Morgunblaðið - 17.11.1982, Blaðsíða 1

Miðvikudagur 17. nóvember — Bls. 49—80
Mvndin er tekin fri húsinu í Aurdal, þar sem Hamsun skrifaði Viktoríu. Á henni sést yfir Valdres og hið fagra útsýni sem skáldið hafði. Ingólfur Johannessen tók myndina sumarið 1981. Á myndinni
er skáldið Jul Haganæs sem skrifar bókina um llamsun.
Á grónum götum
Hamsun í Aurdal
Snemma dags, vorið 1898.
Á pósthúsinu í Árdal sit-
ur Erik Frydenlund og
les sundur póst dagsins.
Eitt er til hans. Nafnið
er skrifað fíngerðri rithönd og
hann þekkir þessa skrift. Bréfið er
frá Knut Hamsun. Erik les:
„Það er ekki ósennilegt, að ég
drífi í að gifta mig þann 13. maí.
(Ef ekki þá, verður það ekki fyrr
en 13. júni.) í öllu falli ætla ég að
gifta mig fljótlega. Svo að nú er
um að ræða að finna bráðabirgða-
dvalarstað fram á haustið. Heldur
þú, að slíkan stað sé að finna í
Árdal? Eins og þú skilur, ætla ég
að taka konuna með. Ég vil ekki
vera á hóteli, því að ég ætla sem sé
að vinna. Ég var að hugsa um,
hvort ÞÚ gætir og vildir hýsa
okkur. Þú hefur án efa húsnæði og
mat fyrir tvo til viðbótar og við
munum borga þér það sem þú set-
ur upp — ég segi þetta í fullri
hreinskilni og af alvöru. Konan er
afskaplega elskuleg og falleg, lítil
og kát og alltaf ánægð og vill ekk-
ert umstang, það get ég fullvissað
þig um.“
Hvar fá þau svo inni, rithöfund-
urinn og brúður hans í Árdal? Ég
ímynda mér, að móttakanda
bréfsins hafi hlýnað um hjarta-
rætur við tilhugsunina um að
hitta nú aftur vin sinn og hugsað
gott til glóðarinnar að hann og
kona hans yrðu gestir á heimili
hans. Samt varð það ekki svo í
þetta skiptið. Fyrir valinu varð
Onstadsmarken, lítill bær undir
snarbröttum fjallshlíðunum. Þar
bjuggu hjón, sem þeir báðir Fryd-
enlund og Hamsun litu á sem góða
vini. Berendine Hermane de Jong
og Jul Haganæs. Þau hafa verið
gift í sjö ár, þegar hér er komið
sögu. Og eiga þrjú börn, einn
dreng og tvær telpur.
Draumur breiðir út vængina. Ég
sé skáldið og konu hans, Bergljótu,
fyrir mér, þegar þau koma til
Onstadsmarken. Þau eru falleg
hjón. Golan þýtur í laufkrónum
trjánna í fjallshlíðinni. Gróður-
angan líður fyrir vit mér. Öðru
hverju fer titringur um linditrén
og aspirnar við húsið á Onstads-
marken. Kvöldið er milt og Ber-
endine hefur lagt á borðið úti á
flötinni. Hún ber fram allt það
bezta sem hún og heimilið eiga. Og
allir eru í hátíðarskapi og spari-
búnir.
Létt og ungæðisleg stemmning
rikir og hópurinn er kátur. Endur-
minningar frá fyrstu dvöl skálds-
ins í Árdal eru rifjaðar upp. Það
eru nú orðin þrettán ár, síðan
hann kom hingað i fyrsta skipti.
Þá var hann sjúkur af þreytu og
vonbrigðum, uppgefinn af basli og
streði, sem engan árangur virtist
ætla að bera. í Ameríku hafði
honum verið sagt, að hann væri
haldinn bráðdrepandi berklum,
svo að hann hélt heim til Noregs
til að deyja. En í Kristjantu leitaði
hann til annars læknis, sem tjáði
honum, að þessi niðurstaða
bandaríska læknisins væri alröng,
hann þyrfti fyrst og fremst að
hvíla sig og safna kröftum. Þá
hafði Hamsun leitað til Árdals,
meira fyrir tilviljun, að því er
virðist. 1 Árdal bjó hann um sig á
pensjónati sem Kari Frydenlund,
móðir Eriks, rak árum saman.
Hann dvaldi það sinnið í Árdal á
annað ár, eignaðist þar vini, sem
hann hélt tryggð við allar götur
upp frá þessu. Vináttan við Erik
Frydenlund varð honum sérstak-
lega dýrmæt. Og í Árdal hafði
hann einnig komizt í kynni við
ýmsa sem síðar hafa ugglítið birzt
í ýmsum verka hans í einni mynd
eða annarri.
Þetta var Hamsun góður tími og
Knut Hamsun
Myndin tekin um svipað leyti og
hann kom í fyrsta skipti til Aur-
dal.
Kafli úr bók Jul
Haganæs um
dvöl rithöfundar-
ins á Onstads-
marken þegar
hann skrifaði
Viktoríu
hann minntist þess þetta kvöld.
Enn var þá hægt að spjalla rólega
bak við limgerðið þar sem þjóð-
vegurinn liggur nú. Og enn áttu
margir dagar eftir að hverfa inn í
stjörnunæturnar áður en tæknin
umbylti þessu byggðarlagi.
Enn er tími og rúm fyrir kyrrð-
ina. Kyrrðina og drauminn. Og
skáldið sem situr hér með konu
sinni og í vinahópi, er sem fyrr
hinn framandlegi ókyrri fugl.
Skáldblómin eiga sér ból í hugar-
fylgsnum hans. Vængir draumsins
lyfta honum frá skrafinu við
kaffiborðið og bera hann inn í
land hugarflugsins, þar sem hann
hittir herragarðsdótturina Vikt-
oríu og Jóhannes, son malarans.
Þau nálgast hann. Hann bærir á
sér, eirðarlaus á hvítmáluðum
garðbekknum. Hann heyrir radd-
blæ þeirra, hann finnur skógar-
ilminn sem umlykur hann ... Það
er hér sem hún mun verða til, hin
fræga bók um Viktoriu.
Hann fær rúmgott herbergi á
annarri hæð. Þar getur hann setið
og unnið að prósaljóðinu sínu uin
ástina. Þegar hann lítur upp, bein-
ir hann sjónum út um gluggann,
þar sem golan þýtur í öspinni. Og
gerir enn, nú áttatíu árum síðar.
Draumurinn sviptir burt blæju
áranna og ég sé skáldið fyrir mér,
hvar það situr. Hann er í sínum
eigin heimi og setningar og orð
óma innra með honum.
Eins og áður er getið, áttu afi
minn og amma þrjú börn, þegar
Hamsun og kona hans voru gestir
þeirra sumartíð. Gertrud var
yngst. Júnídag einn 1974 kom Ger-
trud í heimsókn til okkar og sagði
mér þá ýmislegt, sem ég skrifaði
niður og varð síðan kveikjan að
þessari bók.
Þó Gertrud væri ósköp lítil, þeg-
ar Hamsun var hér og festi
drauminn um Viktoríu á pappír-