Morgunblaðið - 27.10.1982, Blaðsíða 13

Morgunblaðið - 27.10.1982, Blaðsíða 13
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1982 45 Nemendaleikhúsið: Prestsfólkið. Frá vinstri: Maria Sigurðardóttir, Eyþór Árnason og Vilborg Halldórsdóttir. tækifæri sem þeir nýttu vel að mínum dómi. Þessi sýning er sigur fyrir Nemendaleikhúsið, með því ánægjulegasta sem boðið hefur verið uppá hjá Leiklistarskólanum. Framvinda leiksins er hæg í fyrstu, en hvergi dauður blett- ur, allt er mikilvægt og unnið af kostgæfni. Allir stóðu leik- ararnir sig með prýði. Vilborg Halldórsdóttir sýndi í hlut- verki Maiju að hún er leikkona sem mikils má af vænta. María Sigurðardóttir lék prestsfrúna af reisn og tókst að koma til skila örvæntingu hennar og varnarleysi. Krist- ján Franklín Magnús var glæsilegur fulltrúi hins unga umbótamanns. Sigurjóna Sverrisdóttir gerði hina bældu Hönnu eftirminnilega. Eyþór Árnason gæddi hlutverk Teuvo Rastas mannlegri hlýju. Þjónstustúlkuna lék Edda Heiðrún Backman með þeim hætti að hlutur hennar í þessu sígilda mannlífsmynstri var stór. Helgi Björnsson túlkaði vandasamt hlutverk prestsins á mjög geðfelldan hátt, en geldur að vissu marki æsku sinnar. Vissulega komust hin- ir ungu leikarar ekki hjá ýms- um hnökrum sem mæta byrj- endum á leiksvlði, en þeir voru ekki margir. Þakka ber Ritvu Siikala fyrir þátt hennar í þessari skemmtilegu sýningu sem vonandi á eftir að vekja áhuga. Hún á það skilið. Leikmynd Pekka Ojamaa gerði andrúmsloftið finnskt, hvergi var reynt að leyna því hvar leikritið gerðist og um hvaða tíma það fjallaði. Lýs- ing David Walters var sömu- leiðis trúverðug. Þýðing Úlfs Hjörvar hljómaði vel. Minna Canth hefur greini- lega verið á undan samtíð sinni. Erfiðar aðstæður komu ekki í veg fyrir að hún gæti sinnt leikritagerð sem hefur vísað veginn, einkum hvað varðar umræðu um hlut kvenna í samfélaginu, leið þeirra til að öðlast jafnrétti á við karla. Þótt undarlegt sé er boðskapur verksins ekki úr gildi fallinn á okkar tímúm, en styrkleiki þess er ekki síst listræns eðlis. Ekki verður fullyrt um hve Ritva Siikala á storan þátt í því hve verkið nýtur sín vel á sviði. En áreið- anlega er líf þess komið undir leikgerð hennar og öruggri stjórn. Jóhann Hjálmarsson Af spjöldum sögunnar Bókmenntir Erlendur Jónsson Jón R. Hjálmarsson: Af spjóldum sögunnar I. 203 bls. Suðurlandsútg. Selfossi, 1982. Fáeinir sagnfræðingar hafa hlotið Nóbelsverðlaun í bók- menntum — ekki fyrir rannsókn- ir, heldur fyrir ritstörf. Þegar sagnfræðingur hefur lokið rann- sóknum og sest við skriftir gerist hann rithöfundur. Raunar er sagnfræði og söguritun svo ná- tengd, aldirnar í gegnum, að við gerum sjaldnast mun þar á í dag- legu tali. Minnum á að ýmsir rithöfundar hafa tekið sér fýrir hendur að skrifa þætti úr mannkynssögunni — án þess þeir væru sagnfræð- ingar. Jón R. Hjálmarsson gerir sér far um að ná til allra með sögu- þáttum sínum. Þeir eru skemmti- legir, vel stílaðir og læsilegir, nafnafjölda mjög stillt í hóf, les- andinn ekki truflaður með ártala- runum, en hvorugu þó gleymt, nöfnum né helstu ártölum þar sem nauðsyn krefur. Minnist ég þess frá skólatíð minni að margir söknuðu einmitt bókar eins og þeirrar, sem Jón R. Hjálmarsson hefur nú sent frá sér, bókar sem væri svo skemmti- leg að maður gæti lesið hana sér til gamans en um leið fest í minni þau atriði sem aðeins stuttlega var sagt frá í kennslubókum þó þau teldust síðan til aðalatriða þegar að prófi kom. í þessu fyrsta bindi eru sextán þættir frá steinöld og fornöld. Sumir hafa birst áður, aðrir ekki. Fyrsta þáttinn nefnir höfundur í árroða sögunnar. Þar lýsir hann því hvernig sagnfræðin skarast við jarðfræðina, hvernig stein- gervingar, bein og áhöld gefa til kynna upphaf og þróun mannsins frá örófi alda þar til tekið var að skrá söguna — sem var nú raunar ekki fyrr en tvö til þrjú þúsund árum fyrir Krists burð í löndum þeim þar sem menning var þá lengst á veg komin, sums staðar miklu síðar. Um veldi Rómverja eigum við mikla sögu og — merkilega að öðru leyti en því að hún er nánast öll skráð af þeim sjálfum. Alls staðar sigruðu þeir meðan veldi þeirra var mest, með einni undan- tekningu þó. Þegar þeir hugðust kúga Germani til hlýðni biðu þeir svo eftirminnilegan ósigur að þeir gáfust brátt upp við að brjóta þá Jón R. Hjálmarsson undir sig. Frá því segir i þættinum Orrustan í Teftóborgarskógi. Germ- önsk tunga var þá töluð bæði í Gallíu (Frakklandi) og Germaníu (Þýskalandi). Frakkland brutu Rómverjar undir sig með svo mik- illi hörku og — árangri ef manni leyfist að komast svo að orði um slíkan verknað — að það varð er stundir liðu rómanskast allra landa, eins og höfundur tekur réttilega fram. Hefðu þeir einnig brotið undir sig Germaníu hefði naumast orðið nokkur fyrirstaða að halda alla leið norður á Jót- tandsskaga, eða jafnvel lengra. Þá hefði getað farið svo að við töluð- um ekki okkar kæru íslensku hér heldur einhvers konar frönsku eða spænsku. En þetta fór nú ekki svo. »Orrustan í Teftóborgarskógi markar því þáttaskil sem einn hinna örlagaríkustu atburða í sögu Norðurálfu.« Og svo fór að lokum að German- ir lögðu undir sig sjálfa Róm. Áð- ur en það gerðist var að vísu mikið vatn runnið til sjávar og ótalin ár horfin i aldanna skaut. Rómaveldi grotnaði innan frá — vegna spill- ingar og óstjórnar. Einræði rómversku keisaranna byrjaði með friði, reglu og glæsi- leika. Fáir söknuðu lýðveldisins fyrst í stað. En valdið spillir. Og þriðji keisarinn, Kaligúla, var bæði gerspilltur og vitskertur — en gat þó farið öllu sínu fram eins og hann lysti! Eitt sinn lét hann raða skipum yfir Napólíflóann og fór ríðandi yfir. I þætti Jóns R. Hjálmarssonar af þessum furðu- fugli segir svo: »Sagt er að hann hafi fengið hugmynd að þessari furðulegu brúarsmíð vegna spá- dóms á yngri árum hans. Þá var við hirð Tíberíusar keisara stjörnuspekingur, sem spáði því að Kaligúla yrði ekki fremur keis- ari en að hann færi ríðandi yfir Napólíflóann.* Rómaveldi varð hið fyrsta sem kalla mátti heimsveldi. Og svo rækilega festi það sig í sessi að tunga þess og saga var til skamms tíma talin undirstaða allrar menntunar á Vesturlöndum, og að nokkru leyti um heim allan. En vitanlega byggði það á grunni frá öðrum. Grikkjum, Egyptum, Fön- íkum og fleirum. Hér er þáttur af Föníkum sem urðu um tíma stór- veldi í verslun og iðnaði. Frá þeim þá menningin letrið, hvorki meira né minna. »... Og fyrstir manna bjuggu þeir til gagnsætt gler.« Varla hefur það verið ómerkari uppfinning á sínum tíma en t.d. tölvan á tuttugustu öld. Bók þessi er gefin út sem kilja og því sýnilega ætluð til lestrar fremur en sem hilluskraut. Og þar hygg ég útgefandi hafi hitt á réttu rásina því hér er einmitt um að ræða lesefni sem er ekki aðeins til fróðleiks heldur líka til ágætrar skemmtunar. Erlendur Jónsson því sviði ef hann legði verulega stund á þetta listform. Hann er lipur vatnslitamálari og akrylmál- verk hans I heimsóknartímanum fannst mér þá hans besta verk. Helgi Vilberg sýnir þarna mynd- röð, gerða í olíulitum, og fannst mér einna bestur árangur hjá honum af þeim félögum. Hann hefur næma litatilfinningu og út- færir hana á léttan og skemmti- legan hátt. Myndir hans eru nafnlausar og því erfitt að gera þeim skil á prenti. Samt fannst mér þær svo jafnar að gæðum að ég fer ekki nánar út í þá sálma. Þarna held ég, að sé á ferð lista- maður, sem vel er þess verður að taka eftir. Kristinn G. Jóhannsson sýnir krítarmyndir, olíumálverk og dúkristur. Af þessum verkum eru forvitnilegar dúkristurnar, sem hann byggir á vefnaði úr Svarfaðardal, og einnig yrkir hann um prjónuð mynstur. Ég held, að á þessu sviði nái hæfileik- ar Kristins best að njóta sín, en hann virðist nokkuð rómantískur í sumum öðrum verka sinna, enda heitir myndröð hans í þessari sýn- ingu Rómantík, I, II, III og þannig áfram. Eins og ég sagði áðan, er þessi sýning nokkuð ósamstæð, og held- ur ekki við öðru að búast. Það má vel vera, að það sé einmitt kostur við þessa sýningu, að það komi fram í dagsins ljós, að myndlist- armenn fyrir norðan séu ekki allir á sama máli og hjakki í sama fari. Það er einmitt fjölbreytnin sem gefur þessum hlutum líf og gerir það að verkum, að allt er í sköpun og engin kyrrstaða. Valtýr Pétursson Jónas í hvalnum? Leiklist Ólafur M. Jóhannesson JÓNAS í HVALNUM? Nafn á frummálinu: „Opinber heimsókn“. Sýnd í: íslenska sjónvarpinu. Framleiðandi: Ríkisútvarp/sjón- varp Iccland. Leikstjórn: Hrafn Gunnlaugsson. Upptökustjórn: Andrés Indriðason. Þegar ég skrifaði um fyrsta þátt „Félagsheimilisins" lauk ég orðum mínum á því að ég kviði fyrir næstu þáttum. Ég átti ein- faldlega við að fyrsti þátturinn í þáttaröð sjónvarpsins úr félags- heimilinu var svo asskoti góður að erfitt er að koma með eitt- hvað betra. Ég bjóst reyndar við að þáttur númer tvö reyndist frambærilegur því þar sér Jónas Guðmundsson um textann en sá fjölhæfi maður hefir gert býsna áheyrilega útvarpsþætti. Ég ætla ekki að eyða dýrmætri prentsvertu í að sundurgreina þetta hugverk Jónasar Guð- mundssonar og Hrafns Gunn- laugssonar sem þeir nefna „Opinber heimsókn" og telst númer tvö í Félagsheimilisseríu sjónvarpsins. Það er skemmst frá því að segja að þegar þáttur- inn endaði hrökk ég með andfæl- um upp úr sjónvarpsstólnum og hrópaði til heimilisfólksins „Sofnaði ég“. Ég hélt nefnilega að ég hefði liðið útaf í stólnum og fengið martröð. Svo reyndist þó ekki en heimilismenn tjáðu mér að hughrif þeirra hefðu orð- ið mjög á sömu lund. Er annarst hægt að kasta skattpeningum í slíkt myndverk þar sem hvorki fæst botn í sam- töl né atburðarás en leikararnir velta stjórnlausir um sviðið eins og nýslátraðir hanar? Við vitum að það er nóg af hæfileikaríku fólki á sviði leikstjórnar og ekki er rýr sú hefð sem við eigum á sviði bókmennta. Ég veit ekki hvort mönnum finnst það bera vott vandaðrar leikstjórnar að leiðrétta ekki mismæli leikara eða eyða fleiri metrum af filmu í leik með brauðhleif sem líkist reðri í iögun. Prentsvertunni verður hér ekki eytt í að greina fleiri afkáraleg myndskeið. Ég vil hins vegar víkja að öðru at- riði sem ég held að geti skijjt sköpum í kvikmyndagerð á Is- landi í framtíðinni. Ef sjónvarpið fer út á þá braut að gera ódýrar, óvandaðar myndir er kvikmyndagerð á ís- landi stefnt í voða. Við sjáum að íslensk kvikmyndagerð getur vart staðið á eigin fótum, kvik- myndahúsgestir eru einfaldlega of fáir hér. Vaxtarbroddurinn í íslenskri kvikmyndagerð hlýtur þess vegna að verða innan sjón- varpsins. Ef sjónvarpið tekur upp þá stefnu að framleiða fáar (4—5) en vandaðar leiknar kvikmyndir árlega, er þar með kominn grundvöllur fyrir út- flutning á íslensku myndefni. Eins og við vitum öll þá er mark- aðurinn fyrir slíkt efni gífurlega víðfemur í kjölfar þeirrar fjar- skiptabyltingar sem nú ríður yf- ir. Ef okkur tekst að vinna ís- lensku myndefni sess á erlend- um mörkuðum er ekki að efa að þeir verða álíka traustir og nú- verandi markaðir fyrir íslenskt lambakjöt og íslenskan fisk. Við þurfum ekki einu sinni að kaupa dýrt skip til að flytja þessa framleiðslu út, getum jafnvel sent hana beint á öldum ljósvak- ans yfir heimsbyggðina. Menn eru að tala um að auka fjöl- breytni í íslensku atvinnulífi og efla nýiðnað, hér er eitt ónýtt tækifæri. Munum að maðurinn lifir ekki bara á lambakjöti og fiski. En svo ég skilji ekki alveg við hina „Opinberu heimsókn" Jónasar og Hrafns í svartnætt- inu þá vil ég minnast á eitt kostulegt atriði. Hér er átt við þegar presturinn (Þorsteinn Hannesson) tók fram saumadót- ið á hreppsnefndarfundinum. Það fór ekki svo að engin lítil perla skini í fjóshaugnum. Þær hefðu getað orðið fleiri með vandaðri úrvinnslu þeirrar lag- legu grunnhugmyndar sem lá að baki textanum.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.