Morgunblaðið - 27.10.1982, Blaðsíða 20

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1982
Á að skera niður þjón-
ustu fyrir þroskahefta?
Á að leggja niður annan rekstur en ríkisrekstur?
eftir Hreggvið
Jónsson framkv.stj.
Skálatúnsheiniil is
Mikiö hefur verið rætt um ein-
hliða ákvörðun félagsmálaráðuneyt-
isins um að taka þrjár sjálfseignar-
stofnanir undir ríkið. í þessari grein
vcrður tiplað á nokkrum atriðum,
varðandi þetta mál.
Leyniskýrslan mikla
í ársbyrjun 1982 mun félags-
málaráðherra hafa skipað nefnd
til að gera úttekt á rekstri nokk-
urra sólarhringsstofnana fyrir
þroskahefta. Megin tilgangurinn
með skipan nefndarinnar mun
hafa verið að gera tillögu til fé-
lagsmálaráðherra um að taka
heimilin af daggjöldum og setja
þau á svokallaðar „fastar fjárveit-
ingar". Valið var í nefndina þann-
ig, að allt bendir til þess að
tryggja hafi átt rétta niðurstöðu
hennar. Meirihluti nefndarinnar
var skipaður embættismönnum,
sem þegar höfðu lýst skoðunum
sínum í málinu. Ekki var heimil-
unum gefinn kostur á að eiga full-
trúa í nefndinni, en það hefði verið
eðlilegt, þar sem fjallað var um
jafn veigamikið mál. Um störf
nefndarinnar er fátt að segja,
enda hefur nefndarálitið ekki enn
verið birt forráðamönnum heimil-
anna og hefur þess þó verið óskað
af stjórn Skálatúnsheimilisins.
Hin mikla leynd yfir niðurstöðum
nefndarinnar gefur ekki tilefni til
bjartsýni um málefni þroska-
heftra í framtíðinni. Ég þykist
vita, ef að líkum lætur, sé það
vegna þess að nefndin hafi gert til-
lögur um verulega fækkun starfs-
fólks og á allri þjónustu heimilanna,
sem þýðir í raun, að horfið verður
Hreggviður Jónsson
nokkur ár aftur í tímann, til þess
tima þegar málefni þroskaheftra
voru í algerum ólestri.
Vinnubrögð með eindæmum
í framhaldi af störfum nefndar-
innar héldu heimulegheitin áfram
og ljóst var, að það var aldrei ætl-
unin að hafa samráð, að einu eða
neinu leyti, við sjálfseignarstofn-
anirnar þrjár. Ékki hafa verið
færð nein rök fyrir því, að breyt-
ing yfir á „fastar fjárveitingar"
fyrir sjálfseignarstofnanir sé á
einn eða neinn hátt hagstæðari
eða ódýrari, þvert á móti hefur
Pétur Sigurðsson, alþingismaður,
sýnt fram á allt annað í grein
sinni í Morgunblaðinu 15. október
sl., svo og Logi Guðbrandsson,
framkvæmdastjóri, í grein sinni í
Morgunblaðinu 25. október sl. Með
bréfi félagsmálaráðuneytisins
dags. 20. ágúst sl. var heimilunum
tilkynnt, að samkvæmt tilskipun
félagsmálaráðherra yrðu heimilin
sett á „fastar fjárveitingar" af
daggjöldum og að laun starfsfólks
viðkomandi stofnana yrðu eftir-
leiðis greidd af launadeild ríkis-
ins. I niðurlagi bréfsins var síðan
gert ráð fyrir að haldinn yrði
fundur um málið til frekari kynn-
ingar og umfjöllunar.
Umrætt bréf var síðan tekið til
umfjöllunar á stjórnarfundi
Skálatúnsheimilsins, þann 25. ág-
úst sl., þar sem stjórnin óskaði
eftir að fá álit nefndarinnar til
umfjöllunar og umsagnar og jafn-
framt var óskað eftir því, að upp-
lýst yrði með stoð í hvaða lögum
umrædd breyting yrði gerð. Svar
við þessu bréfi hefur ekki borizt
þegar þessar línur eru skrifaðar.
Framkvæmdastjóri Skálatúns
var síðan boðaður á fund með
embættismönnum félags- og fjár-
málaráðuneytis 24. september sl.
Á þeim fundi var forráðamönnum
umræddra sjálfseignarstofnana
tilkynnt að þær hefðu verið teknar
inn á fjárlög (nú var ekki lengur
talað um „fastar fjárveitingar"),
án þess að þær tillögur hefðu verið
bornar undir forráðamenn stofn-
ananna. Jafnframt var því neitað,
þegar beðið var um að fá að sjá
þær tillögur sem væru á fjárlög-
um, fyrr en fjárlög kæmu út. Var
því borið við, að ekki hefði unnist
tími til að láta stofnanirnar vinna
umræddar tillögur, en þó gafst
tími til að láta eina ríkisfyrirtæk-
ið, sem með var í pakkanum, gera
sína áætlun.
Ljóst er af allri málsmeðferð, að
Karlinn á kassanum
eftir Sighvat
Björgvinsson alþm.
Gagnrýni mín á stjórn ríkis-
fjármáianna í tengslum við fram-
lagningu fjárlagafrumvarpsins á
dögunum hefur raskað ró fjár-
málaráðherra. Hann hefur nú sent
mér tóninn í öllum dagblöðum
landsins í stafrófsröð — byrjaði á
Alþýðublaðinu og endaði á Þjóð-
viljanum. Þar hvetur hann mig til
þess að viðurkenna þá staðreynd,
að hagur ríkissjóðs sé góður.
Mér kemur ekki til hugar að
bera á móti því, að ríkisreikningur
allra síðustu ára sýnir betri af-
komu ríkissjóðs en mörg ár þar á
undan. Það er ómótmælanleg
staðreynd. Ragnar Arnalds hefur
staðið sig ágætlega sem gjaldkeri
ríkissjóðs.
En æðsti yfirmaður ríkisfjár-
mála þarf að gera annað og meira
en að sitja á kassalokinu, segja
rukkurum að koma aftur á þriðju-
daginn eftir hálfan mánuð og vísa
þeim reikningum annað, sem ekki
eru til peningar fyrir í kassanum.
Hann verður að hafa yfirsýn yfir
ríkisfjármálin í heild. Það er eng-
in lausn í því fólgin að leysa
vandamál ríkiskassans með því að
búa til vandamál á öðrum stað í
ríkisbúskapnum. Með því t.d. að
flytja viðfangsefni úr ríkissjóði og
á annan bás við ríkisfjármálajöt-
una þannig að reikningurinn fari
fram hjá kassanum. Einmitt
þannig hefur fjármálaráðherrann
haldið á málum. Til þess að geta
sýnt krónu í kassanum hefur hann
vísað fjárfrekum viðfangsefnum
frá ríkissjóði og vistað þau á öðr-
um bás. En hann hefur ekki leyst
neinn vanda. Hann hefur bara
komið honum fyrir í öðrum vasa á
sama fatinu: Breytt fjáröflunar-
vanda ríkissjóðs í lántökuvanda
ríkisstofnana. Breytt greiðslujafn-
aðarvanda ríkissjóðs í stórkostleg-
an viðskiptahalla við útlönd og öra
skuldasöfnun. Er þjóðin nokkru
nær?
Karlinn í kassanum
Frá sjónarhóli gjaldkera ríkis-
sjóðs, sem ekki hefur sýn út fyrir
veggi kassans, virðist allt í stak-
asta lagi. Frá sjónarmiði þeirra,
sem skoða vilja ríkisfjármálin í
heild, hefur síður en svo orðið
breyting til bóta. Þetta er stað-
reyndin, Ragnar Arnalds, sem þú
hefur meira en nóg vit til þess að
horfast í augu við. Þú ert æðsti
yfirmaður ríkisfjármála í landinu
en ekki bara aðalgjaldkeri ríkis-
kassans. Þér sæmir ekki að ætla
að láta umræðuna um stefnu og
störf ríkisstjórnar þinnar fara
fram á grundvelli aðeins eins þátt-
ar í ríkisbúskapnum eins og aðrir
komi þar ekki við sögu.
Sjálfur segir þú í svari þínu, að
mestu máli skipti að færa rétt
bæði fyrir ofan strik og neðan. Þar
ferð þú með rétt mál. Meiru varð-
ar þó, að strikið sé ekki haft á ferð
og flugi þannig að það sem færðist
ofan striks í gær eigi að færast
neðan striks í dag. Það er kjarni
málsins. Hann er, því miður, utan
gátta.
Samskiplin við sjóðina
Samkvæmt lögum ber ríkissjóði
að leggja fram tekur af 1% launa-
skatti til Byggingasjóðs verka-
manna. Á yfirstandandi ári hefði
framlag ríkissjóðs þannig átt að
nema ca. 150 m.kr. Við afgreiðslu
fjárlaga var ríkisframlagið lækk-
að í 104,6 m.kr. Sú afgreiðsla spar-
aði ríkissjóði 45 m.kr. Bygginga-
sjóður verkamanna þurfti að
verða sér úti um þetta fé með öðr-
um hætti. Hvernig? Með því að
taka lán með 1,5% hærri vöxtum
en nemur útlánsvöxtum sjóðsins.
Til þess að leysa vandamál hjá
ríkissjóði var sem sé búið til ann-
að vandamál hjá Byggingasjóði
verkamanna.
Sami háttur var hafður á fram-
lögum ríkisihs til flestra annarra
sjóða. Þannig verður hægt að sýna
jákvæða afkomu rikissjóðs í ríkis-
reikningi, sem annars hefði sýnt
stórfelldan halla. Vandamálin
hafa bara verið vistuð hjá öðrum
opinberum sjóðum. Er þjóðin ein-
hverju nær? Er vandanum eytt?
Er lausn fundinn? Nei. En í fjár-
lagafrumvarpi því, sem lagt var
fram á dögunum á að halda upp-
teknum hætti og þannig áætlaður
„greiðsluafgangur hjá ríkissjóði".
Samskipti við
sannleikann
Reikningur Kröflunefndar í
fjárlagafrumvarpi Kröflunefnd-
armannsins Ragnars Arnalds
Sighvatur Björgvinsson
nemur 220 m.kr. — sú er fjárhæð
afborgana og vaxta af erlendum
lánum, sem tekin voru til þessarar
mestu óreiðuframkvæmdar ís-
landssögunnar. Þessi óreiðureikn-
ingur nemur líklega hærri fjár-
hæð en fer til samanlagðra opin-
berra framkvæmda í öllu kjör-
dæmi fjármálaráðherrans. Svo
dýr eru þau mistök orðin þjóðar-
búinu.
Þessa fjárhæð á líka að fá að
láni erlendis — tekin lán til að
borga lán. En ekkert af þessu hef-
ur áhrif á afkomu ríkissjóðs. Þar
kemur ekkert af þessu fram. Inn-
an veggja ríkiskassans hafa
Kröflumistökin aldrei verið gerð.
Hvers vegna? Vegna þess, að í
fjárlagafrumvarpinu hefur verið
búinn til sérstakur reikningur yfir
Kröflu — sjálfstæður „Kröflurík-
issjóður“ — og allur kostnaður og
allar lántökur hennar vegna eru
færðar þar inn og framhjá ríkis-
sjóði. Hverju breytir það fyrir
þjóðina? Leysir það hana undan
fjárhagsklyfjum Kröflumistak-
anna? Auðvitað ekki. Það breytir
engu öðru en því að í staðinn fyrir
að ríkissjóður hefði í fjárlaga-
frumvarpi verið sýndur með 200
m.kr. halla er hægt að sýna hann
með 20 m.kr. greiðsluafgangi og í
staðinn fyrir að nýjar lántökur
umfram greidd lán hefðu reynst
vera 180 m.kr. eru greiðslur af
lánum, umfram tekin lán, sýndar
40 m.kr. Slík eru áhrifin af aðeins
einni vistun á vandamáli ríkisfjár-
málanna framhjá ríkissjóði. í
Kvittað fyrir
kveðju frá
Ragnari
fjárlagafrumvarpinu skipta slík
dæmi tugum.
Samskiptin viö sauðina
Undanfarin ár hefur fram-
leiðsla landbúnaðarafurða verið
svo langt umfram þarfir þjóðar-
innar, að leyfilegt hámark út-
flutningsuppbóta úr ríkissjóði
hefur ekki nægt. Til þess að full-
nægja kröfum framleiðenda um
fjárgreiðslur úr ríkissjóði hefur
fjármálaráðherra skotið sér fram
hjá gildandi lögum með því að
veita ríkissjóðsábyrgð fyrir er-
lendum lánum, sem skrifuð hafa
verið á Framleiðsluráð landbún-
aðarins, og notuð til þess að greiða
útflutningsuppbætur umfram það,
sem lög leyfa.
Framleiðsluráð landbúnaðarins
hefur aldrei getað greitt eyrisvirði
af afborgunum og vöxtum þessara
lána enda siíkt aldrei staðið til.
Kröfurnar hafa fallið á ríkissjóð.
Á næsta ári er áætlað að ríkis-
sjóður greiði 57 m.kr. sérstaklega í
þessu skyni og eru þá útflutn-
ingsbætur úr ríkissjóði auk nýrrar
lántöku orðnar talsvert á fjórða
hundrað millj. kr. eða sem næst
samanlögðum tekjum ríkisins af
eignaskatti einstaklinga og fyrir-
tækja. Vegna þess, að Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins er á
pappírunum skrifað fyrir lánum,
sem ríkissjóði er ætlað að borga,
er hægt að færa lántökurnar fram
hjá ríkissjóði í framsetningu fjár-
laga. Innan sjónarsviðs karlsins í
kassanum er þessi lántaka ekki til.
Ber að ræða ríkisfjármálin út frá
því viðhorfi?
Samskiptin við
sjálfan hann
Ríkisstjórnin segir sjálf, að
meginvandinn í efnahagsmálum
þjóðarinnar sé geigvænlegur
viðskiptahalli við útlönd þar sem
greiðslubyrði erlendra skulda
stefni í allt að 33% af gjaldeyris-
tekjum þjóðarinnar árið 1986.
Þetta gerist ekki óvart eða í einu
vetfangi. Þetta er bein og óhjá-
kvæmileg afleiðing af miklum lán-
tökum erlendis — lánum, sem tek-
in eru samkvæmt formlegum
ákvörðunum ríkisstjórnarinnar
um að einmitt slíkt skuli gert.
Þannig hefur ríkisstjórnin vísvit-
andi aukið erlendar skuldir þjóð-
arinnar um 50% í erlendum gjald-
eyri sl. þrjú ár.
Þessi vandi skapast m.a. af
stjórn fjármálaráðherra á ríkis-
fjármálunum. Hann hefur breytt
fjárhagsvanda í lántökuvanda og
svo greiðsluvanda við útlönd. Á
slíkum „úrlausnum" byggir hann
yfirlýsingar sínar um góða af-
komu ríkissjóðs. Á þeim grund-
velli ber að ræða stjórn hans á
fjármálum hins opinbera. Það er
því miður staðreynd, að svo er
komið, að almennar tekjur ríkis-
ins standa ekki lengur undir mikið
meiru en rekstrarútgjöldum,
launakostnaði og niðurgreiðslum
á landbúnaðarafurðum innan-
lands og utan. Fyrir niður-
greiðslufjárhæðina eina væri
hægt að þrefalda vegafram-
kvæmdir í landinu. Fyrir útflutn-
ingsbótafjárhæðina eina væri
hægt að tvö og hálffalda fyrirhug-
aðar láglaunabætur.
Leiftursókn
í áföngum
í viðræðum um stjórnarmyndun
haustið 1979 lagði Geir Hallgríms-
son fram tillögur, sem kallaðar
voru „tillögur mr. X“. Þær voru
um framkvæmd leiftursóknar. Sú
framkvæmd byggðist á því að taka
stórt erlent lán til þess að greiða
niður verðhækkunartilefni og
stöðva þannig verðbólguhjólið
með leiftursparki. Galdurinn var
m.ö.o. í því fólginn að „borga niður
bólguna" og breyta til þess ríkis-
fjármálavanda í lántökuvanda.
Hvað hefur Ragnar Arnalds
verið að gera? Nákvæmlega þetta.
Hitaveitur og þjóðþrifafyrirtæki
hvers konar hafa verið neydd til
þess að borga niður verðhækk-
unartilefni sín með erlendum lán-
tökum og ríkissjóður sömuleiðis.
Þannig hefur fjármálavanda við
að „borga niður bólguna" verið
breitt í lántökuvanda og erlenda
skuldasöfnun. M.ö.o., þá hafa
menn verið að framkvæma „leift-
ursókn í áföngum" — ekki með
einu duglegu sparki eins og Geir
vildi heldur með röð af smáspyrn-
um. Niðurstaðan hefur orðið sú
hin sama. Menn hafa loksins
hnoðað boltanum í markið. Sitt
eigið.