Morgunblaðið - 26.08.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 1982
Efiiahagsaðgerðir
til bráðabirgða
eftir Jónas
Elíasson
Ráðherra í
sjónvarpssal
Það var söguleg stund á sunnu-
dagskvöldið var, þegar Svavar
Gestsson, ráðherra, kom í sjón-
varpið til að verja og afsaka mesta
kauprán sem nokkur ríkisstjórn
norðan Alpafjalla nokkurntíma
hefur framið, svo orðalag þeirra
Þjóðviljamanna, sé notað. Við lá
að þessi fyrrverandi eldklerkur
samningana-í-gildi, ynni sér til
vorkunnar í augum þjóðarinnar,
þegar hann sat þarna fyrir fram-
an sjónvarpsvélina til að útskýra
fyrir „ábyrgðarlausum aðilum
stjórnarandstöðunnar", að nú
hefðu atvinnurekendur orðið fyrir
svo miklu tjóni af völdum verð-
bólgu og kostnaðarhækkana, að nú
mættu þeir eigi við slíkt lengur
búa og nú yrði að skerða laun
fólksins í landinu. Það er kannski
dálítið Ijótt að segja það, en þeir
eru áreiðanlega margir sem gefa
glaðir 13% af kaupinu sínu fyrir
það eitt, að sjá Svavar í þessu
hiutverki.
Hefðbundnar aögerðir
Að öðru leyti er svo gott sem
ekkert um efnahagsaðgerðir ríkis-
stjórnarinnar að segja. Það eina
bitastæða í þeim er gengislækkun
sem launþegar ekki fá bætta í
hækkuðu kaupi, en sambærilegar
aðgerðir hafa margoft verið gerð-
ar áður og aldrei haft neitt að
segja þegar fram í sótti. Hluta af
kjaraskerðingunni hefur ASÍ þeg-
ar samið um, sá hluti kemur til
framkvæmda 1. september. Næsta
kjaraskerðing er 1. desember sam-
kvæmt bráðabirgðalögunum og er
stærð hennar greinilega ákveðin
með það í huga, að launþegar fái
verðhækkanir vegna gengislækk-
unarinnar ekki bætta með hækk-
uðu kaupi. Þetta „mótív" er gam-
alþekkt frá öðrum efnahagsráð-
stöfunum. Önnur atriði bráða-
birgðalaganna, millifærsla á
gengismun af útflutningsvöru-
birgðum, breytingar á tollum og
vörugjaldi, eru smáplokk sem
engu máli skiptir í hinu stóra
efnahagsdæmi, hvorki í bráð né
lengd.
Atti að vera búið
Þessi vandkvæði, sem nú steðja
að, væru ekki til ef stjórn efna-
• „Efnahagsaðgerðir
ríkisstjórnarinnar
eru bráðabirgðaað-
gerðir sem ganga
alltof skammt, kjara-
skerðingin var nauð-
synleg, en annað sem
í bráðabirgðalögun-
um stendur tiltölu-
lega þýðingarlítið.
Stjórn hinna mörgu
orða og mikla að-
gerðaleysis er enn
við sama heygarðs-
hornið.“
hagsmála hefði borið einhvern
þann árangur sem ríkisstjórnin
stefndi að í upphafi valdaferils
síns. Það sem ríkisstjórnin er að
gera með þessum bráðabirgðalög-
um, eru hlutir sem átti að vera
búið að gera. Þetta sést best, ef
yfirlýsing ríkisstjórnarinnar sem
fylgir lögunum, er skoðuð. Þar er
meginmarkmiðum efnahagsað-
gerðanna lýst svo (athugasemdir
höf. fylgja jafnóðum):
„í fyrsta lagi að draga verulega
úr viðskiptahalla ...“ Auðvitað er
miklu betra að láta viðskiptahall-
ann ekki myndast, það er gert með
því að vera dálítið á undan þörf-
inni með gengisbreytingarnar en
ekki alltaf langt á eftir.
„I öðru lagi að treysta undir-
stöður atvinnulífsins með aðgerð-
um til að auka framleiðni og fram-
leiðslugetu þjóðarbúsins og
tryggja þannig öllum landsmönn-
um næga atvinnu."
Þetta er eitthvað vitlaust númer
í slagorðamöppunni. Af hefð-
bundnum framleiðsluvörum fram-
leiðum við annaðhvort allt sem við
höfum, auðlindir og hráefni, til að
framleiða, eða allt sem við getum
selt, og miklu meira. Framleiðslu-
aukning á hefðbundnum útflutn-
ingsvörum mundi stórauka vanda
þjóðarbúsins. Þar að auki hefur
aukin framleiðni þau áhrif að
fækka atvinnutækifærum. Ef
fjölga á atvinnutækifærum þarf
að minnka framleiðni og það er
ríkisstjórnin líka alltaf að gera
með því, að leyfa útgerð fleiri
fiskiskipa en þörf er fyrir.
Tvö önnur markmið eru nefnd,
að verja lægstu iaun og veita við-
nám gegn verðbólgu. Hvort-
tveggja hefur heyrst áður,
I yfirlýsingunni er tiltekið 21
atriði sem ríkisstjórnin vill
„standa að“. Þar eru atriði eins og
„að verðbætur á laun verði greidd-
ar samkvæmt nýju vísitölukerfi"
(hefði átt að koma strax eftir sól-
stöðusamningana 1977). „Inn-
flutningur fiskiskipa verði stöðv-
aður í tvö ár“ (hefði komið að
gagni fyrir tveimur árum, en er
nokkuð seint nú). „Að draga úr
þörf fyrir útflutningsuppbætur"
(bændur hafa sýnt vilja til að gera
þetta, en það tækifæri ekki verið
nýtt sem skyldi). „Verðlagning á
innlendum iðnaðarvörum sem eiga
í erlendri samkeppni gefin frjáls"
(óvænt stefnubreyting hjá komm-
um, en betra seint en aldrei). „Er-
lendar lántökur verði takmarkað-
ar“ (þær hafa verið of háar undan-
farin tvö ár).
Þessi atriði var full ástæða til
að vera búið að framkvæma fyrir
Iöngu. Það er ekki þróun allra síð-
ustu mánaða, sem gerir þessar
ráðstafanir nauðsynlegar. Það
hefur bara ekki verið samstaða í
ríkisstjórninni um að gera þessar
aðgerðir fyrr en nú, þegar í óefni
stefnir. Það er meginmálið.
Hin glötuðu tækifæri
Eins og áður er vikið að, er skot-
ið í öfuga átt með meginmarkmiði
bráðabirgðalaganna númer tvö
(aukin framleiðsla og framleiðni).
Með réttu lagi hefði textinn átt að
vera svona: „í öðru lagi að koma á
nýjum framleiðslugreinum, sem
byggja á innlendum auðlindum og
treysta þannig undirstöður at-
vinnulífsins og skapa ný atvinnu-
tækifæri."
Til að gera þetta var gott lag
árin 1979 og 1980. Þá var töluverð
eftirspurn eftir orku til stóriðju
jafnframt sem tæknimenn höfðu
fundið nýja og ódýra orkuöflun-
armöguleika. Auðvelt var að selja
orku sem nú hefði fært okkur
meira en 100 millj. króna í árlegar
gjaldeyristekjur. í staðinn var
farið í einhvern fýlupokaleik við
Swiss Aluminium.
Það hefur lengi legið á borðinu,
að fjármagna þyrfti orkusparandi
aðgerðir í fiskiskipunum. Þar má
Jónas Eliasson
spara um 50 millj. á ári með litlum
tilkostnaði. Þessi fjármögnun
kemur fyrst með bráðabirgðalög-
unum nú, en hefði átt að koma
strax eftir olíukreppuna 1979.
Ótal önnur iðnaðartækifæri
hafa farið framhjá okkur, svo
mörg að tölurnar hér á undan
mundu tí- og hundraðfaldast ef
upp væru talin. Þó er skylt að geta
þess, að innlend þjónustustarf-
semi, einkum verslunin, er svo illa
farin eftir langvarandi mismunun
í gengis- og tollamálum, að þar
tapast ómældur erlendur gjald-
eyrir úr landi á hverju einasta ári.
Gömul saga
Efnahagsvandræði íslendinga
eru nú orðin gömul saga. Nýjustu
þróun þeirra mála má rekja aftur
til 1977. Þá voru knúðar í gegn
algerlega óraunhæfar kauphækk-
anir í svokölluðum sólstöðusamn-
ingum. Þegar ríkisstjórnin ætlaði
að skerða þá samninga með mjög
svipuðum aðgerðum og verið er að
framkvæma núna, sameinuðust
kratar og kommar um að kalla
þær aðgerðir kauprán og lofuðu að
setja samninga í gildi, kæmust
þeir til valda. Síðan hafa fram-
sóknarmenn og kommar stjórnað
óslitið, en sólstöðusamningarnir
og samningana-í-gildi-loforðin
hafa ætíð síðan hangið eins og
sverð yfir höfðum kommanna, því
sólstöðusamningarnir sköpuðu
mikinn (en óraunhæfan) topp í
kaupmáttarútreikninginn, topp
sem verkalýðsfélögin hafa meira
og minna miðað sína kröfugerð við
síðan. Fyrsta ríkisstjórn fram-
sóknar og komma naut stuðnings
krata, en núverandi stjórn þeirra
nýtur stuðnings þess hluta
Sjálfstæðisflokksins, sem aðallega
styðst við bændafylgi, og kallar
I söludeild okkar að Seljavegi 2 er góö aðstaða til
að skoða og kynnast kostum Danfoss ofnhitastill-
anna, blöndunartækjanna og annari Danfoss fram-
leiðslu, sem stuðlar að beinum orkusparnaði.
Tæknimenn Danfoss deildarinnar leiða þig I allan
sannleika. »
Höganás flísarnar eru þekktar fyrir gæði. Nú er
gott úrval af flisum. Einnig fllsaefni og verkfæri. í
sýningarkassanum sjáið þiö ótal hugmyndir —
festar á litskyggnur, sem auðvelda ykkur valið á
Höganás fllsum.
SEUAVEGI2, REYKJAVIK
sig frjálslynda, af einhverjum lítt
skiljanlegum orsökum. Nýjustu
fregnir herma þó, að einn hinna
frjálslyndu bændahöfðingja, Egg-
ert Haukdal, sé hlaupinn á brott.
Sé það rétt, hefur ríkisstjórnin
ekki meirihluta í báðum þing-
deildum. Það kemur þó varla að
sök fyrr en eftir áramót, ef stjórn-
in vill sitja. Þetta veltur þó á afla-
brögðum, togararnir eru farnir að
fiska mikið betur en þeir gerðu
fyrri part ársins og meðan tekst
að halda þeim úti, getur stjórnin
setið, ef hún vill. Að vísu kemur
hún engum málum gegnum þingið,
nema fjárlögum, en ekki er alveg
víst, hvort það er kostur eða galli.
Kröflunúllið fundið
Undanfarin sjö ár hefur staðið
bygging jarðgufuvirkjunar norður
í landi, sem Krafla heitir. Átti hún
að verða 70 MW, en var ekki nema
7 MW þegar Gunnar Thoroddsen,
þáverandi iðnaðarráðherra, setti
hana í gang á sínum tíma. Að von-
um spurðu menn hvað hefði orðið
af núllinu, sem þarna ber á milli.
Hugsast gæti að nú sé þetta
merka núll fundið. Það vill nefni-
lega þannig til, að hefðu upphafleg
áform ríkisstjórnarinnar ræst, þá
væri verðbólgan í dag um 7%, en
hún mun vera um 70%. Þarna
munar núlli í hina áttina, en hvort
hér sé um sama núllið að ræða,
veit landsfaðir einn, því sé svo, þá
hefur hann gengið með það á sér
allan tímann síðan ’77. Af upp-
haflegum áformum ríkisstjórnar-
innar stendur í raun og veru að-
eins eitt eftir. Þetta er megin-
markmið númer tvö, sem áður er
getið, að tryggja landsmönnum
fulla atvinnu. Þetta hefur ríkis-
stjórninni tekist, þó aðferðin sem
hún segist beita, sé ekki beinlínis
raunhæf. En hún hefur beint öllu
fjárfestingarfé þjóðarinnar og
miklum erlendum lántökum að
auki inn í hina hefðbundnu at-
vinnuvegi, en þeir voru hættir að
bera frekari fjárfestingar fyrir
löngu. Þetta fjárfestingarævintýri
er miklu stærra en Kröfluævin-
týrið. Það er samt sem áður ör-
uggt ráð til að halda uppi fullri
atvinnu, svo öruggt, að ef þessi
„póllandísering" á atvinnulífi ís-
iendinga heldur áfram, þá mega
þeir þakka fyrir, ef afrakstur
fullrar atvinnu nægir þeim til
hnífs og skeiðar eftir nokkur ár.
I meginatriðum ... ?
Ríkisstjórnin er þó ánægð með
þetta og telur, að í meginatriðum
hafi henni tekist ætlunarverk sitt.
Minnir þetta á, þegar rússneskir
diplómatar eru að lýsa því að í
meginatriöum sé ástandið i Rúss-
landi mjög svipað því sem gerist á
Vesturlöndum. Hver munurinn er
í meginatriðum, sést af eftirfarandi
smásögu, en sagan hefst á því, að
vestrænn diplómat í Moskvu spyr
rússneskan kunningja sinn þess-
arar spurningar:
— Er það rétt, að á alþjóðlegu
vörusýningunni í Moskvu hafi
geimfaranum Yuri Gagarin verið
gefin Volgabifreið?
Og Rússinn svarar um hæl:
— I meginatriðum alveg rétt,
en ...
Og samtalið heldur áfram.
— En hvað?
— I meginatriðum alveg rétt,
sjáðu til, en það var ekki á alþjóð-
legu vörusýningunni í Moskvu,
það var á landbúnaðarsýningunni
í Tblisi í Grúsíu ...
— Hann fékk þá þennan bíl í
Tblisi en ekki Moskvu?
— í meginatriðum rétt, en ...
- Ha?
— I meginatriðum alveg rétt,
það var bara ekki geimfarinn Yuri
Gagarin, það var landbúnaðar-
verkamaðurinn Ivan Ivanovitsj ...
— Var það þá landbúnaðar-
verkamaðurinn sem fékk Volgabíl,
en ekki geimfarinn?
— I meginatriðum rétt, en ...
— Hvað nú?
— I meginatriðum alveg rétt,
honum var bara ekki gefin Volga-
bifreið, það var stolið frá honum
reiðhjóli.
Eins og sjá má, getur ríkis-
stjórninni vel hafa tekist að fram-
kvæma stjórnarsáttmálann, í
meginatriðum ...