Morgunblaðið - 15.08.1982, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1982
21
. . . veróur sýnd á næstunni. . .
Hendrik Höfgens, meðlimur
Leiklistarfélags Hamborgar, hefur
það eina takmark i lífinu að öðlast
frægð og frama sem leikari, en til
að ná því markmiði sínu vanrækir
hann sína pólitísku sannfæringu,
vini og kunningja og listrænan
metnað. Sagan gerist á róstursöm-
um tímum þriðja áratugarins. í
Hamborg hittir Höfgens þrjár kon-
ur, sem eiga eftir að verða sam-
fylgdarmenn hans í sögunni. Það
er Juliette, blökkudansari, Barb-
ara, dóttir prófessors Briickner,
nýungagjörn stúlkukind, og Nicol-
etta, sem er úr svipuðu umhverfi
og Höfgens sjálfur.
Sem fyrsta skref sitt á frama-
brautinni ákveður Höfgens að
láta reyna á hvern hug Barbara
ber til hans þrátt fyrir að þau
hafi ólíkan bakgrunn. Það virð-
ist ekki skipta máli því þau gift-
ast innan tíðar og með hjálp
tengdaföður síns kemst Höfgens
upp í að verða félagi í Ríkis-
leikhúsinu í Berlín þrátt fyrir
hálf litlausan feril. Hann eflist
við hverja raun í þeirri ólgu, sem
er í Berlín á þriðja áratugnum.
Hann gerir það gott á mörgum
sviðum þangað til hann fær
hlutverk drauma sinna, Meph-
istopheles í Faust eftir Göthe.
Fréttin um að nasistar hafi
tekið við í Þýskalandi berist
Höfgens til Budapest þar sem
hann er við kvikmyndatöku og
honum finnst hann vera á
krossgötum. Annað hvort flytur
hann með fjölskyldu Brúckners
til Parísar eða hann fer aftur til
Þýskalands og heldur áfram að
leika en án vonar um verðskuld-
aða athygli vegna fortíðar sinn-
ar. Hann velur seinni kostinn
ekki síst vegna þess að hann
hittir Lottu nokkra, sem er við-
hald hershöfðingjans, en hann er
einn af máttarstólpum Þriðja
ríkisins. Að því kemur að Höfg-
ens og hershöfðinginn kynnast
og hershöfðinginn býður Höfg-
ens starf forstjóra Ríkisleik-
hússins í Berlín. Hann þiggur
það, skilur við Barböru, slítur
sambandi sínu við Juliette og
tekur upp samband við Nicol-
etta, sem fræg er orðin í Berlín.
Höfgens er einmana.
Hann hefur náð markmiði
sínu, orðinn frægur og vinsæll.
Hann reynir hið ómögulega að
einangra leikhús sitt frá því sem
er að gerast utan við það og í
gegnum sambönd sín við hers-
höfðingjann fer hann að fela
fólk, sem er á flótta undan yfir-
völdum. Það sem á endanum
verður til þess að hann kemst í
örvæntingarfulla varnarstöðu er
lúalegt bragð, sem hann verður
fyrir frá hendi hershöfðingjans
á Ólympíuleikvanginum í Berlín,
sem þá er í byggingu. Höfgens
kemst að niðurstöðu í anda
Göthes, sem svífur yfir sögunni.
Leikari verður að vera trúr sjálf-
um sér, sem einstaklingur jafn-
vel í velgengni sinni ella endar
hann sem þjónn hins illa.
Handrit Mephisto er gert eftir
sögu Klaus Manns. Hann var
elsti sonur hins fræga rithöfund-
ar Thomas Manns. Klaus var rit-
höfundur, leikritaskáld og
dálkahöfundur. Hann var fædd-
ur í Múnchen árið 1906. Eftir að
hann hætti í skóla vann hann
sem blaðamaður við hin og þessi
dagblöð í Berlín og í einhvern
tíma var hann orðaður við leik-
list. Hann hvarf frá Þýskalandi
1933 og lá leið hans til Tékkó-
slóvakíu og seinna til Bandaríkj-
anna. Frá því i byrjun sýndi það
sig í skáldverkum Klaus að hann
var svarinn óvinur fasismans.
Stjórnmálaþróun eftirstríðsár-
anna olli honum örvæntingu og
barátta hans fyrir viðurkenn-
ingu gerði hann örvilnaðan og
X 1
f;
Höfgens stendur á hátindi frægðar sinnar á uppgangstíma nasismans í Þýskalandi. En fortíðin sækir á hann og
hann efast um hvort hann breyti rétt.
hann framdi sjálfsmorð í Cannes
í Frakklandi 1949.
Þrjú stærstu verka hans eru
skrifuð í útlegð. Það eru: Pathet-
ic Symphony, 1935, Mephisto,
1936, og The Volcano, 1939. Síð-
asta verk Klaus Manns var
Turning Point, hluti af sjálfs-
ævisögu, sem kom út í Englandi
1944.
Leikstjóri og annar handrits-
höfundur Mephisto er maður að
nafni István Szabó. Hann er
fæddur í Budapest í Ungverja-
landi 1938. 1956 varð hann nem-
andi leiklistar- og kvikmynda-
akademíu borgarinnar en hann
lauk prófi þar, sem leikstjóri,
1961. Sína fyrstu stórmynd gerði
hann 1964, þá 26 ára gamall.
Hann skrifar ætíð handritið að
myndum sínum sjálfur. Szabó
hefur hlotið margskonar viður-
kenningar fyrir myndir sínar.
Hann fékk m.a. Silfurbjörninn á
kvikmyndahátíðinni í Berlín
1980 fyrir mynd sína Confidence,
en sú mynd var einnig útnefnd
til Oskarsverðlauna sem besta
myndin 1980. Helsta viðurkenn-
ingin sem hann hefur hlotið
Hendrik Höfgens f uppáhaldshlutverki sfnu, sem Mephistopheles í
Fsust eftirGöthe.
hlýtur þó að vera Óskarsverð-
launin 1982 fyrir myndina
Mephisto, en þá var hún valin
besta erlenda myndin á Óskars-
verðlaunahátíðinni.
Þetta hefur Szabó að segja um
myndina.
Það, sem við erum að reyna að
sýna er einstaklingur, sem að-
lagar sig að hlutverki, sem
skyndilega býðst honum við
ákveðnar sögulegar, félagslegar
og pólitískar kringumstæður.
Mynd okkar er saga um frábær-
an hæfileika einstaklingsins til
aðlögunar. Þetta er saga um
mann, sem telur það einasta
möguleika sinn í lífinu að láta
fólk viðurkenna sig. Hann getur
ekki lifað án þess — kannski
vegna þess að hann er ófær um
að veita ást. Hann skortir örygg-
iskennd, nema hann sé viss um
að vera viðurkenndur, nema
hann sé vinsæll. Hann er leikari
af líf og sál.
Klaus Mann skrifaði sögu sína
1936, segir Szabó. í raun var það
hatur hans til fasismans, sem
knúði hann til að skrifa bókina.
Hatur, sem var eðlilegt og skilj-
anlegt en þrátt fyrir það er bók-
in að miklu leyti skáldskapur.
Við, sem þekkjum söguna eins og
hún er, eftir að bók Klaus kom
út, reyndum að koma atburðum
hennar fyrir í myndinni í stað
þeirra, sem Klaus býr til. Auk
þess reyndum við að sýna fleiri
hliðar á persónunum en bara
þessar svart/ hvítu, eins og þær
eru í bókinni. Þetta á ekki sist
við um aðalpersónurnar og þá
sérstaklega Hendrik Höfgen.
Sem leikstjóri og handritshöf-
undur hefur Szabó verið spurður
hvort hann hafi reynt að láta
persónurnar í myndinni ríma á
einhvern hátt við persónur, sem
uppi voru á þeim tíma, sem sag-
an gerist? I bókinni er hægt að
þekkja persónur úr sögunni.
Ég forðaðist á allan möguleg-
an hátt að láta það koma í ljós ef
einhver persóna átti sér hlið-
stæðu í sögunni. Það ber að líta á
að það sem við erum að fást við
er ekki það sem getur hent
ákveðnar manneskjur heldur
flestar manneskjur í samskipt-
um þeirra við söguna.
Sá, sem leikur Hendrik Höfg-
en, heitir Klaus Maria Brand-
auer. Hann er fæddur 1944 í Alt
Aussee, sem er lítið þorp í hérað-
inu Steiermark í Austurríki.
Hann hafði alltaf frá því hann
man eftir sér ætlað að verða
leikari, segir hann. Þegar hann
lauk skólaskyldunni hóf hann
nám við Tón- og leiklistaraka-
demíuna í Stuttgart og 1963 fór
hann fyrst á sviðið í Landes-
leikhúsinu í Túbingen. Þá lá leið
hans til Salzburg, þaðan til
Dússeldorf, þar sem hann lék í
fyrsta sinn hlutverk sem eitt-
hvað kvað að. Síðan hefur hann
verið í hinum og þessum hlut-
verkum svo sem Don Carlos,
Romeo, Petruccio og Tartuffe.
Mephisto eða Mephistopheles
er nafnið sem Göthe valdi á and-
ann, sem Faust átti í sífelldum
erjum við. Orðið hefur í gegnum
tíðina og á ýmsum tungumálum
táknað fulltrúa einhverra
myrkraafla. Ýmsar túlkanir
hafa verið á lofti um hvaða út-
gáfa af þessu nafni sé hin
upprunalega. Ein kenningin er
sú að þetta sé gölluð grísk þýð-
ing á Lucifugum, sem átti að
vera flokkur yfirnáttúrulegra
afla fundinn upp af býzanska
heimspekingnum Psellus og Jo-
hannes Tritheim lýsir sem
myrkraverum, dularfullri teg-
und ára, svörtum í gegn, ill-
gjörnum, eirðarlausum og
gustmiklum.
Arnaldur Indriðason