Morgunblaðið - 20.08.1982, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 1982
23
Minning:
Jón Guðmunds-
son frá Papósi
Á æsku- og uppvaxtarárum
Jóns voru mikil straumhvörf í ís-
lensku þjóðlífi, bæði á sviði þjóð-
mála og efnahags. Verslunin var
smámsaman að renna úr höndum
danskra kaupsýslumanna er sátu í
Kaupmannahöfn. Djarfhuga ís-
lenskir athafnamenn sóttu fram,
ekki aðeins á sviði verslunar held-
ur einnig í útgerð á þilskipum,
skútum, sem urðu lyftistöng efna-
hags og framfara. Vegna hafn-
leysis urðu Skaftfellingar að láta
sér lynda að horfa á seglskipaflota
Fransmanna og síðar Islendinga
fylla skip sín í sjónmáli frá
ströndinni.
Jón hafði trútt minni, enda at-
hugull og áhugasamur um flesta
hluti og það gefst ekki mörgum að
lifa æsku sína við endalok kyrr-
stöðualdanna og æfikvöld í
leiftursókn velferðar þjóðfélaga út
í óvissuna. Jón var framfarasinn-
aður maður og var ekki gjarnt að
líta um öxl, en í tali hans um liðna
tíð mátti alltaf merkja aðdáun á
hinum dugmiklu athafnamönnum
og rismiklu einstaklingum samtíð-
ar sinnar, sem hættu á að falla eða
standa með athöfnum sínum.
Fyrstu tíu árin voru aðeins þrjú
hús á Höfn, Gamlabúðin, Kaup-
mannshúsið og Guðmundarhús.
Þar var jafnan gestkvæmt, eins og
að líkum lætur, og brátt fór að
færast líf í Höfn þegar Þórhaliur
Daníelsson tók við verzlun Tuliní-
usar og hóf umfangsmikla upp-
byggingu og útgerð.
Jón átti heima í Höfn í 37 ár. Á
yngri árum stundaði hann sjó.
Sextán ára var hann formaður á
áraskipi og síðar keypti hann
ásamt öðrum vélbát, er gerður var
þar út um skeið. Hann mun hafa
verið um tvítugt er hann fór í
Flensborgarskólann og að námi
loknu gerðist hann kennari á ýms-
um stöðum í sýslunni í ellefu vet-
ur. Hann var listaskrifari og lengi
mátti sjá áhrif frá kennslu hans á
rithönd margra þar eystra. Á
sumrin var hann verkstjóri í vega-
og brúagerð. Þá var hann um tíma
verslunarstjóri fyrir verslun ólafs
Sveinssonar, en Olafur var búsett-
ur á Eskifirði. Jón stundaði mikið
veiðiskap þegar tími vannst til.
Hann þótti góð skytta og voru
honum bátur og byssa jafnan
nærtæk. Þetta fjölbreytta líf átti
vel við Jón og þótt hann ynni
skrifstofustörf síðari hluta æfi
sinnar var þessi æfiþáttur ofar-
lega í huga hans.
Jón var tæpur meðalmaður á
vöxt, beinvaxinn og bar sig vel,
kvikur í hreyfingum, en þó mjúk-
ur. Við erfið störf beitti hann að-
dáunarverðri lagni fremur en
kröftum. Hann hafði yndi af smíð-
um og fékkst við þær þar til hon-
um dapraðist sjón. Hann var ætíð
áhugamaður um þjóðmál, en átti
það til að vera heldur kappsfullur
er hitna tóku umræður og sæti
hann þá við kaffidrykkju drakk
hann úr bollanum í einum teig.
Hann var opinskár og hreinlynd-
ur, enda vinfastur og vinsæll og
varla áttu A-Skaftfellingar svo er-
indi til Reykjavíkur að þeir kæmu
ekki til Jóns og Þórunnar eftir að
þau fluttu þangað. Jón las að jafn-
aði mikið en HKL (alltaf Kiljan) í
laumi, en kunni þó langa kafla úr
bókum hans. Árið 1915 kvæntist
hann Þórunni Beck frá Sómastöð-
um á Reyðarfirði, en hún var þá
tónlistarkennari á heimili Þór-
halls Daníelssonar.
Vorið 1897 verður tíu ára dreng
tíðförult upp á Fjarðarklif við
Papós. Fyrir ofan hann gnæfir
blásvartur hrikalegur Klifatindur,
sem varpar skugga á bikaða vöru-
skemmu Papósverslunar og þrjú
lítil íbúðarhús, sem kúra á gras-
flöt við grunnan ósinn. Hann
skimar til hafs eftir segli við ha-
fsbrún. Kannski í dag, kannski á
morgun, eða ef til vill eftir viku
eða lengur. Það er von á vorskip-
inu.
Vorskipið hefur komið á Papós í
36 ár. Frá því að drengurinn man
eftir sér hefur þetta verið sá dag-
ur sem hann og allir í þessu 25
manna samfélagi hafa hlakkað
hvað mest til. Og skipið kom. Það
lá fyrir festum langt frá landi og
vörurnar voru fluttar á litlum báti
á háflæði að vöruskemmunni, sem
nú flylltist útlenskum ilmi og
fréttin flaug um allar sveitir.
Þreyttir langferðahestar klyfjaðir
ull komu niður úr Almannaskarði.
Sumir höfðu meira að segja komið
sunnan yfir sanda og verið næst-
um eins lengi á leiðinni og skipið
frá Kaupmannahöfn, ef því byrj-
aði vel. Kaupmannahöfn var
reyndar næsti bær við Papós, sem
nokkuð kvað að, og þangað fluttu
faktorar með útlend nöfn með
Þorsteinn Einars-
son — Minningarorð
Fæddur 6. febrúar 1907
Dáinn 21. júli 1982
„Elli þú ert ekki þung,
anda (>uAi kcrum:
Fogur sál er ávallt ung,
undir silfurhærum.“
(Steingr. Thorsteinsson).
Þetta ljóð á vel við um afa
okkar, Þorstein Einarsson. Hann
var alltaf ungur í anda, kátur og
ræðinn frá því við munum fyrst
eftir honum. Erfitt er að hugsa sér
betri afa, því hann var einstaklega
barngóður maður og þess nutum
við svo sannarlega systurnar. Við
munum sjálfsagt alltaf þegar
hann tók okkur á hné sér og kall-
aði okkur „prinsessurnar" sínar,
gaf okkur karamellur, hló vina-
lega og klappaði okkur á kollinn.
Þá voru afi og amma iðin við að
taka okkur með til Þingvalla, í
sumarbústaðinn, Blómsturvelli.
Þar fór afi oft með okkur út á vatn
og veran þar er með björtustu
minningum okkar.
Það var alltaf svo gaman þar
sem afi var, hann gerði mikið af
því að segja okkur frá því þegar
hann var strákur hér í Reykjavík,
þannig að maður lifði sig inn í það
og sá bæinn í allt öðru ljósi.
Þetta viljum við þakka afa
okkar fyrir og þá sérstaklega þann
gagnkvæma kærleika sem við upp-
lifðum alltaf hjá honum.
Það er yndislegt að eiga svo góð-
ar minningar um afa okkar og við
þökkum fyrir það og allt annað.
Sonardætur: Ása Lís, Súsí og Malla
Birgit.
haustskipinu. En hann vissi að
þetta var síðasta vorskipið á
Papós og um haustskipið hugsar
ekki 10 ára drengur því í sumar
átti hann að flytja á nýjan stað,
rétt eins og búðin hans Ottós Tul-
iníus. Um sumarið var hún rifin
og húsin líka, planka fyrir planka,
sem reyrðir 'voru saman í fleka í
flæðarmálinu. Knáir ræðarar á
tveimur litlum bátum drógu flek-
ann um opið haf að Hornafjarðar-
ósi þar sem straumurinn hreif
hann, og tætti sundur. Plankarnir
voru tíndir saman og búðin og
húsin reist að nýju á Höfn, en
drengurinn fór gangandi með for-
eldrum sínum og systkinum yfir
Almannaskarð og gerðist land-
nemi á Höfn, þar sem hann átti
heima næstu 37 árin.
Sá sem hér um ræðir er Jón
Guðmundsson, er lést 95 ára gam-
all eftir stutta legu í hjúkrunar-
og elliheimilinu í Kópavogi þann
28. júlí sl. Hann var fæddur á Pap-
ósi á sumardaginn fyrsta 1887 og
síðan var sumardagurinn fyrsti
ávallt afmælisdagur hans hvaða
mánaðardag svo sem hann bar
upp á. Faðir Jóns var Guðmundur
Sigurðsson. Hann var alinn upp
hjá séra Jóni Bjarnasyni á Stafa-
felli í Lóni. Guðmundur var ættað-
ur úr Vestur-Skaftafellssýslu.
Guðmundur lærði söðlasmíði í
Kaupmannahöfn. Hann kvæntist
Sigríði Jónsdóttur frá Byggðar-
holti í Lóni. Þau settust að á Pap-
ósi, byggðu sér þar hús. Jafnframt
söðlasmíðinni stundaði Guðmund-
ur verslunarstörf. öll börn þeirra
hjóna voru fædd þar. Þau voru:
Bjarni, síðar kaupfélagsstjóri á
Höfn í Hornafirði, Jón, Soffía, er
bjó á Höfn, Margrét, er fluttist til
Reyðarfjarðar, Gísli, smístöðvar-
stjóri á Djúpavogi, og Þrúður, sem
dó ung.
Þau byggðu sér hús á Höfn. Það
brann. Þau eignuðust fyrst tvo
drengi. Þeir dóu báðir á barns-
aldri. Þau byggðu sér annað hús,
eignuðust dóttur, Jóhönnu, sem
gift er Stefáni Björnssyni prent-
ara, svo Ólaf, en hann fórst í
flugslysi 24 ára, og svo Þórólf,
húsasmiðameistara, sem kvæntur
er Maríu Einarsdóttur frá Hafn-
arfirði. Bróður Þórunnar, Unnst-
ein Beck, síðar borgarfógeta, tóku
þau ungan til fósturs. Þau fluttu
til Reykjavíkur 1934 í kreppunni,
sem ekki var þá yfirvofandi, held-
ur staðreynd. Þau bjuggu í leigu-
húsnæði og undu sér ekki. Svo
fengu þau landspildu, Fossvogs-
blett 11. Þar reis sumarhús, svo
íbúðarhús og brátt var risinn
bílskúr og smíðahús, smíðaður
bátur, felld net og byssan fægð og
húsið fylltist af gestum. Það fylgdi
þeim alltaf, frá æskuheimili Jóns
á Papósi og Hornafirði, Reykjavík,
Fossvogi og seinast í Kópavogi.
Jón vann þá á skrifstofu Gjaldeyr-
is- og innflutningsnefndar og var
þar þangað til starfsaldri hans
lauk. Og húsið var stækkað enn.
Þar bjuggu Stefán og Jóhanna
með börn sín. Svo einn góðan veð-
urdag, eins og sagt er, kom
Kringlumýrarbrautin og lagðist
yfir þar sem húsið stóð, og nú
sjást þess engin merki að þar hafi
staðið hús, jafnvel enn síður en á
Papósi. Þá fluttu þau í nýja íbúð í
húsi Þórólfs sonar síns í Bræðrat-
ungu 13. Þar áttu þau heima á
annan tug ára við góða heilsu,
nærri börnum sínum, barnabörn-
um og vinum, umvafin ástúð og
virðingu. Hvorugt þeirra þekkti
orð eins og kynslóðabil og þvíum-
líkt. Og eins og Jón hefði sagt, ide-
al elli með áherslu á al, og gestik-
úleraði um leið í síðrómönskum
ræðustíl. Hann átti það sem sé til
að bregða fyrir sig dönsku rétt
eins og sumir.
Þórunn andaðist fyrir tveimur
árum, geislandi af mildi og kær-
leika til allra til síðasta dags. Hún
var eldri en Jón og hafði nokkur ár
yfir nírætt. Hún var orðin blind,
en daginn áður en hún andaðist
var hún leidd að fótstignu harm-
oníum í sjúkrahúsinu og lék þar
sitt siðasta stef. Á miðju sumri
var haustskip Jóns ferðbúið og
beið byrjar og síðasti farþeginn
frá Papósi, Jón Guðmundsson, var
tilbúinn að leggja í ferð og nema
nýtt land. Vinir hans kvöddu hann
þann 6. ágúst sl.
Páll Þórir Beck
Minning:
Sigríður Guðmunds-
dóttir frá Æðey
Sigríður Guðmundsdóttir frá
Æðey lést 11 þ.m. eftir langa og
erfiða vanheilsu. Hún var yngst 13
systkina og kveður nú seinust
þeirra, 92ja ára. Foreldrar hennar
voru hin merku Æðeyjarhjón,
Guðmundur Rósinkarsson og Guð-
rún Jónsdóttir. Að þeim hjónum
báðum stóðu merkar ættir og börn
þeirra reynst verðugir niðjar áa
sinna. Sama ættin hefur nú setið
Æðey um 200 ár, og hinn ungi
dugmikli Æðeyjarbóndi gefur góð-
ar vonir um, að svo muni áfram
verða á komandi árum.
Æðeyjarheimilið hefur um
langan aldur verið þekkt fyrir
myndarskap í búskaparháttum og
frábæra gestrisni. Heimilið var
jafnan mannmargt, oft um 40
manns og gestakoma mikil. Flest-
ir munu næturgestir hafa verið 42.
Guðmundur, faðir Sigríðar, dó
úr lungnabólgu 1906, þá 55 ára.
Tímar voru erfiðir, en Guðrún
Jónsdóttir var kjarkmikil dugnað-
arkona. Hún afréð fljótt að freista
þess að halda öllu í horfinu og
taka við þar, sem eiginmaður
hennar hafði svo skyndilega verið
burt kallaður. Guðrún var ekki ein
á báti, þrjú yngstu börnin, Sigríð-
ur, Haildór og Ásgeir, hin góð-
kunnu Æðeyjarsystkin, yfirgáfu
móður sína aldrei, og bjuggu þar
áfram eftir hennar dag.
Sigríður var aðeins 15 ára þegar
faðir hennar dó, hún þurfti því
snemma að axla mikla ábyrgð að
vera í forsvari, fyrst ásamt móður
sinni, síðan bústýra fyrir svo
mannmörgu og gestkvæmu heim-
ili. Vinnudagur var oft langur og
að mörgu var að hyggja. Ekki var
hægt að skreppa í verslun, ef
eitthvað vantaði, allt varð að vera
til á staðnum. Enda var forsjálni
slík á Æðeyjarheimilinu, að þar
skorti aldrei neitt. Eyjabúskapur
var jafnan vinnufrekur og marg-
þættur, kúabú, fjárbú, fuglatekja
og útræði. Frá eyjunni var gert út
á vorvertíð og haustvertíð allt þar
til fiskur hvarf úr ísafjarðardjúpi.
Við stjórnun á slíku stórbúi komu
sér vel hæfileikar og skapgerð Sig-
ríðar.
Sigríður var afkastamikil í
störfum, og þótt ætlast væri til
þess að starfsstúlkurnar ynnu sín
verk, þá gekk Sigríður jafnan
fremst og gerði mestar kröfur til
sjálfrar sín. Ljúfmennska hennar
var slík að öllum stúlkum, sem hjá
henni unnu, þótti vænt um hana.
Sigríður var fjölhæf, allt fór
henni vel úr hendi, matargerð,
hjúkrun og hannyrðir. Stjórnsemi
og allur þrifnaður á Æðeyjar-
heimili var tiltekinn.
Æðeyjarsystkinin þrjú voru
samrýnd og í ýmsu á undan sinni
samtíð í búskapar- og heimilis-
háttum, þau voru í rauninni há-
menntað fólk þótt klæði þeirra
hafi lítið slitnað á skólabekkjum.
Þau héldu alla tíð saman, giftust
ekki og eignuðust ekki börn, en
mörg voru þau börnin, sem þau
ólu upp að mestu eða einhverju
leyti, og er ég einn þeirra.
Góðmennskan og göfugleikinn
hafa verið og eru áberandi eigin-
leikar hjá Æðeyjarfólkinu. Hjá
uppalanda eru slíkir eiginleikar
heillavænlegir. Börn eru ávallt
börn og á ýmsu vill ganga. Fyrir
róstusaman strák er kinnhestur
eða púst í afturenda gott uppgjör,
hann hefur þá ekkert samviskubit
af næstu strákapörum. En slík
uppeldisaðferð þekktist ekki hjá
Sigríði, þar var mjúk hönd, sem
strauk vanga eða koll, engar
skammir eða ásakanir, aðeins hlý
rödd, sem leiðbeindi með skynsemi
og móðurlegri umhyggju. Jafnvel
gautur eins og ég, stóðst ekki slíka
mildi, ég valdi fremur að sitja á
strák mínum, heldur en að eiga
það á hættu að særa eða hryggja
Sigríði.
Síðustu árin voru Sigríði erfið,
hún var lömuð eftir heilablóðfall.
Henni, sem alltaf hafði verið veit-
andi, hugsað og annast aðra, féll
það þungt að vera þiggjandi, að
annað fólk þyrfti að leggja á sig
erfiði henni til aðstoðar.
Hún þráði hvíld, hún þráði sein-
ustu bátsferðina til annarrar ey-
lendu, þar sem hún var sannfærð
um að á ströndinni biðu sín fagn-
andi vinir og ættingjar.
Blessuð sé minning hennar.
Magnús Jónsson
ATHYGLI skal vakin á því, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu með góð-
um fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði, að berast í síðasta lagi
fyrir hádegi á mánudag og hlið-
stætt með greinar aðra daga. í
minningargreinum skal hinn
látni ekki ávarpaður. Þess skal
einnig getið, af marggefnu til-
efni, að frumort Ijóð um hinn
látna eru ekki birt á minningar-
orðasíðum Morgunblaðsins.
Handrit þurfa að vera vélrituð og
með góðu línubili.
+
Innilegar þakkir fyrir auösýnda samúö og vinarhug viö andlót og
útför eiginmanns míns, fööur okkar, tengdafööur og afa,
FRIDRIKS GARDARSSONAR,
kaupmanna,
Laufvangi 9, Hafnarfiröi.
Sesaelja Andrésdóttir,
Arndís Friöriksdóttir, Ingimundur Helgason,
Andrés Haukur Friöriksson, Helga Pétursdóttir
og barnabörn.