live Once,
Jezebel og Spawn of the North.
Á þessum tíma hefst glæsilegt
samstarf hans, John Ford og
Darryl F. Zanuck. Það byrjar
með Young Mr. Lincoln, síðan
kemur afbragðs vestri, Drums Al-
sigur í Mister Roberts. Leikritið
gekk í þrjú ár og myndin sem
gerð var eftir verkinu varð einn-
ig feikivinsæl. Kom það flestum
á óvart að Fonda hlaut ekki
Oscarsverðlaunin fyrir orðlagð-
an leik sinn.
Stjarna Fonda hélt svo áfram
að skína í myndunum The Wrong
Man, 12 Angry Men, The Tin Star
og síðast en ekki síst On Golden
Pond — Síðsumar, sem við erum
svo lánsöm að fá að njóta þessa
dagana. Síðsumar varð sérstakur
kafli í sögu leikarans og verður
nánar fjallað um hana fljótlega
á þessum síðum.
Einkalíf Henry Fonda var
ekki jafn rósum stráð og leikfer-
ill hans. Þar skiptust á skin og
skúrir í fimm stormasömum
hjónaböndum. Tvær eiginkvenna
ong the Mohawk. Þar á eftir
snilldarverkið The Grapes of
Wrath — Þrúgur reiðinnar, sem
átti eftir að verða tímamótaverk
í kvikmyndasögunni og gera
nöfn þeirra Fonda, Ford og Jane
Darwell ógleymanleg.
Nú taka stríðsárin við. Þá
þjónaði Fonda landi sínu með
sóma. Var útskrifaður úr sjó-
hernum með liðsforingjanafn-
bót, með bronsstjörnuna í barm-
inum fyrir frækna framgöngu í
Kyrrahafsstríðinu.
Þegar til Hollywood kom aft-
ur, biðu Fonda mörg góð hlut-
verk og það fyrsta var í ægi-
vestranum My Darling Clement-
ine. 1948 snéri hann svo aftur á
Broadway, þar sem hann átti
eftir að vinna sinn stærsta leik-
hans frömdu sjálfsmorð og það
var ekki fyrr en með fimmtu eig-
inkonunni, Shirlee, sem lifir
mann sinn, að Fonda virtist al-
sæll í hjónabandi. Erjur voru
tíðar á milli hans og barnanna
Jane og Peters, en þær voru
löngu gleymdar við fráfall hans.
Henry Fonda lifð* sig inní
sérhvert hlutverk af alúð og
skapaði löngum eftirminnilegar,
einkar einlægar og hreinskilnar
persónur sem áhorfendur töfr-
uðust af. Hann virtist eiga mjög
létt með að ummyndast í hinar
breytilegustu persónur, jafnt
hlýjar sem kaldar.
Samstarfsmenn hans virtu
hann mikils, svo gerðu kvik-
myndaaðdáendur um allan heim.
Glæstum ferli er lokið.