Morgunblaðið - 18.12.1982, Síða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1982
Rætt við
Áslaugu Ragnars
Hver mann
a sinn eigin sann
ÁSLAUG RAGNARS sendir frá sér aðra skáldsögu sína nú
fyrir jólin. Er það sagan Sylvía, sem bókaútgáfan Örn &
Örlygur gefur út, en áður kom út sagan Haustvika 1980. í
tilefni af útkomu þessarar nýju sögu, hafði Morgunblaðið
tal af Áslaugu og spurði hana fyrst um tildrögin að því að
hún hófst handa um að skrifa skáldsögur, en hún hefur
verið blaðamaður um árabil.
Munaður að skrifa
„Mig hafði alltaf langað til að
semja sjálfstætt og raunar feng-
ist nokkuð við það, óskipulega og
í hjáverkum og felum. En að
gera alvöru úr því — það var
fjarlæg framtíðaráætlun. Það
var svo eiginlega fyrir tilviljun
að ég byrjaði á því á sínum tíma.
Og síðan hef ég helzt viljað ein-
beita mér að ritstörfum af þessu
tagi og hafa frið til að sinna slík-
um verkefnum, en það er ekki
auðhlaupið að því ef maður vill
vinna fyrir sér og sínum. Að
ýmsu leyti er það munaður að fá
að skrifa og ég er ekki frá því að
það þyki glannaskapur og
ábyrgðarleysi að vilja hafa það
að aðalstarfi."
— Er mikill munur að fást við
skriftir sem blaðamaður og rit-
höfundur?
„Mér finnst það skýra sig
sjálft. A þessu tvennu er grund-
vallarmunur. Rithöfundur hlýt-
ur að hafa þær skyldur við sjálf-
an sig og lesandann að skrifa
ekki um annað en það sem hann
telur mikilvægt, merkilegt og
verðugt umhugsunarefni. Hann
velur sjálfur viðfangsefni sín og
hlýtur ævinlega að setja það á
oddinn að segja sannleikann.
Sinn sannleika, því að hver
manneskja á sinn eigin sann-
leika. Blaðamennska felst að
mestu leyti í' því að skrifa um
staðreyndir og blaðamenn eru
oftast bundir af því sem hefur
gerst, er að gerast eða mun
fyrirsjáanlega eiga sér stað. En
eigi að bera þetta saman með til-
liti til tæknilegra vinnubragða
þá efast ég ekki um að blaða-
mennskan hafi hjálpað mér mik-
ið. Það er ekki tilviljun hversu
margir rithöfundar hafa verið
blaðamenn um lengri eða
skemmri tíma, ekki aðeins á ís-
landi heldur annars staðar þar
sem blaðamennska stendur und-
ir því nafni. Og blaðamennska —
þar sem hún verðskuldar að kall-
ast það — er ekki bara starfs-
heiti, hún er lífsmáti. Hugsun-
arháttur sem er kannski í upp-
hafi eðlislægur. Síðan kemur til
baktería sem er erfitt að losna
við og á henni er síðan nærst.
Blaðamaður, sem finnur til
ábyrgðar og vill vera ábyrgur,
vinnur víst líkt og rithöfundur
sem setur sér sömu markmið, —
lítur svo á að hann sé í þjónustu
sannleikans. Það er kannski
stórt orð Hákot, en svona lít ég
nú á þetta."
— Hvort skrifar maður heldur
fyrir sjálfan sig eða lesendur?
„Hvort tveggja, álít ég. Ef
maður væri bara að skrifa fyrir
sjálfan sig þá væri kannski ekki
sérstök ástæða til að koma af-
rakstrinum á framfæri opinber-
lega. Kannski er þetta misjafnt.
Ég veit það ekki. En lesendurnir
skipta mig mjög miklu máli.
Ekki á þann hátt að ég reyni að
skrifa það sem Iíklegast er að
lesendum falli í geð — það væri
til að æra óstöðugan. En ég segi
við sjálfa mig: Hvað ert þú að
segja? Hvað viltu segja? Ertu
viss um að það sem þú segir eigi
rétt á sér? Éf þú veizt ekki hvað
þú ert að segja þá er betra að
þegja. Ég skrifa ekki bara til að
velta mér upp úr því sem minn
eigin hugur er bundinn við
hverju sinni. Að vísu er ég viss
um að það sé hverjum manni
hollt að setja hugsanir sínar á
blað. Það er prýðileg aðferð til
að hugsa skýrt, og reyndar er ég
búin að einsetja mér að byrja
nýja árið með því að færa dag-
bók. En það er ekki þar með sagt
að þvílík prívatskrif eigi erindi á
prent og ég held að rithöfundar
— og blaðamenn — verði a
temja sér þá ögun í vinnubrögð-
um að meta, kalt og ákveðið,
hvað er þess eðlis að það eigi að
segjast upphátt og hvað er bezt
geymt hjá manni sjálfum. Það er
alltaf verið að fárast yfir verð-
bólgu og mætasta fólk heldur því
fram að hún sé versta bólga sem
hafi hrjáð okkur. Ég hef miklu
meiri áhyggjur af orðbólgunni.
Hún er lúmskari og mengun
hugarfarsins er hættulegri en
flóð og fjara í buddunni. En þú
varst að spyrja um það hvort
maðúr skrifaði fyrir sjálfan sig
eða lesendur. Mér áskotnuðust
starfslaun úr opinberum sjóðum
í fyrra. Það hafði áhrif á afstöðu
mína til þess sem ég var að gera.
Ég hugsaði: Nú ert þú komin í
vinnu hjá fólkinu í landinu og
þar með enn skyldugri til að
gera eins vel og þú getur. Þetta
var ekki vond tilfinning en ég
get ekki neitað því að hún flækt-
ist fyrir mér.“
Sagan verður sjálfur
raunveruleikinn
„Frá því að ég var krakki átti
bezt við mig að skrifa svo það
hefur kannski legið beinast við
að ég fengist við slík störf. Eins
og margir unglingar, bjó ég til
lítil auðmjúk Ijóð þar sem ég
sjálf var miðpunktur alheimsins
— oft í gervi eins úr aragrúa
sandkornanna á hinni óendan-
lega víðáttumiklu strönd. Ég
held að í slíkum ljóðum sé mikil
einlægni en frumleikinn af
skornum skammti, eins og
kannski er við að búast. Síðan
hugsa ég oft um það hversu mik-
ið Steinn Steinarr á í ungskálda-
ljóðum. Þessi brot, sem aldrei
voru markviss leit að einhverju
sérstöku heldur miklu fremur
fálm eftir einhverju sem maður
vissi ekki hvað var, sýndi maður
engum og skoðaði þau ekki sjálf-
ur nema þegar sjálfsgagnrýnin
náði tökum á manni. Þessi brot
höfðu þann eiginleika að verða
með öllu ótæk, hreint úrelt, eftir
skamman tíma, og þá var farin
útrýmingarherferð. Gerð vor-
hreingerning ef svo má segja.
Nokkrar línur á ég samt enn á
litlum og þvældum miðum og
sumt er geymt í hugskotinu. Það
hefur aldrei haft neitt að gera
fyrir nokkurs manns sjónir og
núna held ég að það hafi verið
hollt fyrir mig og aðra í orðbólg-
unni að reyna að gera mér grein
fyrir því hvað er til þess fallið að
segja við aðra og hvað ekki.
Mörk raunveruleika og ímynd-
unar eða blekkingar eru óskýr
hjá mörgu fólki. Það er að segja
— raunveruleikinn er ekki ein-
hlítur. Þannig vill það til að
hugleiðingar sem allir, sem ein-
hverju sálarlífi lifa á annað
borð, eiga í að meira eða minna
leyti, verða mjög raunverulegir
þegar sezt er við að semja. Og þá
kemur að því að það sem er verið
að skrifa — sagan í mínu tilfelli
— verður sjálfur raunveruleik-
inn á meðan það er að verða til.
Með öðrum orðum: Maður býr
sér sjálfur til sinn raunveru-
leika.“
Sveitarbragur og sjafiiarmál
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Þórarinn Sveinsson frá Kílakoti:
AÐ HEIMAN. Ljóð og stökur II. 93
bls. Útg. Björn Þórarinsson. Rvík
1982.
Björn Þórarinsson, sem annast
útgáfu þessarar bókar, minnir á í
inngangsorðum að fyrir tveim ár-
um hafi komið út kvæðabók eftir
Þórarin Sveinsson með þessu
nafni: Að heiman. Hann hafi þá
haldið eftir ýmsum kveðskap föð- i
ur síns, sem hann hafi talið of
stað- og tímabundinn til að hann !
ætti erindi í bók. »En eftir útgáfu
þeirrar bókar, töldu margir sveit-
ungar okkar og nærsveitamenn
sig sakna einmitt þessara Ijóða og
óskuðu þess eindregið, að þau yrðu
líka gefin út,« segir Björn.
Ég skil sveitunga Þórarins. Þeir
vilja fá á bók þann kveðskapinn
sem þeir sjálfir minnast, bænda-
vísur, sveitarbragi ýmsa, léttan
kveðskap, gamanmál.
Ég ræð af orðum Björns Þórar-
inssonar að hann hafi í fyrstunni
álitið að þess konar kveðskapur
skyldist ekki utan sveitar og því
ætti hann ekki erindi til annarra
en sveitunga, eða í hæsta lagi
sýslunga.
En skemmst er frá að segja að
margt í þessari bók er bæði smell-
ið og vel ort og — að mínum dómi
hreint ekki torskilið. Menn gera
víðar að gamni sínu en í Keldu-
hverfi, og gamanmál skiljast oft
auðveldlega þó manni séu ekki
kunnar allar forsendur.
Þórarinn hefur verið prýðilega
hagmæltur. Einkum þykja mér
margar stökurnar í þessari bók
léttar og skemmtilegar. Virðist
sem rímið hafi lítt tafið Þórarin
frá að segja það sem honum datt í
Þórarinn Sveinsson frá Kílakoti
hug — fyrirhafnarlítið! Ekki er
t.d. vandi að sjá hvað hann er að
gera, maðurinn sem hefur orðið
Þórarni að yrkisefni í eftirfarandi
stöku:
Allt er á hjólum aldarfar
út um sólarheima.
Um heilög jólin halur var,
hrút í ól að teyma.
Kvennaslagur heitir einn sveit-
arbragur Þórarins, ortur »um
ungar stúlkur í Kelduhverfi 1906.«
Þórarinn lætur sem hann fari um
sveitina til að hitta þær og stíga í
vænginn við þær.
Sprundin ung mig finna fýsir,
faðmlög þeirra reyna verð.
Þegar sól í suðri lýsir
um sveitina ég byrja ferð.
Rímnaöld var þá tæpast liðin.
Þórarinn kann góð skil á heitum
og kenningum og notar gamalt
skáldamál bæði í gamni og alvöru
— kannski ekki síður til að bregða
smákímilegum svip yfir efni vísn-
anna. Um eina stúlkuna kveður
hann t.d. á þessa leið:
Þar er Steinunn mittismjóa,
er mörgum sveinum yndi ljær.
Hvarmasteinar hennar glóa
sem himinhreinar stjörnur tvær.
Þó langur tími sé nú liðinn síð-
an þessar vísur sem og annar
kveðskapur Þórarins Sveinssonar
varð til er furðulítið ryk fallið á þá
léttu gamansemi sem þar birtist.
Skáld og hagyrðingar eins og Þór-
arinn skemmtu sveitungum sínum
um leið og þeir nutu þess sjálfir að
setja saman góðan kveðskap. Og
ekki var Þórarinn eina skáldið í
Kelduhverfi um sína daga. Kvæði
orti hann sem nefnist Skáldatal
Keldhverfmga 1935. Þar eru ekki
færri en tólf nöfn, ef ég kann að
telja, og þá að sjálfum honum
meðtöldum. Menn hafa ekki verið
í vandræðum að botna vísu þar og
þá. Eða svara fyrir sig í bundnu
máli.