Morgunblaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1982
19
Einbjörn togar í Tvíbjörn, Tví-
björn í Þríbjörn, Þríbjörn í Fjór-
björn og ... hvar skyldi þetta nú
finnast krotað neðan við dagskrá
á löngum fundi? Svar: Á hefð-
bundnum mánudagsfundi
fræðsluráðs Reykjavíkur í síð-
ustu viku. Á þeim stað sitja
flesta mánudaga frá kl. 12 til kl.
3—4 7 kjörnir fulltrúar, 3 emb-
ættismenn og 3 kennarafulltrúar
— auk tilfallandi skólastjóra eða
annarra viðkomandi — við að af-
greiða 30—40 mál, sem verða
lögum og reglugerðum sam-
kvæmt að fara um hendur þessa
13—15 manna hóps. í þetta sinn
voru málin 41 talsins. Sem þau
runnu fram gegn um fundinn,
var krotarinn — sem 1 þetta sinn
hafði bara dottið þar inn í for-
föllum — farinn að krossa við
hreinu afgreiðslumálin, sem
hópurinn hefur í rauninni ekkert
ákvarðanavald yfir. Þau reynd-
ust svo við talningu yfir 30. Sum
kippumál, þar sem mennta-
málaráðuneytið tilkynnir
fræðsluráði setningu 33ja kenn-
ara eða skipanir í 28 kennara-
stöður o.s.frv. Um leið rifjast
upp fyrir krotara — alías gáru-
höfundi — hvílíkum breytingum
umræður á þessum stað hafa
tekið þann áratuginn, sem hann
átti þar víst sæti. í upphafi 7.
áratugarins var skólafólk í
Reykjavík í fararbroddi í um-
ræðum og framkvæmdum með
ýmiskonar nýjungar í nútíma-
skólastarfi, eins og skólagöngu
sex ára barna, sérkennslu og
sálfræðiþjónustu, opinn skóla,
fullorðinsfræðslu o.fl. Fræðslu-
stjórarnir og skólafrömuðirnir
Jónas B. Jónsson og Kristján J.
Gunnarsson í broddi fylkingar á
lifandi starfi. Á áratugnum hef-
ur málum fjölgað, fulltrúum
fjölgað og fundir lengst. Fundir
fræðsluráðs, og eflaust allra
skólanefnda í landinu, fara orðið
mest í að senda fyrirspurnir og
bónarbréf í ráðuneyti og stund-
um borgarstjórn, og taka við
bókuðum svörum um hvort þetta
eða hitt geti rúmazt innan boða
og banna, laga og reglugerða,
eða verði liðið vegna fordæmis,
sem það gæti hugsanlega gefið
einhvers staðar annars staðar,
þar sem enginn hefur áhuga á
málinu vegna ólíkra aðstæðna.
Og aðstæður eru all breytilegar
milli stórra skóla og smárra,
eins heimavistarskólakerfis í
sveit og yfir 20 skóla fræðslu-
kerfis í borg.
Við hinn endann á tilskrifun-
um situr annar hópur ágætis-
fólks og reynir í kapp við tímann
og málamagnið sem að berst úr
öllum áttum að leysa úr kvabb-
inu. Með því að bera saman í
símaskrá stjórnarráðsins núm-
erin á skrifborðssímunum í
menntamálaráðuneytinu má í
sjónhendingu sjá erindaaukn-
inguna þar á bæ. 1970 voru 22
starfsmenn skráðir fyrir síma,
en 1982 eru í ráðuneytinu skráð
50 innanhúsnúmer og undir einu
þeirra 18 námsstjórar. Fjölgunin
46 manns og magnaukning
209%. Símarnir þeir eru ekkert
upp á punt, ef marka má orð
Vilhjálms Hjálmarssonar, fyrrv.
ráðherra, sem kallar símastúlk-
urnar framvarðarsveit ráðu-
neytanna, sem verðskuldi ein-
kunn Sveins Dúfu í ljóðþýðingu
Matthíasar, þar sem segir: Þín
vörn er dæmafá! En þar sem
mikið af þessu skriftafargani
stafar af samkrulli ríkis og
sveitarfélaga á rekstrarkostnaði
skólanna, þá á það sjálfsagt líka
sinn þátt í aukinni pappírsvinnu
í fjármálaráðuneyti. En frá 1970
til 1982 hefur starfsmönnum
með síma á þeim vettvangi fjölg-
að úr 17 í 80.
Svo togar Einbjörn í Tvíbjörn
... Fyrirgefið, foreldri í kenn-
ara, kennari í skólastjóra, skóla-
stjóri í fræðsluskrifstofu,
fræðsluráð í menntamálaráðu-
neyti og menntamálaráðuneyti í
fjármálaráðuneyti. Og eftir
stundum æðilangan meðgöngu-
tíma og aðgerðir fræðslustjóra
til að framkalla fæðingu, byrjar
bréfaskriftahalarófan aftur, nú í
öfugri röð — kannski fer allt í
ganginn. Kannski ekki! Kannski
fer málið bara aðra umferð, eins
og skytta í vef.
Kúnstugast er að miðstýringin
virðist á sl. áratug hafa á íslandi
hreppt hraðast málaflokkana,
sem í daglegu lífi varða einstakl-
ingana og nánasta umhverfi
þeirra mest, þ.e. heilbrigði
þeirra, fræðslu og ýmsa félags-
lega þjónustu. Þetta eru ekki
bara leifar hafta og krepputíma
eins og t.d. Grænmetisverzlunin,
heldur hefur þetta verið gert
markvisst — eða af óvitaskap —
með lögum, svo sem lögum um
heilbrigðisþjónustu frá 1973 og
’78, lögum um grunnskóla frá
1974 og ýmsum sérlögum og fé-
lagsmálapökkum. En svo maður
haldi sig við skólamálin, þá vill
svo kostulega til að þá er einmitt
að koma og komið betur mennt-
að kennaralið og alls konar sér-
menntað fært fólk í skólana, sem
ætti að vera óhætt að trúa til að
meta og ráða fram úr flestu í
daglegu skólastarfi. Og þeir eru
þó í kallfæri við foreldra barn-
anna.
Annars er miðstýringin lævís,
eins og margar aðrar syndir.
Fólk hefur gert byltingar og
sallað niður meðbræður sína
undir merki hugsjónarinnar að
dreifa valdinu til fólksins, og
enda svo með fáa útvalda við
alla ákvarðanatöku, eins og í
sósíalísku kommúnistaríkjun-
um. En jafnvel sósíalistum í
Vestur-Evrópulöndunum —
hvað þá hinum — þykir mörgum
orðið nóg um, þegar þegnarnir
eru farnir að kveina undan því
hvernig forsjár- og miðstýr-
ingarstefnan leikur þá og kæfir
allt í skrifræði og veseni. Leik-
konunni frægu Melínu Merkuri
leist ekki á blikuna þegar hún
settist í stól menntamálaráð-
herra í Grikklandi fyrir
skemmstu. Rak upp kvein og
sagðist verða að snúa sér að því
að splundra miðstýringunni á
menntamálum í landinu, sem
væri orðin að ógnvekjandi
skrímsli, strax og hún væri búin
að kría út peninga til að greiða
þegar ráðnu ráðuneytisfólki
launin sín. Hún kvað brýnast að
hrífa menninguna í landinu úr
greipum miðstýringar í ráðu-
neyti í Aþenu og fá þau í hendur
pólitískum sveitarstjórnum og
borgarstjórum á heimavelli, eins
og hún orðaði það, svo að heima-
menn máéttu taka ákvarðanir
sjálfir. Ekki ætti að troða menn-
ingunni ofan í þá, einsog korni
ofan í gæsir til að þær láti fyrir-
myndarlifur.
I blöðunum í Bretlandi og
Frakklandi voru í vor, er ég var
þar á ferð, ofarlega á baugi deil-
ur og fólkið að rísa gegn sam-
hæfingunni og einhæfingunni í
skólakerfinu. í Bretlandi teljá
margir að gæðum námsins hafi
hrakað og krafizt var stuðnings
við sjálfstæðari skóla og fjöl-
breyttari. í Frakklandi söfnuð-
ust 9. maí 15 þúsund foreldrar
saman á Bourget-flugvelli og
mótmæltu undir kjörorðunum:
„Fjölskylda, skóii og leið til
frelsis". Töldu að foreldrar ættu
að mega velja skóla handa börn-
um sínum, að alvöld og fjarlæg
hönd ríkisins ætti ekki að ráða
alfarið hvað barni þeirra hent-
aði. Þótt menntun sé styrkt af
almannafé og menntunarkröfur
settar, þá séu frjálsir skólar jafn
mikilvægir og frjálsir fjölmiðlar.
Forseti Frakklands vann
raunar kosningasigur sinn undir
loforðum um að dreifa valdi frá
ráðuneytunum og ríkisstofnun-
um í París út til fólksins og er
byrjaður með lagabreytingum að
efna það. Hyggst gera það með
því að sérstakir fulltrúar úti í
héruðunum fái talsvert ákvörð-
unarvald í daglegum málum og
tilheyrandi fjármuni, þannig að
ákvörðun, ábyrgð og nýting fjár-
ins verði í nánd við þá sem eiga
að njóta, og staðinn sem nýtir
það. Svo gámall Laþpi í stjórn-
sýslu veit vitanlega að án fjár til
að fylgja ákvörðunum mundu
slíkir fulltrúar bara bætast við í
keðju þeirra, sem fyrirspurna-
og bónarbréfin skrifa heim í hið
almáttuga ráðuneyti, eins og
fræðslustjórarnir í grunnskóla-
kerfinu okkar.
Vel á minnzt, grunnskólalögin.
Þau átti að endurskoða á Alþingi
og plokka af vankantana eftir 5
ára reynslutíma eða 1979. Hvað
dvelur Orminn langa?
búizt við því, að þeir launamenn,
sem fylgt hafa Álþýðubandalag-
inu að málum, muni ekki fyrirgefa
flokknum um langa framtíð, þol-
inmæði þeirra sé á þrotum, vegna
margendurtekinna svika Alþýðu-
bandalagsins við yfirlýstan mál-
stað.
Margt bendir til þess, að Al-
þýðubandalagið sé að komast í
mjög svipaða aðstöðu og Alþýðu-
flokkurinn fyrir nokkrum áratug-
um. Alþýðubandalagið hefur
gengið svo þvert á grundvallar-
stefnumið sín í tveimur ríkis-
stjórnum á fjórum árum, að alvar-
legur trúnaðarbrestur hefur skap-
azt á milli forystumanna þess og
fylgismanna. Með því að höggva
stöðugt í sama knérunn og sam-
þykkja hverja vísitöluskerðinguna
á fætur annarri er Alþýðubanda-
lagið augljóslega að höggva á
tengslin við uppruna sinn og slíta
sjálft sig upp frá rótum. Forystu-
menn þess stofna flokknum í þá
hættu að verða sams konar rót-
laust rekald í sviptibyljum ís-
LjÓBin. Mbl. ÓI.K.M.
lenzkra stjórnmála og Alþýðu-
flokkurinn hefur hvað eftir annað
orðið. En bersýnilegt er, að það
skiptir orðið svo miklu máli fyrir
forystumenn Alþýðubandalagsins
að sitja í ráðherrastólum, að þeir
eru tilbúnir til þess að gera nánast
hvað sem er til þess að halda þeim,
eins og glögglega hefur komið í
ljós síðustu daga, þegar ráðherr-
arnir hafa keppzt við að hand-
járna þingmenn og aðra stuðn-
ingsmenn til liðs við verulega vísi-
töluskerðingu hinn 1. desember
nk.
Alþýðubandalagið á engan góð-
an kost í þessari stöðu, það er
komið í herkví, sem það hefur
sjálft búið til og kemst ekki út úr.
Ósvífni
Guðrúnar
Helgadóttur
Morgunblaðið birti í gær, föstu-
dag, frétt þess efnis, að Guðrún
Helgadóttir, einn af þingmönnum
Alþýðubandalagsins, hefði hótað
að hætta stuðningi við ríkisstjórn-
ina vegna fyrirhugaðra efnahags-
aðgerða, að hún hefði sett fram
ákveðnar kröfur sem eins konar
skilyrði fyrir stuðningi sínum, að
hún hefði verið á fundi heima hjá
Ólafi Ragnari Grímssyni, for-
manni þingflokks á fimmtu-
dagskvöldi af þessum sökum, að
hann hefði verið í símasambandi
við ráðherra Alþýðubandalagsins
vegna málsins, að hún hefði fengið
fyrirheit um, að kröfur hennar
yrðu teknar upp til skoðunar, að
hún hefði ekki sótt þingflokksfund
Alþýðubandalagsins þá um daginn
o.fl.
Fyrir þessari frétt hafði Morg-
unblaðið svo óyggjandi heimildir,
að ekki var með nokkru móti hægt
að bera brigður á þær. í þeirri
fréttaöflun, sem nú tíðkast af
stjórnmálaatburðum, verða blaða-
menn að meta af mikilli varkárni
þær upplýsingar, sem berast til
blaðanna. Oft er það svo, að þótt
heimildarmenn blaða segi söguna,
eins og þeir þekkja hana bezt, er
hún ekki nema hálf sögð vegna
þess, að þeir hafa ekki nema
takmarkaða vitneskju um at-
burðarásina. Fréttir Morgun-
blaðsins af framþróun mála í
stjórnarherbúðum byggjast þess
vegna yfirleitt á samtölum við
töluvert stóran hóp manna. Það
hefur vakið athygli blaðamanna
nú, í þeirri kreppu, sem ríkis-
stjórnin er í, að þingmenn hafa
ákveðna vitneskju en að mörgu
leyti takmarkaða um það, sem er
að gerast í ríkisstjórninni.
Kannski er það eðlilegt og skýrist
af því, að í braðri atburðarás
breytist staðan frá einum klukku-
tíma til annars, og jafnvel þótt
þingflokksfundir séu daglega hjá
stjórnarflokkunum, er ekki hægt
fyrir ráðherra að láta upplýsingar
berast stöðugt til allra þingmanna
utan þingflokksfunda. Þetta er
sagt hér til þess að skýra þau
vandamál, sem blaðamenn eiga
við að stríða í fréttaöflun af þessu
tagi og hafa valdið því, að mikil
varkárni ríkir í því, þegar tekin er
ákvörðun um það á ritstjórn
Morgunblaðsins hvað skuli birta
og hvað ekki. Á síðari árum, um
leið og „nútíminn" hefur hafið
innreið sína í pólitísk fréttaskrif,
hefur það orðið æ meira áberandi,
að óprúttnir stjórnmálamenn hafa
brugðið á það ráð, ef þeir sjálfir
eru komnir í vandræði gagnvart
samstarfsmönnum sínum vegna
yfirlýsinga í blöðum, að halda því
fram, að blaðamenn hafi haft
rangt eftir. Þegar blaðamaður
tekur ummæli stjórnmálamanns
niður á blað, skrifar þau hjá sér í
síma eða þar sem samtal fer fram,
er blaðamaðurinn í raun varnar-
laus gagnvart ásökunum slíkra
stjórnmálamanna um að rangt sé
haft eftir. Af þessum sökum og til
þess að tryggja meiri nákvæmni í
fréttaskrifum hafa blaðamenn yf-
irleitt tekið upp þann hátt að taka
samtöl niður á segulband. Það
tryggir meiri nákvæmni í frétta-
skrifum, sem hlýtur að vera
markmið hvers fréttamanns og
um leið er segulbandsupptakan
ákveðið sönnunargagn, þegar
óprúttnir stjórnmálamenn bera
blaðamenn þeim sökum, að þeir
hafi haft rangt eftir.
I sumum tilvikum rabba blaða-
menn og stjórnmálamenn saman
um atburðina og yfirleitt er það á
hreinu í slíkum samtölum, hvað
sagt er í fyllsta trúnaði, hvað
blaðamaðurinn má fara með án
þess að geta heimilda og hvað
blaðamaðurinn má nota sem beina
tilvitnun í viðmælanda sinn. Það
er ákveðin trygging fólgin í því
fyrir blaðamanninn að hafa þess-
ar upplýsingar allar á segulbandi.
Hins vegar er það svo, að það er
grundvallaratriði í starfi blaða að
gefa ekki upp heimildir, á hverju
sem gengur, ef heimildarmanni
hefur verið lofað því að geta ekki
heimilda. Blaðamaðurinn er þá í
þeirri stöðu, að jafnvel þótt hann
hafi allar framangreindar upplýs-
ingar á segulbandi og er samt bor-
inn þeim sökum opinberlega, að
hann hafi farið rangt með, getur
hann ekki notað sönnunargagnið
til þess að verja sig fyrir árásum
stjórnmálamanna, sem hafa ekki
kjark til þess að standa við eigin
orð og gerðir.
Þessar hugleiðingar og upplýs-
ingar um vinnubrögð blaðamanna
eru settar hér fram í tilefni af
þeirri ótrúlegu ósvífni Guðrúnar
Helgadóttur, alþingismanns, að
halda því fram í Ríkisútvarpinu
og tveimur dagblöðum, að frétt
Morgunblaðsins um athafnir
hennar sl. fimmtudag hafi verið
„tilbúningur", „þvættingur" eða
„tínd upp úr gangasamtölum
margra daga“. Þessi ummæli
þingmannsins eru einfaldlega
rakalaus ósannindi og þau eru það
eina í þessu máli sem er „tilbún-
ingur“ og „þvættingur".
I viðtali við Þjóðviljann í dag,
laugardag, segir þessi þingmaður:
„Hitt er ljóst, að þegar þingmenn
geta ekki vænzt þess, að blaða-
menn virði almennar fréttareglur
í samskiptum, þá er ekki um ann-
að að ræða en neita að tala við
viðkomandi."
í tilefni af þessum ummælum
skal sagt, að ef blaðamenn geta
ekki vænzt þess, að þingmenn sýni
almenna mannasiði í samskiptum
við blaðamenn, hljóta blaðamenn
að hætta að tala við þá þingmenn
og kemur þá í ljós, þegar upp verð-
ur staðið, hvor þarf meira á hinum
að halda, þingmaðurinn eða blaða-
maðurinn. Því skal svo bætt við í
lokin, að það yrði ævintýralegri
reyfari en enn hefur sézt á prenti,
ef blöð og biaðamenn tækju upp á
því að brjóta þá grundvallarreglu
að verja heimildir sínar og birta
þau gögn, sem þeir á stundum hafa
í höndum til þess að bera af sér
sakir óheiðarlegra stjórnmála-
manna.