Morgunblaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1982
Fyrsta álfaljósmyndin sem stúlkurnar tóku — Frances Griffiths bak vió hóp af dansandi álfum. Ljósmyndasérfræó-
ingar sem athuguðu filmuna og myndina sjálfa gátu ekki fundió neitt sem benti á svik — þótti mörgum ótrúlegt að
stúlkurnar, 10 og 16 ára, væru færar um aó falsa slíkar myndir.
„Amma mín var skyggn, sem kallað er; hún sá inn í þau ríki náttúrunnar, sem
dulin eru þorra manna. Ekki veit ég með vissu hvernig skyggni hennar var
varið, en fleira sá hún en ég, og þó ekki sumt, er mér var kunnugt. Fylgjur
manna þekkti hún; þær fóru alveg framhjá mér. Hún sá drauga, en ég ekki.
Huldufólkið svonefnda sáum við bæði, en veröld þess var mér þögull heimur.
Amma gat heyrt til þess, að minnsta kosti stundum.
Á vorri öld hafa postular efn-
ishyfígjunnar hamazt gegn öllu
því, er ekki verður vegið eða hand-
fjatlað. „Raunsæisstefna" efnis-
h.VKttjumanna hefur sjálfsagt ver-
ið nauðsynleg á sínum tíma m.a.
til að eyða hjátrú og koma í veg
fyrir misnotkun hugmynda sem
sprottnar eru af sálsýki. En hún
er hol og einfeldnisleg, það verður
býsna lítið úr henni í ljósi vit-
rænnar gagnrýni, enda mun hlut-
verki hennar senn lokið ...
„JAFN EÐLILEGT
FYKIKBÆRI OG
NÁGKANNAK OKKAR“
... Þegar ég man fyrst eftir
mér, var huldufólkið mér hartnær
jafn eðlilegt fyrirbæri og ná-
grannar okkar á næstu bæjum.
Börn þessi voru um skeið einu
leikfélagar mínir, sérstaklega lítil
telpa, nokkru eldri en ég. Við vor-
um mjög samrýnd, en tveir strák-
ar, sex eða sjö ára gamlir, slógust
oft í fylgd með okkur. Telpan hét
Ingilín, en drengirnir Mahem og
Elías. Ekki veit ég, hvernig mér
urðu kunn nöfn þeirra, en amma
hefur sennilega sagt mér þau.
Nöfnin Mahem og Ingilín hef ég
aldrei rekizt á í vorum heimi.
Hvernig voru þau í hátt þessi
börn? Strákunum man ég óljóst
eftir, nema að Elías var ljós og
Mahem dökkur. En litla stúlkan er
mér allminnisstæð. Klæðaburður
þeirra var ekki mjög frábrugðinn
því sem ég átti að venjast, en létt-
ari og litskrúðugri. Allt virtist
huldufólkið sviphreinna og frjáls-
legra en við. Ekki var það þó
beinlínis góðlegt, heldur miklu
fremur ástríðuvana. Bærinn, sem
leiksystkini mín áttu heima á, var
örskammt frá Þverfelli (í Lund-
arreykjadal), norðan Kvíagils.
Valborg hét húsfreyjan þar. Hún
var svipmeiri og góðlegri en annað
huldufólk, enda virtist hún mikils
metin af því. Þær voru vinkonur,
amma mín og hún. Þó minnist ég
ekki að hafa séð þær saman nema
einu sinni. En það man ég, að þá
stund var amma unglegri og fal-
legri en hún átti vanda til. Ekki fæ
ég skilið hvernig á því stóð. Val-
borg vitjaði hennar oft í draumi,
og kvað amma þeim veitast léttar
að tala saman þannig. En ekki
man ég eftir því, að mig dreymdi
huldufólksbörnin, meðan ég var á
Þverfelli .. .“
Þannig segir Kristmann Guð-
mundsson skáld frá kynnum sín-
um af huldufólki í bernsku, en
frásagnir þessar eru teknar upp úr
fyrsta bindi æfisögu hans, „ísold
hin svarta". Eins og kemur fram í
frásögninni er hér birtist voru
huldufólksbörnin leikfélagar hans
og kynntist hann þeim all náið. í
bernsku sinni dvaldi Kristmann
löngum einn úti í náttúrunni, og
telur hann að það hafi aukið
næmni sína og gert sér fært að
skynja huldar vættir. í æfisögu
sinni lýsir Kristmann leiksystur
sinni úr hulduheimum þannig:
„EINS OG AÐ GKÍPA
í IJÓSGELSLA“
„... Ingilín var miklu líkari
mannabörnum í látbragði og fasi.
Hún var oftast glaðleg og brosti
oft til mín, en sjaldan að mér, þótt
ég einatt dytti og kútveltist um
þúfur, sem ég sá ekki, þegar ég var
að hlaupa á eftir henni. Aldrei
man ég hana dapra, en býsna al-
varleg gat hún stundum orðið á
svipinn, ef henni mislíkaði við
mig, — einkum ef ég reyndi að ná
taki á henni. Það var eins og að
grípa í ljósgeisla, líkami hennar
virtist ekki þéttari en loftið. En
henni var lítið gefið um tilraunir
mínar til að snerta hana; þær hafa
kannske valdið henni óþægindum?
Sjaldan kom hún af sjálfsdáðum
það nærri mér að ég næði til henn-
ar.
Oft sá ég varir hennar bærast,
en heyrði aldrei svo mikið sem óm
af tali. Ekki virtist hún heldur
heyra til mín eða skilja það, sem
ég sagði, en stundum horfði hún á
varir mér, þegar ég var að reyna
að tala við hana ...“
Kristmann virðist líta svo á, að
er hann umgekkst huldufólkið
hafi hugarástand hans með ein-
hverjum hætti fjarlægst venju-
lega skynjun og hafi hann því átt
erfitt með að greina hulduheiminn
og efnisheiminn samtímis. I æfi-
sögu sinni segir hann:
„... Á stundum skyggninnar sá
ég óglöggt eða ekki yfirborð míns
eigin heims. Veröld huldufólksins
var talsvert frábrugðin, og hlaut
ég af því marga byltu, þótt reynsl-
an kenndi mér smám saman að
fikra mig áfram. Miklu gróðurs-
ælli var heimurinn duldi, en útlit
hans er nú orðið óljóst í minni
mínu. Það kom fyrir, að ég ruglaði
þessum tveim veröldum dálítið
saman ...“
ÁLFAHALLIR, MARGLITAR
OG HÁREISTAR
Athyglisvert er að það sem
Kristmann sér í hulduheimi í
bernsku virðist móta hugmyndir
hans um umheiminn að nokkru
marki — og a.m.k. stundum valdið
vonbrigðum, eins og eftirfarandi
frásögn ber með sér, en þar grein-
ir frá því þegar hann sér kaupstað
í fyrsta skipti, er fjölskylda hans
fluttist búferlum og kom við í
Borgarnesi.
„... Uppi undir brúnum fjall-
anna kringum dalinn hafði ég
stundum séð óskýrar, en undur-
fagrar og tilkomumiklar bygg-
ingar. Þegar ég sagði ömmu frá
þeim og spurði hverju þær sættu,
sagði hún mér að þetta myndi
vera kaupstaðir huldufólksins.
Sjálf sá hún þá ekki.
„Eru slíkir kaupstaðir hjá
okkur?" spurði ég.
„Já,“ anzaði hún; „í Reykjavík
og Borgarnesi."
Og nú hlakkaði ég til að sjá
skýrt og nálægt mér þessar fögru
hallir, marglitar og háreistar. —
Sjaldan hef ég orðið fyrir meiri
vonbrigðum og lengi á eftir þótti
mér lítið varið í Borgarnes ...“
Er Kristmann var kominn af
barnsaldri byrjar hann að missa
hæfileikann til að sjá huldufólk,
Þessi mynd þótti afar merkileg. Hún sýnir „álfahús" eins og skyggnt fólk í
Englandi hefur lýst þeim. Svo er að sjá sem álfurinn í húsinu sé að gá til
veðurs, en myndina sögðust stúlkurnar einmitt hafa tekið eftir regnskúr.
Fyrir framan ,.álfahúsið“ er álfamær á flögrL
Álfurinn á myndinni bíður Elsie blóm. Myndina tók Frances árið 1920.
og segir hann það hafa gerst hægt
og eðlilega.
„... Björt og ljóslokkuð telpa, á
að gizka níu ára gömul, í litfögr-
um kjól, kom niður í hvamminn og
settist skammt frá mér. Svipur
hennar var alvarlegur og mjög
hreinn. Ég var þá þegar farinn að
sjá hana nokkru óglöggar en áður.
Það var líkt og hjúpur af marglitri
móðu í kringum hana, ekki ósvip-
aður sápukúlu, en eigi að síður er
hún mér í fersku minni eins og
hún var þennan síðasta morgun.
Hún sat grafkyrr langa stund og
horfði á mig með augum, sem
minntu á himinblámann . ..“
ÍSLENZK ÁLFATRÚ
Álfatrúin var íslenzku þjóðinni
rótgróin til skamms tíma — um
það vitnar aragrúi af þjóðsögum,
Ijóðum og sögnum sem til eru. Þar
greinir frá lífsháttum huldufólks-
ins og samskiptum þess og manna,
vinsamlegum og fjandsamlegum.
Fyrr á tímum virðast álfar og
huldufólk nánast hafa verið hluti
af umhverfi fólks og var almennt
ekki efast um tilveru hulduheims.
Frá því um síðustu aldamót virð-
ist trú á huldufólk hins vegar hafa
rénað, og er nú svo komið að flest-
ir líta á hana sem fáránlega sér-
visku. Einstaka hjáróma raddir
heyrast þó, og fullyrða að mann-
lífið hafi orðið fátæklegra fyrir
bragðið.
En hversu mikið eimir eftir af
álfatrúnni. í bókinni „Þessa heims
og annars", eftir Erlend Haralds-
son, lektor, er greint frá niður-
stöðum könnunar hans á dulrænni
reynslu íslendinga, trúarviðhorf-
um og þjóðtrú. Þar segir m.a. um
álfatrúna: „Svörin komu nokkuð á
óvart. Að vísu telur aðeins rúmur
fimmtungur svarenda vorra til-
veru þessara hulduvera vísa eða
líklega, en hinir eru ekki miklu
fleiri, eða 28 af hundraði, sem
telja óhugsandi eða ólíklegt að
þessar verur séu til. Það virðist
mega skipta mönnum í tvo ámóta
hópa eftir trú þeirra eða vantrú á
tilveru huldufólks ... Ekki er vit-
að um neinar útlendar tölur þessu
til samanburðar, enda mun þessi
trú fágæt í nágrannalöndunum,
nema helst á írlandi. Engin skipu-
lögð könnun hefur verið gerð þar í
landi um þennan átrúnað, en mik-
ið mun af írskum þjóðsögum um
álfa og huldufólk. Sumir fróðir
menn, t.d. Árni Óla rithöfundur,
hafa haldið því fram, að trú okkar
á álfa og huldufólk svipi mun meir
til trúar Ira en Skandinava."