Morgunblaðið - 24.10.1982, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1982
Anna Guðmunds-
dóttir — Áttræð
Afmælisávarp sem aldrei var flutt
Frú Anna Guðmundsdóttir,
Hólavallagötu 7 í Reykjavík, varð
áttræð hinn 25. september sl. Hún
tók á móti gestum á heimili sínu
þann dag. Vegna anna gat ég ekki
þegið boð hennar um að sitja af-
mælishófið. Þótti mér það miður.
Hún átti annað af mér skilið
vegna frændsemi og meira en
hálfrar aldar vináttu. Mig langar
til að reyna að bæta fyrir þá
áráttu mína að láta skyldustörf,
þótt eftir atvikum lítilvæg seú,
sitja í fyrirrúmi fyrir fagnaðar-
fundum, með því að biðja Morgun-
biaðið fyrir síðbúið afmælisávarp
til frænku minnar. Þetta verður
ekki afmælisgrein í hefðbundnum
stíl með ættartölu, afrekaskrá og
því um 1 íku, heldur vil ég víkja að
nokk'rum mér minnisstæðum at-
riðum, þar sem Anna kemur við
sögu á svipaðan hátt og ég kynni
að hafa ávarpað hana hefði ég set-
ið afmælisfagnaðinn.
Anna! Ég á margs að minnast
og á þér margt að þakka. Ég var
lítill drengur, er ég sá þig í fyrsta
sinn. Þú varst þá unglingsstúlka
með föður þínum í heimsókn á
heimili foreldra minna, en feður
okkar voru bræður, Guðmundur
og Páll Hannessynir, fæddir á
Guðlaugsstöðum, en ólust upp á
næsta bæ, Eiðsstöðum í Blöndu-
dal, þar sem foreldrar þeirra
bjuggu lengi. Áður en bílfært varð
milli Suðurlands og Norðurlands
var það allmikið fyrirtæki, að
ferðast á hestum frá Reykjavík
norður í Blöndudal. Faðir þinn tók
sér samt oft slíka ferð á hendur og
var ávallt hinn sami aufúsugestur.
Honum fylgdi ætíð bjartsýni og
gleði. Hann átti óteljandi áhuga-
mál og gilti einu, hvort hann var
að tala við foreldra mína og aðra
fullorðna eða við okkur börnin,
alltaf hafði hann þarft umræðu-
efni á takteinum. Umbætur og
framfarir voru aðaiumræðuefni
feðra okkar og eitthvað fróðlegt og
skemmtilegt hafði faðir þinn jafn-
an að miðla okkur krökkunum.
Þótt komur föður þíns væru alltaf
jafn ánægjulegar, þá var þó
ánægjan tvöföld eða meira þegar
hin ljóshærða, fríða og fágaða
einkadóttir hans var í för með
honum. Þótt feður okkar væru um
ýmislegt ólíkir, þá líktust þeir um
margt, og í því efni er mér sér-
staklega minnisstætt, hve miklir
lífsunnendur þeir voru báðir. Þeir
töldu t.d. sjálfsagt, að ungt fólk
efndi til hjúskapar og heimilis-
myndunar strax og þess var kost-
ur. Gæti ég trúað að þeir hafi hlot-
ið þennan eiginleika úr Hvassa-
hraunsætt, en ekki hlutum við tvö
hann í ríkum mæli að erfðum.
Feður okkar höfðu áhyggjur af
því, hve seint við efndum til
hjúskapar, þú 27 en ég 35 ára. Þeir
skiptust jafnan á bréfum á vetri
hverjum. Faðir þinn minntist allt-
af á hvert barna sinna, hvað það
starfaði o.s.frv. Ég man að um
árabil var sama setning í bréfum
hans: „Anna mín er ógift enn“, og
bætti svo við, en vinnur í Stjórn-
arráðinu. Móður minni fannst
þetta óþarfur ótti, hún taldi margt
mikilvægara keppikefli fyrir unga
stúlku en hjónabandið, enda mun
hún hafa gert sér Ijóst, að þig
myndi hvorki skorta aðdáendur né
biðla.
Varfærni þín í vali maka varð
þín gæfa. Á því mikla hátíðarári
1930 gekkst þú í hjónaband hinn
25. maí. Brúðguminn var hinn
fjölgáfaði fagurkeri Jón Sigurðs-
son frá Kaldaðarnesi, þér nokkru
eldri enda þá þegar reyndur mað-
ur í miklu áliti, skrifstofustjóri al-
þingis og hafði gegnt því starfi í 9
ár. Mér er minnisstætt, er þið
hjónin komuð norður í skemmti-
ferð á hestum sumarið 1930 til að
heimsækja frændfólk þitt í Húna-
vatnssýslu. Minnir mig að þið
kæmuð að Ási í Vatnsdal og að
Stóradal, þar sem frændur þínir,
alþingismennirnir Guðmundur
Ólafsson og Jón Jónsson, sátu sem
héraðshöfðingjar að búum sínum,
auk þess sem þið komuð að Guð-
laugsstöðum. Ég man, hve þið
hrifuð alla heima með glæsi-
mennsku ykkar og háttvísi. Eg var
þá gagnfræðingsstauli, sem gekk
að heyskap, en feiminn og gaf mig
lítt að ókunnugum ótilneyddur, en
Jón gaf sig á tal við mig, þar sem
ég var að vinna í þurrheyi. Hann
tók visk af heyi kom með hana til
mín og tók að gróðurgreina hana.
Hann virtist þekkja hvert strá,
hvort heldur var um að ræða
mjóstör, vetrarkvíða, engjarós,
horblöðku, sauðvingul eða þursa-
skegg. Hann sagði þetta er fremur
létt hey til fóðurs, engin gulstör né
umfeðmingur og enginn smári. Ég
játti þessari skynsamlegu athuga-
semd og hugsaði með sjálfum mér,
veit þessi maður allt, hann er
sagður skáld og bókmenntafræð-
ingur og er hann þá líka bæði
náttúrufræðingur og bóndi. Ekki
urðu kynni mín við ungu hjónin
náin í þetta sinn, en ísinn hafði
Jón brotið og ekki leið á löngu áð-
ur en traust og ævilöng vinátta
tókst með okkur.
Veturinn 1930—’31 stundaði ég
nám í 4. bekk hins nýja Mennta-
skóla á Akureyri. Þar var þá að-
eins starfrækt máladeild. Fannst
mér það þunnur þrettándi að eyða
þrem vetrum í málanám, og ákvað
því að loknu prófi upp úr fjórða
bekk að sækja um inngöngu í 5.
bekk stærðfræðideildar í MR þótt
ég þyrfti að þreyta próf í stærð-
fræði og eðlisfræði utanskóla um
haustið og engin heimavist væri
við þann skóla.
Ég hélt til Reykjavíkur seint í
september 1931, þegar kreppan
var að leggjast á þjóðina með full-
um þunga. Koma mín þangað var
ótrúlega auðveld og ánægjuleg.
Áttu þar ýmsir hlut að máli en
enginn meiri en þú, Anna frænka,
og faðir þinn. Þá voru aðrir tímar
en nú og þrengra um íbúa Reykja-
víkur. Þótt hús Guðmundar Hann-
essonar að Hverfisgötu 12 væri
rúmgott og haganlega byggt, var
það þéttsetið. I húsinu voru þrjú
heimili og þú húsmóðir á tveimur
þeirra, þ.e. heimili ykkar hjóna og
heimili föður þíns, sem hafði
misst konu sína 1927 og þú annast
heimili hans frá þeim degi og
slepptir ekki af því hendinni, þótt
þú eignaðist eigið heimili fyrr en
þú fluttir í eigið hús. Þitt tvíþætta
húsmóðurstarf samhliða föstu
starfi í Stjórnarráðinu sýndi best,
hve faðmur þinn var stór og að
þar sem er nóg hjartarúm þar er
einnig húsrúm. Faðir þinn bauð
mér strax að vera í fæði hjá sér
um veturinn, en mér ofbauð að
taka því boði vegna þrengslanna
og anna þinna, en ekki var við
annað komandi. Hann sagði: „Við
Anna mín viljum, að þú borðir hjá
okkur og því verður ekki haggað."
Ég fann strax til þakkarskuldar
til ykkar allra í húsinu, en í fullri
einlægni sagt fann ég ekki þá eins
vel og síðar, hve mikið þú lagðir á
þig mín vegna þennan vetur. Sú
þakkarskuld er enn ógreidd og
verður því miður ekki jöfnuð.
Veturinn 1931—’32 er mér
minnisstæður. Ég bjó í húseign
frænku minnar Guðrúnar Peter-
sen rétt við Menntaskólann. Ég
kynntist merkum skóla og mörg-
um fastmótuðum kennurum og
ágætum skólafélögum, en hér er
ekki staður né stund að skýra frá
áhrifum skólans á þroskaferil
minn.
En mig langar til að bregða upp
mynd af lífinu á Hverfisgötu 12 og
hve ánægjulegt og þroskandi var
að kynnast fólkinu þar og heimil-
isháttum, sem þú áttir svo mikinn
þátt í að móta. Ég undaðrist strax
hæfni þína, útivinnandi húsmóð-
ur, sem annaðist auk þess tvö
heimili af snilld, að vísu þá barn-
laus, en mjög var gestkvæmt eink-
um hjá föður þínum og oftast án
fyrirvara. Þú hafðir að vísu hús-
hjálp, hana Kristínu Jónsdóttur,
en þá var ekki sú tækni, sem nú er
til að létta heimilisstörfin. Stjórn-
semi þín var frábær og svo með-
fædd og látlaus að undrum sætti.
Smekkvísi, reglusemi og siðfágun
einkenndi allt heimilishaldið.
Hagsýni þín, hraðvirkni og
úrræðasemi var svo einstök, að
allt virtist vaxa í höndum þínum,
og ævinlega var nóg til hversu
marga óvænta gesti sem bar að
garði. Borðhald var sameiginlegt á
heimili ykkar hjóna og föður þíns.
Var umræðuefni ætíð í senn fróð-
legt og skemmtilegt. Faðir þinn
færði oft í tal fréttir af vísinda-
legum nýjungum og ýmsum hag-
nýtum hlutum, en Jón ræddi
meira um bókmenntir og listir, en
bæri eitthvað á góma, sem kitlaði
skopskyn hans, lét kímnin ekki á
sér standa, þótt hún væri ætíð
græskulaus.
Faðir þinn, aðalhúsráðandinn,
var mér einstaklega góður frændi
og fræðari. Hann var þennan vet-
ur 65 ára, enn prófessor við
læknadeild Háskólans og sístarf-
andi. Dagur í lífi hans leið oft á
eftirfarandi hátt. Hann vaknaði
fyrir allar aldir og hafði oft hafið
starf við skrifborð sitt kl. 6. Þá las
hann sér til og undirbjó kennsl-
una. Fyrirlestrana í Háskólanum
flutti hann fyrir hádegi, en kom
oft við á heimleið í bókabúð eða á
Landsbókasafninu til að kaupa
einhverja bók eða fá að láni. Eftir
hádegisverð tók hann sér jafnan
hvíld og festi oft blund, en er hann
vaknaði virtist hann úthvíldur og
og kátur eins og lævirki. Greip
hann þá oft penna sinn og skrifaði
stutta grein um eitthvað fræðandi
eða nytsamlegt, skaust með hana
niður á Morgunblað og kom til
baka að vörmu spori hress og hýr
og drakk miðdagskaffið. Það væri
gaman að eiga í einni bók allar
smágreinar, sem faðir þinn ritaði í
Morgunblaðið. Væri enginn gestur
við kaffiborðið bauð hann mér oft
inn á skrifstofu sína, bauð mér
sæti í hægindastól og fékk sér í
pípu. Man ég enn hve góður mér
þótti ilmurinn af reyktóbaki hans.
Þá fitjaði hann jafnan upp á fróð-
legu og skemmtilegu umræðuefni.
Hann hafði áhuga á öllu milli
himins og jarðar og gerði sér
glögga grein fyrir hinum ólíkleg-
ustu hlutum, enda afburða fjöl-
hæfur gáfumaður. Ég reyndi að
hlusta sem best á málflutning
Guðmundar en lagði líka oft orð í
belg eða lét skoðun mína tæpi-
tungulaust í ljósi, af því ég var
frænda mínum að því leyti líkur
að eiga léttara með að tala en
hlusta. Þótt gaman væri að við-
ræðum við Guðmund, þá var enn
lærdómsríkara, þegar ég fékk
tækifæri til þess að hlusta á sam-
ræður hans og ýmissa gesta hans,
sem alloft kom fyrir. Þá reyndi ég
að þegja og hlusta. Ég man marga
þessa gesti, sem flestir voru úr
hópi afburða gáfumanna þjóðar-
innar eins og Guðmundur Finn-
bogason, Guðjón Samúelsson,
Guðmundur á Sandi, Níels Dungal
o.fl. o.fl. Mér fannst mestur
hjýleiki stafa frá Guðmundi
Finnbogasyni.
Anna, ég fjölyrði ekki um bróð-
ur þinn, Arnljót, sem bjó á heimili
föður síns. Við höfðum í mörg
sumur verið starfsbræður, leik-
bræður og vinir, vorum báðir í
Menntaskólanum en hvor í sínum
bekk, áttum þar skólafélaga og
umgengumst því ekki mikið.
Annað heimili var á Hverfis-
götu 12 á hluta annarrar hæðar
hússins. Þar bjuggu Hannes lækn-
ir, bróðir þinn, og kona hans, Val-
gerður Björnsdóttir, með frum-
burð sinn Leif nú velþekktan verk-
taka í Reykjavík. Á heimili þeirra
var ég ætíð velkominn og átti þar
marga ánægjustund. Með mér og
þeim hjónum skapaðist ævilöng
vinátta eins og við ykkur öll í
þessu húsi.
Ég hef verið margorður um þenn-
an vetur, enda reyndist hann mér
dýrmætur á alla lund.
Nú vík ég frásögn minni aftur
til ykkar hjóna. Þegar þið fóruð að
eignast börnin varð of þröngt um
alla á Hverfisgötu 12. Þá byggðuð
þið húsið Hólavallagötu 7 á einum
allra besta stað í borginni. Það var
teiknað af Gunnlaugi Halldórs-
syni, hannað af snilld. Mun faðir
þinn hafa lagt sitt af mörkum, til
þess að húsrýmið hagnýttist sem
best. í það hús fluttuð þið hjónin
ásamt Sigríði dóttur ykkar árið
1935. Þar setjið þið saman fyrir-
myndarheimili að húsbúnaði öll-
um og heimilisháttum. Allt bar
vott um velmegun, smekkvísi og
menningarbrag. Á þetta heimili
ykkar kom ég oft bæði boðinn og
óboðinn, ávallt velkominn og eftir
að ég kvæntist hélt kunningsskap-
urinn áfram af enn meiri hlýju en
áður.
Um þetta leyti þurftuð þið Jón
að taka við búi á föðurleifð hans
Kaldaðarnesi. Þar höfðuð þið
ráðsmann og ráðskonu árið um
kring en dvölduð þar á sumrum
eftir því, sem tími gafst til og átt-
uð þar ykkar annað heimili um
árabil. Þið réðuð þar mestu um
búskapinn og heimilishald enda
bæði ráðsnjöll og nutuð vinsældar
og virðingar starfsfólksins. Mér er
í fersku minni, er Hannes læknir,
bróðir þinn, og Valgerður, kona
hans, buðu mér með sér á sunnu-
degi sumarið 1939 í blíðskapar-
veðri í heimsókn til ykkar hjóna
að Kaldaðarnesi. Þá sá ég hve að-
staða ykkar var ánægjuleg á hinu
fagra sveitasetri, höfuðbólinu
Kaldaðarnesi, er Jón bauð okkur
Hannesi að ganga með sér um tún
og engjar. Eins langt og augað
eygði fannst mér kafloðnar vél-
tækar engjar breiða sig meðfram
Ölfusá. Hér voru ekki mjóstar-
armýrar heldur síbreiðu valllend-
isslægjur, þar sem umfeðmingur
og smári juku á gróskuna. Þá sá ég
að auðskilið var að Jóni þótti ekki
mikið koma til útheysins, er hann
sá á Guðlaugsstöðum 1930. Er ég
lét í ljósi hvílíkan fjölda gripa
mætti hafa á jörðinni fylgdu þær
athugasemdir frá bónda, að
bakkaheyið væri ekki kúgæft og
jörðin hentaði ekki vel til sauð-
fjárræktar, en því betur til
hrossaeldis. Mesti ljóminn af
ágæti jarðarinnar fór þá úr huga
mínum. Því miður fenguð þið ekki
lengi að njóta sveitasælunnar við
búskap í Kaldaðarnesi. Jörðin var
hernumin á sama degi og breski
herinn kom til landsins 1940. Þá
lauk sveitabúskap ykkar.
Hjónaband ykkar Jóns var
gæfuríkt á alla lund. Gagnkvæm
ást og virðing einkenndi það. Þið
áttuð svo vel skap saman, höfðuð
bæði sterka og drenglundaða
skapgerð. Skyldan sat í fyrirrúmi
hjá báðum, þið lifðuð háttvísu
menningarlífi, voruð miklir
gestgjafar, þar sem sérstakur
hlýleiki og ánægjulegar og upp-
byggilegar samræður mættu
hverjum gesti, þar sem kímnigáfa
húsbóndans naut sín á ógleyman-
legan hátt og þó allra best í hópi
fluggáfaðra skólafélaga hans og
vina, sem voru margir, eins og
Sigurður Nordal, Páll ísólfsson,
Níels Dungal og Davíð Stefánsson
svo nokkrir séu nefndir. Húsmóð-
urhæfileikar þínir nutu sín frá-
bærlega við gestamóttöku, hvort
heldur var um fáa vini að ræða
eða fjölmenn boð alþingismanna.
Þið hjónin eignuðust þrjú börn,
tvær dætur, Sigríði og Ásu, og
einn son, Guðmund Karl. Þið létuð
ykkur annt um uppeldi þeirra. Afi
þeirra, Guðmundur, kom oft í
heimsókn og las Gagn og gaman
með þeim systrum og sagði þeim
sögur, en Guðmundur Karl naut
hans aðeins fyrstu 6 árin. öll
hlutu börn ykkar ágæta menntun,
gegna opinberum störfum, eiga
sín eigin heimili, maka og börn.
Þið nutuð barnaláns.
Þann skugga bar fyrir ham-
ingjusól þína og barna þinna, að
eiginmaður þinn lézt hinn 31.
október 1957 aðeins 71 árs eftir 27
ára sambúð. Var sár harmur að
þér og börnunum kveðinn og allir
syrgðu hann. Hann hafði að vísu
lokið embættisferli sínum með
mesta sóma og naut hvers manns
hylli, sem á Alþingi hafði starfað
frá því hann hóf þar störf 1916, en
þú og börnin höfðuð auðvitað von-
ast til að njóta samvista hans enn
um árabil. En enginn má sköpum
renna. Þú barst þinn harm í hljóði
og helgaðir börnum þínum,
tengdabörnum og barnabörnum
umhyggju þína. Þú hélzt heimil-
inu óbreyttu og kunningja-,
frænda- og vinahópurinn hélt
áfram að vera stór.
Þú heiðraðir minningu manns
þíns með því að heimila bókaút-
gáfunni Helgafelli að gefa út safn .
af skáldskap, ritgerðum og þýð-
ingum hans. Helgafell leysti það
starf af hendi á þann veg að öllum
viðkomandi var sómi að.
Nú hefur þú lifað um aldar-
fjórðungs skeið í þínum ekkju-
dómi umvafin ástúð fjölskyldu
þinnar og vina, notið ágætrar
heilsu og heldur þér svo vel, bæði
að andlegu og líkamlegu atgervi,
að margur teldi þig fremur sjö-
tuga en áttræða.
Þegar um hægðist fyrir þér og
börnin fluttu burtu tókst þú upp
venju þína frá yngri árum og
fékkst starf hjá Ríkissútvarpinu
og gegndir því meðan aldur leyfði.
Síðan hefur þú notið reynslu þinn-
ar og vinsælda á ýmsan hátt, hald-
ið sambandi við gamla og nýja
vini, ferðast bæði innanlands og
erlendis, hlúð að barnabörnum og
þínum góðu gestum.
Þú hefur verið gæfukona.
Nú læt ég þessu ávarpi lokið,
þakka þér allt á liðnum árum og
árna þér og þínum allra heilla um
ókomin ár, og þú eigir eftir að
njóta ánægjulegs ævikvölds.
í október 1982,
Halldór Pálsson.
Söngfólk
Getum bætt viö söngfólki í allar raddir. Reynsla
ekki skilyrði. Uppl. í síma 43236, 23713 og 75693.
Árnesingakórinn í Reykjavík.
m U
co ih co Bladu) sem þú vaknar við!