Morgunblaðið - 27.10.1982, Blaðsíða 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1982
Minmng:
Þórhildur Ólafsdóttir
furrv. forstöðukona
Fædd 18. júlí 1900
Dáin 6. ágúst 1982
Er ég kveð vinkonu mína, Þór-
hildi Olafsdóttur, hinstu kveðju,
koma margar minningar upp í
hugann.
Er leiðir okkar lágu fyrst saman
stóð Þórhildur á merkum tíma-
mótum. Nýr kafli í ævi hennar var
að hefjast, sem átti eftir að móta
líf hennar æ síðan og hafa áhrif á
líf fjölda annarra.
Hún var orðin þroskuð kona,
hafði víða farið, fengið góða
menntun og lífsreynslu, sem var
henni mikill styrkur. Hún hafði
vítt áhugasvið og hennar bestu
eðliskostir áttu eftir að njóta sín í
ríkum mæli í því starfi sem beið
hennar.
Þórhildur hafði heyrt um ný-
stofnaðan skóla í Stokkhólmi,
Social pedagogiska Seminariet, og
umfangsmikið brautryðjendastarf
í sambandi við hann á sviði leik-
skóla- og dagvistarmála.
Aðalhvatamaður að hvoru
tveggja var rektor skólans, Alva
Myrdal. Þetta vakti áhuga Þór-
hildar og sótti hún um skólavist.
Að námi loknu beindist áhugi
hennar að því að koma á fót svip-
aðri starfsemi hér heima og hún
hafði kynnst þar úti.
Brautryðjendastörf eru sjaldn-
ast auðveld og voru það ekki held-
ur í þetta sinn. En Þórhildur var
bjartsýnismanneskja. Með sínum
eldiega áhuga og góðri aðstoð fjöl-
skyldu sinnar og góðra vina tókst
henni að koma upp leikskóla við
Amtmannsstíg og síðar dagheim-
ili við Óðinsgötu.
Erfiðasti hjallinn var öflun fjár.
Þótt húsakynni væru fengin þurfti
að greiða leigu, ljós og hita og svo
vitanlega fyrir allt það sem til-
heyrði leikskóla. Hún leitaði því
til margra góðra manna um að-
stoð og tókst oft að vekja áhuga
þeirra á því að styrkja þetta
brautryðjendastarf. Eg hygg þó,
að þessi þáttur hafi reynst henni
hvað erfiðastur í allri baráttunni.
Það skipti hana miklu máli,
hvernig brugðist var við beiðni
hennar og gat hún orðið djúpt
særð ef gefið var í skyn að hún
væri að biðja um ölmusu, svo fjarri
sem það var hennar stolta skapi.
En hún gerði sér þó alltaf fyllilega
grein fyrir því að hún var að berj-
ast fyrir nýjung sem fæstir hér á
landi höfðu áður heyrt getið um.
Eina raunhæfa leiðin til þess að
vinna þessu góða málefni stuðning
var að sýna gagnsemi þess í verki.
Það var því mikið í húfi að vel
tækist til er farið var af stað.
Hafist var handa um að byggja
upp fyrir leikskólann í þess orðs
fyllstu merkingu. Smíðuð voru
húsgögn við hæfi barna, leikföng
búin til, það var málað og saumað
og allt gert til þess að leikskólinn
mætti verða eins og þeir bestu
sem hún hafði séð.
í þessu uppbyggingarstarfi naut
hún aðstoðar sinna góðu vina og
fyrrum sámstarfsfélaga af skrif-
stofunni þar sem hún áður hafði
unnið og annarra góðra vina. Það
tókst með afbrigðum vel að skapa
heimilislegt og menningarlegt
andrúmsloft, þrungið lífi og starfi.
Það var nokkuð misjafnt hvern-
ig þessari nýjung var tekið. Sumir
tóku henni stórvel, aðrir með var-
úð. Það kom þó fljótt í ljós að mik-
il þörf var á starfsemi sem þess-
ari. En Þórhildur kom einnig auga
á, að ekki var allur vandi leystur
með leikskóla nokkra tíma á dag.
Við fjölmörg vandamál var að
glíma og komu í ljós hennar góðu
eðliskostir er hún jafnan tókst á
við vandann þar sem hann var
mestur.
Þetta voru erfiðir tímar. Það
,var atvinnuleysi og margar fjöl-
skyldur bjuggu í heilsuspillandi
íbúðum. Og ekki var það óalgengt
að börn væru vannærð.
Er Þórhildur stofnaði dagheim-
ilið við Óðinsgötu var við ýmiss
konar erfiðleika að etja. Húsa-
kynni voru þröng og óhentug til
slíkrar starfsemi og ýmislegt
skorti sem æskilegt hefði verið að
hafa. Þó var það ekkert 3em máli
skipti fyrir börnin. Þau fengu
holla og góða fæðu. Og að þeim
var búið eins og best var á kosið
bæði andlega og líkamlega. Börn
sem komu föl og vesöl urðu á
skömmum tíma hraustleg og
frjálsleg í fasi. Þarna fór fram
frábært uppbyggjandi starf og
þrátt fyrir erfið starfsskilyrði
ríkti andi myndarheimilis.
Jafnframt því að Þórhildur var
óvenju fjölþættum hæfileikum bú-
in, hafði hún þrek og starfsvilja til
þess að nýta þessa hæfileika sína.
Henni þótti vænt um börn og
kom alltaf fram við þau af háttvísi
og tillitssemi. Henni fannst móðg-
andi ef ekki var vandað til þess
sem fyrir þau var gert eins og þá
fullorðnu, hvort heldur það var á
sviði bókmennta, tónlistar eða á
öðrum sviðum.
Er Þórhildur flutti í Tjarnar-
borg urðu umsvifin meiri. Börnun-
um fjölgaði og starfsfólkinu að
sama skapi. En hinn góði heimilis-
andi hélst engu að síður. Yfir
þessu stóra heimili var sérstakur
þokki. Húsakynnin voru aðlaðandi
og öllu smekklega og haganlega
fyrirkomið.
Þórhildur bar virðingu fyrir
starfi sínu og fann til mikillar
ábyrgðar. Hún gerði sér grein
fyrir því að miklar kröfur þyrfti
að gera til alls starfsfólks og að
allt væri undir því komið að sam-
vinna væri sem best. Hún setti
markið hátt. En jafnframt þekkti
hún sínar takmarkanir og var það
hennar styrkur. Hún var því fús
til að leita aðstoðar þeirra sem
hún taldi að gætu lagt sér lið. Þess
vegna tókst henni að fá á svo
mörgum sviðum það besta sem
kostur var á.
Þórhildur var skemmtileg kona.
Hún fylgdist vel með því sem efst
var á baugi hverju sinni bæði inn-*
an lands og utan. Hún var bókelsk,
unni tónlist og öðrum fögrum list-
um. Hún hafði áhuga á hvers kon-
ar verkmenningu og var sjálf góð
hannyrðakona. Sérstök yndi hafði
hún af allri gróðurræktun.
Hún hafði mikla nautn af því að
dvelja í faðmi íslenskra fjalla,
sagði að það byggði sig upp bæði
andlega og líkamlega og gæfi sér
styrk til þess að komast í gegnum
dimman vetur.
Þórhildur var ljóssins barn.
Uppáhaldshátíðisdagar hennar,
fyrir utan trúarhátíðir, voru
sumardagurinn fyrsti og jóns-
messan. Hún var afar tilfinninga-
næm og hún var hlý í verkum sín-
um. Hún var trúuð kona í þess
orðs bestu merkingu. Hún hóf
aldrei starf að morgni fyrr en hún
hafði beðið Guð um handleiðslu.
Guðrún Ö. Stephensen
Kveðjur frá Fósturskóla tslands
og Fóstrufélagi fslands.
Fyrir réttum 36 árum tók til
starfa í Reykjavík nýr skóli undir
nafninu Uppeldisskóli Sumargjaf-
ar. Hlutverk hans var að mennta
stúlkur til starfa á barnaheimil-
um. í þá daga þótti þetta allnýst-
árleg hugmynd, nánast fjarstæða.
Bak við allar nýstárlegar hugm-
yndir og nýjungar er framsýnt
fólk, fólk sem er á undan sínum
tíma í hugsun og athöfn. Á bak við
hugmyndina um fóstrumenntun
og uppeldis- eða fósturskóla á ís-
landi var framsýn og stórbrotin
kona, Þórhildur Ólafsdóttir, for-
stöðukona. Hún lést, sem kunnugt
er 6. ágúst sl., 82ja ára gömul.
Vegna fjarveru minnar átti ég
þess ekki kost að minnast sam-
starfskonu minnar og vinkonu við
lát hennar í sumar. En fáum er
það skyldara — og ljúfara en mér
að minnast þessarar merku konu.
Þórhildur Ólafsdóttir var fædd
á Stóra-Hrauni í Árnessýslu 18.
júlí árið 1900, dóttir hjónanna
Kristínar ísleifsdóttur og séra
Ólafs Helgasonar. Var hún af
landskunnum og merkum ættum,
sem hér verða ekki raktar. Þó má
geta þess að Þórhildur bar nafn
ömmu sinnar, Þórhildar dóttur
Tómasar Sæmundssonar prófasts
á Breiðabólstað.
Faðir Þórhildar, séra Ólafur,
var brautryðjandi um kennslu
heyrn- og málleysingja og rak
málleysingjaskóla á heimili sínu
frá 1891 til dauðadags, en hann dó
um aldur fram árið 1904. Skólinn
var þó rekinn áfram á Stóra-
Hrauni fram til ársins 1910.
Ólst því Þórhildur upp á fjöl-
mennu menningarheimili, þar sem
íslenskar hefðir voru í hávegum
hafðar og umhyggja fyrir lítil-
magnanum var eðlilegur þáttur í
daglegu lífi. Veganestið frá
Stóra-Hrauni mótaði án efa lífs-
viðhorf hennar varanlega, eins og
fram kom í því að hún valdi
barnauppeldi að ævistarfi og gerði
bættar uppeldisaðstæður borgar-
barna að baráttumáli sínu.
Þórhildur stundaði nám við
Kvennaskólann í Reykjavík og
lauk prófi þaðan. Síðan dvaldi hún
í Englandi í eitt ár. Á Spáni bjó
hún í 3 ár með systur sinni og
mági, þeim Karitas Ólafsdóttur og
Helga Guðmundssyni, banka-
stjóra. Þau hjónin studdu Þórhildi
með ráðum og dáð í brautryðj-
endastarfi hennar fyrr og síðar.
Þegar heim kom frá Spáni, vann
hún í 5 ár við skrifstofustörf hjá
Rafveitu Reykjavíkur. Þau störf
fullnægðu henni ekki, hvorki lífs-
viðhorfi hennar né forystuhæfi-
leikum. Hugur hennar hafði ætíð
staðið til uppeldis- og kennslu-
mála, eins og hún átti kyn til.
Þrjátíu og átta ára gömul tók
hún þá ákvörðun „að fara úr fínni
kontórstöðu í gagnslaust nám“
eins og hún orðaði það sjálf með
kímnisglampa í augum.
Haustið 1938 fékk Þórhildur
inngöngu í „Socialpedagogiska
seminariet" í Stokkhólmi — fóst-
urskóla sem þá var nýstofnaður.
Skóli þessi var stofnaður árið 1936
að tilhlutan ölvu Myrdal barna-
sálfræðings sem síðar varð heims-
kunn sem sendiherra Svíþjóðar á
Indlandi og fyrir störf sín að frið-
armálum á alþjóðavettvangi. Sem
kunnugt er hlaut hún friðarverð-
laun Nóbels nú fyrir skömmu.
Alva Myrdal var fyrsti skólastjóri
þessa fósturskóla í Stokkhólmi og
gegndi því starfi fyrsta áratuginn.
Socialpedagogiska seminariet
var þá boðberi nýrrar stefnu um
uppeldi borgarbarna í nútíma
þjóðfélagi. Þeirri stefnu eru gerð
góð skil í bók Ölvu Myrdal „Stads-
barn“ eða „Borgarbarnið", sem út
kom skömmu áður en skóli hennar
hóf göngu sína. Hreifst Þórhildur
mjög af þessum nýju kenningum
og hafði þær að leiðarljósi er heim
kom og hóf brautryðjendastarf
sitt af brennandi áhuga með öðr-
um mætum mönnum hjá Barna-
vinafélaginu Sumargjöf.
Þórhildur hafði ekki unnið lengi
sem forstöðukona, þegar henni var
fyllilega ljóst, að ekki var unnt að
reka barnaheimili sem verðugar
uppeldisstofnanir án þess að til
starfa fengist fólk, sem hlotið
hefði uppeldisfræðilega menntun
til þessara starfa. Hjá Þórhildi
höfðu þó unnið úrvalsstúlkur, sem
hún mat að verðleikum, enda taldi
hún ekki eftir sér að kenna þeim
og stjórna.
Árið 1945 tók Þórhildur að
vinna að alefli að því að skóli yrði
stofnaður til að mennta fólk til
fóstrustarfa. Átti hún frumkvæðið
að stofnun Uppeldisskóla Sumar-
gjafar, sem síðar varð Fósturskóli
íslands, eins og áður segir. Undir
forystu ísaks Jónssonar, formanns
Barnavinafélagsins Sumargjafar
tókst að fá styrk til reksturs skól-
ans frá ríki og Reykjavíkurborg.
Um þetta mál sagði Þórhildur svo
frá í viðtali við Fóstrublaðið 1970,
er hún lét af störfum sem
forstöðukona.
„Hófust nú allir handa. Ég man
ekki lengur hver gerði hvað, en
mér var falið að leggja drög að
starfsemi þessa væntanlega skóla
og útvega skólastjóra og aðal-
kennara. Tilhögun skólans miðaði
ég nú aðallega við þann ágæta
skóla, sem ég hafði numið við I
Stokkhólmi. Svo tókst mér að kló-
festa Valborgu Sigurðardóttur,
sem þá var að ljúka námi í sálar-
og uppeldisfræði í Bandaríkjun-
um.“
Þannig var upphaf sambands
okkar Þórhildar.
Hún „klófesti" mig unga að
aldri. Við höfðum aldrei sést fyrr
en ég kom heim tl Islands að námi
loknu og tók að starfa með henni
að undirbúningi skólans.' Skóla-
starfið hófst 1. október 1946 í
einni stofu í barnaheimilinu
Tjarnarborg undir verndarvæng
Þórhildar, sem þar var forstöðu-
kona. Þar tókst samstarf með
okkur Þórhildi, sem átti eftir að
standa í aldarfjórðung og vinátta,
sem varði meðan henni entist líf
og heilsa.
í kringum Þórhildi var aldrei
kyrrstaða, því gat hún ekki unað.
Hún var kvik í hreyfingum, létt í
spori, bar höfuðið hátt, var einarð-
leg i fasi og gustmikil á stundum.
Hún var stjórnsöm athafnakona,
sívakandi og stórhuga. Hún var
traustur samstarfsmaður, ákveðin
í skoðunum og fylgin sér og lét
ógjarnan hlut sinn fyrir öðrum.
Gat því verið erfitt fyrir ungan og
reynslulausan samstarfsmann að
halda hlut sínum, ef á milli bar.
Við vorum oft ósammála og skarst
í odda með okkur. En við virtum
hvor aðra og vinátta okkar stóð
traustum fótum. Þórhildur var
vinur vina sinna, hún kunni að
gleðjast með glöðum og hryggjast
með hryggum. I skaphöfn hennar
voru margir strengir — allir
hljómmiklir. Hún var skemmtileg
kona og höfðingi heim að sækja.
Hvar sem hún bjó sér heimili
hvíldi yfir því sérstakur þokki
menningar og myndarbrags. Naut
ég þar þráfaldlega góðra stunda
með góðum gestum. Var þá óspart
spilað og sungið, því Þórhildur var
söngvin og unni hljómlist. Hún
naut þess að vera gestgjafi og
kunni manna best að halda hátíð.
En Fósturskólinn var óskabarn
Þórhildar. Á 25 ára afmæli skól-
ans árið 1971 færði hún „óska-
barninu sínu“ — eins og hún orð-
aði það þá sjálf — allar sænsku
námsbækurnar sínar og myndar-
lega fjárupphæð til bókakaupa að
auki. Sýndi það best umhyggju
hennar fyrir fóstrumenntuninni
og tryggð hennar við skólann, sem
aldrei brást.
Fyrir hönd Fósturskóla íslands
og sem skólastjóri hans þakka ég
henni að leiðarlokum fyrir for-
göngu hennar um stofnun skólans
og annað framlag hennar til
fóstrumenntunar í landinu.
Gengin er gagnmerk og stór-
huga kona, sem unni landi sínu og
þjóð, og skilaði þjóðinni heillaríku
ævistarfi. Ég minnist vináttu
hennar og tryggðar og þakka
henni fyrir að hafa „klófest" mig
og beint áhuga mínum inn á þá
braut, sem raun ber vitni.
Fjölskyldu hennar, sem hún var
bundin sterkum kærleiks- og
tryggðarböndum, sendi ég einlæg-
ar samúðarkveðjur.
Valborg Sigurðardóttir
Með Þórhildi Ólafsdóttur, fyrr-
verandi forstöðukonu, er gengin
merk kona og mikilhæf. Hún var
brautryðjandi á sviði dagvistar-
mála og með starfi sínu að uppeld-
ismálum markaði hún stefnu og
hafði þau áhrif á samtíð sína að
ótrúlegt getur talist. Þórhildur
var önnur fósturmenntaða konan
á Islandi en menntun sína hlaut
hún á Socialpedagogiska semin-
ariet í Stokkhólmi. Þegar Þórhild-
ur kom heim frá námi haustið
1939 höfðu aðeins verið rekin hér
dagheimili á sumrin, ætluð börn-
um mæðra sem unnu í fiski. Leik-
skólastarfsemi þekktist ekki. Það
var ekki vegna þess að dagvistar-
heimili væru óþörf, heldur skorti
vilja, skilning og fjármagn til þess
að hrinda þessum málum í fram-
kvæmd.
Þegar eftir heimkomuna fór
Þórhildur að berjast fyrir því að
koma á fót dagheimilum og leik-
skólum sem starfrækt væru allt
árið. Á þessum árum var mikið
atvinnuleysi og liðu mörg börn
næringarskort að dómi barna-
verndarnefndar. Ósk Þórhildur
var að starfrækja dagheimili fyrir
börn þar sem þau fengju góðan og
hollan mat og stuðlað væri að
líkamlegum og andlegum þroska
þeirra. Hvarvetna mætti Þórhild-
ur skilningsleysi hjá opinberum
aðilum. Þórhildur sótti um styrk
úr Barnauppeldissjóði Thorvalds-
enfélagsins og fékk þrjú þúsund
krónur til þess að starfrækja
dagheimili. Hún leitaði aðstoðar
þar sem aðstoð var að fá, hjá heil-
dsölum, fisksölum, vinum og
frændfólki. Hún tók húsnæði á
leigu á eigin ábyrgð. Dagheimilið
opnaði hún 1. febrúar 1940. Börnin
voru 20. Hún hafði eina stúlku sér
til aðstoðar en sjálf vann hún
kauplaust. Að þremur mánuðum
liðnum voru peningarnir búnir og
dagheimilinu lokað.
Þetta er glöggt dæmi um áhuga
hennar fyrir málinu og sér í lagi
þar sem hún yfirgaf gott skrif-
stofustarf hjá Rafmagnsveitú
Reykjavíkur til þess að helga sig
málefnum barna og mennta sig til
þess.
Haustið 1940 hófst starfsferill
Þórhildar hjá Barnavinafélaginu
Sumargjöf. Sumargjöf fékk þá
umráð yfir húsi við Amtmanns-
stíg, sem var í eigu ríkisins, og
varð Þórhildur þar forstöðukona.
Auk dagheimilis var starfræktur
leikskóli þar sem börnin áttu kost
á að dvelja hluta úr degi við þrosk-
andi leiki og störf.
Leikskólar fyrir börn var mikið
hjartans mál Þórhildar, bæði
vegna þess að hún hafði kynnst
þessari starfsemi á Spáni og í Sví-
þjóð og eins það að dagheimili
höfðu á þessum árum á sér stimpil
fátækrahjálpar. En með leikskóla-
starfseminni hugðist hún ná til
barna frá betur stæðum heimilum
og stuðla þannig að eðlilegri fé-
lagslegri blöndun.
1941 lagðist starfsemin niður
við Amtmannsstíg þar sem ríkið
tók húsið til annarra nota.
Eftir að Þórhildur hafði sann-
fært bæjarstjórn Reykjavíkur um
að það væri ódýrara fyrir bæjar-
sjóð að styrkja barnaheimili, en
að sjá einstæðum mæðrum og
börnum þeirra farboða, fékkst
styrkur árið 1943. Eftir það fór að
rofa til í þessum málum. Sumar-
gjöf keypti hús við Tjarnargötu,
Tjarnarborg, og nýtti undir dag-
heimili. Þarna settist Þórhildur að
og hélt áfram við ævistarfið, kom
sér þá vel menntun, dugnaður og
stjórnsemi, sem hún átti í ríkum
mæli.
Það hefur ekki verið létt verk að
hefja það starf sem hún tók að sér
og hafa enga fóstru sér til aðstoð-
ar. Hún lagði alla tíð ríka áherslu
á að börnin fengju næringarríka
fæðu og að hreinlæti væri í háveg-
um haft. Hún hafði sérstaka til-
finningu fyrir því að fallegur
garður með blómum, grasi og
trjám væri í kring um barnaheim-
ilin og að börnin lærðu að um-
gangast gróðurinn.
í Tjarnarborg var húsnæði fyrir
starfsstúlkurnar og bjuggu þær
oft 8 í húsinu auk Þórhildar.
Margar af starfsstúlkunum voru
utan af landi og var þetta því
þeirra annað heimili og tók hún
þátt í því að gleðjast með þeim á
hátíðarstundum.
Þegar Laufásborg var opnuð ár-
ið 1952 réðst Þórhildur þangað
sem forstöðukona. Hún lét af
störfum sjötug að aldri. Fóstru-
félag íslands gerði Þórhildi að
heiðursfélaga þegar hún varð sjö-
tug. Félagið vottar hinni látnu
virðingu og þökk. Blessuð sé minn-
ing hennar.
Fóstrufélag íslands