Morgunblaðið - 03.09.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1982
11
um með þátttöku í Efnahagsbanda-
lagi Evrópu. Lýsingar höfundar á
því, hvaða áhrif þrjóska íslendinga
hefur haft á þróun hafréttar, eru
fróðlegar og sannar, svo framar-
lega sem menn telja það þróun, að
upplausn taki við af óreiðu.
Þó gerist Hannes af og til sekur
um það að spilla fyrir sér með því
að kveða of fast að orði. Engum
dettur í hug að draga úr lofi hans
um íslenska sjómenn og hugrekki
þeirra, en þegar hann hælist um af
íslenska leynivopninu, sem hann
segir hafa dugað til að sigrast á
breska flotanum, dettur manni
sagan af Goliat í hug; rísinn tapaði
ekki af því að Davíð hafði á réttu
að standa heldur vegna þess að
Davíð var augsýnilega miklu betur
vopnaður í átökum þeirra.
Samskonar sigurvíma brýst út,
þegar höfundurinn ritar um sér-
grein sína, alþjóðalög. Ég nefni eitt
dæmi máli mínu til stuðnings:
„Menn mega ekki gleyma því, að
íslendingar létu sér ekki nægja að
berjast gegn nýlendustefnunni (þ.e.
bresku stefnunni) í hafréttarmál-
um og unnu fjórar fiskveiðideilur
við Breta, þeir höfnuðu einnig skip-
un og úrskurði Alþjóðadómstólsins
í Haag ... Dómstóllinn ... reyndist
hvorki hafa áhrif né vald til að
neyða smáríkið til að hlýða úr-
skurði sínum. Fullveldið var og er
ofar öllu öðru.“
Það hlýtur að teljast dálítið
óheillavænlegt, þegar maður sem
hefur áunnið sér virðingu á sviði
alþjóðaréttar tekur sér fyrir hend-
ur að hreyta illyrðum í AlJ)jóða-
dómstólinn og fagnar sigri íslend-
inga yfir honum eins og um sigur í
Maraþon eða Yorktown hafi verið
að ræða. Það er annað að fagna
sigri yfir Bretum en dansa á gröf
Alþjóðadómstólsins. Segjum svo,
að Islendingar telji sér ekki annað
fært en stefna annarri þjóð fyrir
dómstólinn í Haag, til dæmis Dön-
um. „Nú,“ segir danski forsætis-
ráðherrann, „ég hef verið að kanna
viðhorf mesta og afkastamesta sér-
fræðings ykkar í alþjóðalögum,
hann segir, að fullveldið sé ofar
öllu öðru. Við erum einnig þeirrar
skoðunar! Við erum sammála
Hannesi!"
Þessar fullyrðingar um að full-
veldið sé ofar öllu öðru eru ekki
annað en umorðun á þeirri skoðun,
að íslendingar hafi ekki unnið
þorskastríðin með því að hafa rétt-
inn með sér heldur með valdi, af
því að þeir hafi verið slóttugri og
sýnt miklu meiri hæfni í valdapóli-
tíkinni en breskir andstæðingar
þeirra. Líklega er ástæðulaust að
draga þetta í efa; ég yrði manna
síðastur til að hafna þessari skoð-
un. Og þó hefði Hannes um leið og
hann nefndi togvíraklippurnar
mátt minnast á hitt leynivopn ís-
lendinga: Hið mikla forskot sem
það veitti þeim að hafa bandaríska
varnarliðið í Keflavík sem gísl í
landi sínu. Viðkvæmni Bandaríkja-
manna vegna varnarliðsins var
trompið á hendi íslendinga gagn-
vart Bretum. Hannes fer þó ekki
lofsamlegum orðum um hæfni
þeirra íslensku stjórnmálamanna
sem útveguðu þjóð sinni þetta sig-
urtromp, var það þó ekki minni
stjórnlist en að nýta klippurnar í
hernaði, í stað þess að lýsa ágæti
þessarar stefnu harmar Hannes þá
staðreynd, að varnarliðinu sé
greinilega ætlað að takast á við
Sovétríkin, land sem eigi „góð og
vinsamleg samskipti" við ísland.
Stríðin snerust einungis um
þorsk og í augum Hannesar er
þorskurinn tölfræðilegt atriði ...
sem nota má gegn Bretum. Mér
þætti forvitnilegt að kynnast við-
horfi hans til þeirra tölulega upp-
lýsinga frá Þjóðhagsstofnuninni í
Reykjavík sem nú liggja fyrir um
fiskveiðar íslendinga síðan þeir
fengu fulla stjórn á íslandsmiðum.
Síldin hvarf, loðnan finnst ekki og
sumir álíta að þorskstofninn muni
óhjákvæmilega halda áfram að
minnka. Getur Hannes sýnt fram
á, að þetta allt sé Bretum að
kenna? Já! Ég get upplýst menn um
það, að hann vinnur með leynd að
því að færa rök fyrir þeirri kenn-
ingu „að dreifingu þorsksins frá
hefðbundnum togaramiðum" (Þrá-
inn Eggertsson í „News from Ice-
land“ ágúst 1982) sem nú á sér stað
megi að fullu og öllu rekja til þess
umróts sem skrúfur bresku frei-
gátnanna ollu á hafsbotninum I
þorskastríðunum ...
Eins og lesendur sjá ræði ég ekki
af mikilli alvöru um þessa bók.
Þótt þar sé margt gott að finna, er
þess ekki að vænta að litið verði á
bókina sem endanlega pólitíska
greinargerð um margþætt átaka-
mál sem engu að síður var unnt að
leysa með hæfilegri sæmd og án
blóðsúthellinga — en það er ekki
síst að þakka sumum þeirra stjórn-
málamanna og stjórnarerindreka
hjá báðum deiluaðilum sem lögðu
sig fram um að lægja öldurnar.
Að mínu áliti hafði hvorugur að-
ilanna alveg hreinan skjöld, þótt
Bretar hafi án alls efa gerst sekir
um fleiri axarsköft. Auðvitað eiga
báðir aðilar nú að geta rannsakað
atburðarásina án biturleika og
ásakana og þá sér i lagi sigurvegar-
inn. Við gætum kannski báðir litið
í eigin barm og spurt
Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg?
Skyggnst á bakvið
tjöldin í Hong Kong
Erlendar
bækur
Björn Bjarnason
Þegar bækur eru meira en
1000 blaðsíður, þéttskrifaðar,
með frekar smáu letri í papp-
írskilju, þarf höfundurinn svo
sannarlega að slá á rétta strengi
hjá miklum fjölda manna til að
ritverkin seljist í milljónum ein-
taka um heim allan. Einn þess-
ara höfunda er James Clavell.
Hann fæddist í Ástralíu 1922 en
ólst upp í Bretlandi og býr nú til
skiptis í Kanada og Bandaríkj-
unum. í síðari heimsstyrjöldinni
var Clavell kapteinn í breska
stórskotaliðinu. Japanir hand-
tóku hann 1942 og lokuðu inni í
illræmdum fangabúðum sínum
við Singapore, Changi. í fyrstu
skáldsögu sinni King Rat (1962)
lýsir Clavell reynslu sinni í
Changi. Að stríðinu loknu sneri
Clavell sér að kvikmyndagerð.
Hann hefur meðal annars skrif-
að handritið að hinni vinsælu
kvikmynd Flóttanum mikla og
leikstýrt ýmsum kvikmyndum
eins og til dæmis To Sir With
Love. Næsta skáldsaga hans var
Tai-Pan (1966) og þar lýsir hann
tilurð Hong Kong, innbyrðis
átökum breskra sæfarenda og
samskiptum þeirra við Kínverja.
Segja má, að Clavell hafi hlotið
heimsfrægð með sögunni Shog-
un (1975), sem gerist í Japan á
sautjándu öld og lýsir afdrifum
skipreka Breta. Þessi mikla
skáldsaga hefur verið kvikmynd-
uð og jafnframt hafa verið gerð-
ir eftir henni 12 framhaldsþætt-
ir fyrir sjónvarp sem að sögn eru
mjög vinsælir. í auglýsingum er
þess getið, að Shogun hafi selst í
meira en 6 milljónum eintaka og
er bókin þó yfir 1200 blaðsíður
að lengd. Nýjasta skáldsaga Cla-
vells Noble House kom út 1981
og er nú seld hér í pappírskilju,
en allar bækur Clavells hafa ver-
ið hér fáanlegar. Bókin er tæpar
1500 blaðsíður og hefur verið
meðal söluhæstu bóka austan
hafs og vestan síðan hún var gef-
in út.
Sögusviðið í Noble House er
Hong Kong í ágúst 1963 og gerist
sagan á 10 dögum. Fjármála-
umsvif, ástir, njósnir, náttúru-
hamfarir og fjölskylduátök móta
söguþráðinn. I bókinni eru
tengdar saman persónur úr bók-
unum Tai-Pan og King Rat og af
sögulokum má ráða, að höfund-
urinn hefur nægan efnivið í ann-
að bindi. Þessi stóra bók stendur
þó að sjálfsögðu ein fyrir sínu,
þótt ekki saki að hafa lesið fyrri
bækurnar tvær, áður en sest er
niður við lestur á Noble House.
Það var fyrir tilviljun að sá,
sem þetta ritar, réðst í að lesa
Shogun á sínum tíma og síðan
hef ég lesið allar bækur Clavells.
Þær eru spennandi aflestrar, en
mér hefur þótt skemmtilegast að
kynnast lýsingum höfundarins á
hugarheimi Japana og Kínverja
og þeim árekstrum sem óhjá-
kvæmilegir eru milli þeirra og
Vesturlandabúa. Af þeim sökum
mæli ég mest með Shogun.
í Noble House hafa Kínverjar
lagað sig að háttum Vestur-
landabúa í mörgu tilliti, en vel-
gengni stjórnenda hins mikla
stórfyrirtækis Noble House
ræðst þó af þvi nú, eins og þegar
Dirk Struan lagði grundvöllinn
að því og Hong Kong í Tai-Pan,
að jafnvægi ríki á milli innflytj-
endanna að vestan og heima-
manna. Tai-pan er tignarheiti,
af lýsingum Clavells má ráða, að
einfaldast væri að þýða það með
orðinu alvaldur, því að allir und-
irsátar tai-pan verða að hlýða
fyrirmælum hans skilyrðislaust.
Ian Dunross, afkomandi Dirk
Struan, er tai-pan fyrirtækisins
Noble House á árinu 1963 og þótt
meira en öld sé liðin frá því að
það var stofnað, eru innviðir
þess enn hinir sömu og í upphafi
og fornum erjum við harðdræga
keppinauta er alls ekki lokið. Til
að styrkja stöðu sína sækjast
hin gamalgrónu fyrirtæki
brezku krúnunýlendunnar eftir
nýju fjármagni frá Bandaríkjun-
um. Tveir stjórnendur banda-
rísks fyrirtækis koma til Hong
Kong í því skyni að rannsaka á
hvaða hest skynsamlegast sé að
veðja til að ná sem bestri stöðu á
nýjum markaði. Strax við komu
þeirra gerast óvæntir atburðir,
því að í einkaþotunni finnast
vopn sem ætlunin er að smygla
inn í Hong Kong og fátt er í
meiri andstöðu við lög nýlend-
unnar. Hitt veldur ekki minni
vandræðum, þótt ekki stangist
það á við lögin, að annar hinna
bandarísku stjórnenda er glæsi-
leg, ógift kona. Hafa viðskipta-
jöfrar í Hong Kong aldrei áður
þurft að ræða „æðri“ fjármál við
konur, þær sinna heimilisstörf-
um í Hong Kong á árinu 1963 og
verða að taka því með ísköldu
jafnaðargeði og sviplausri þögn,
þegar þær rekast á eiginmenn
sína með kínverskum hjákonum.
En Hong Kong er ekki aðeins
viðskiptamiðstöð við dyr
Rauða-Kína, þaðan er einnig
unnt að fylgjast með pólitískum
og hernaðarlegum sviptingum í
mannmörgu ríki Maos. Njósnar-
ar Bandarikjanna og Sovétríkj-
anna eru á höttunum eftir upp-
lýsingum og fámennt öryggislið
breska landstjórans hefur nógu
að sinna. Fjármálasviptingarnar
hljóta auðvitað að taka mið af
pólitísku þróuninni, svo að tai-
pan Noble Nouse aflar sér leyni-
legra upplýsinga með sjálfstæð-
um hætti. Stofnandi fyrirtækis-
ins var faðir Hong Kong, svo að
tai-pan þess er ókrýndur foringi
allra nýlendubúa og án sam-
vinnu við hann getur landstjór-
inn lítið aðhafst.
Hér verður ekki meira rakið af
efni bókarinnar enda ógjörning-
ur að lýsa því í stuttri frásögn,
svo víða er leitað fanga til að
halda athygli lesandans vakandi.
Það tekst James Clavell svo
sannarlega, því að hann hefur
næmt auga fyrir því sem er for-
vitnilegt og segir vel frá.