Morgunblaðið - 24.12.1982, Qupperneq 14

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. DESEMBER 1982
Drangey og Kerlingin voru
gengin í myrkrið, en við Björn í
Bæ röbbuðum saman í stofu hans.
Ég spurði hann hvort bóndinn eða
veiðimaðurinn væri yfirsterkari í
honum.
„Ég geri frekar ráð fyrir að ég
sé meiri veiðimaður. Ég vildi vera
góður bóndi og hef gert talsvert
fyrir mína jörð, byggði þetta hús
1947, 26 herbergja hús, til þess að
það gæti boðið upp á tvíbýli og nóg
pláss. Bóndinn hér nú er fóstur-
sonur okkar, systursonur konu
minnar. Við tókum hann þriggja
ára og ólum hann upp.
Veiðimennskan kom fljótt til
sögunnar. Strax sem unglingur fór
ég að róa til fiskjar, 12 ára gamall,
ásamt bróður mínum. Þá byrjaði
veiðimennskan og ég er alinn upp
á sjávarbakkanum, má segja. Þá
var mikill fiskur á Skagafirði og
silungur í Höfðavatni, en síðari
árin hef ég nær eingöngu stundað
silungsveiði í vatninu. Ég veiddi
með minna móti í haust, er rétt að
byrja að missa kjark, en mér er
ilia við að það vitnist. I flestum
tilfellum getur maður haft sig upp
úr vandræðum ef maður hefur
nógu sterkan vilja."
Ég kvaðst ekki trúa á kjarkleys-
ishugmynd hans, því það væri allt
annað kjarkleysi eða skynsamleg
yfirvegun og aðgát.
„Ég kvíði því þegar ég fer af
stað, en þegar ég er kominn út í
starfið, þá er allt í lagi, en vissu-
lega er ég varkárari eins og aldur-
inn býður."
Drangey, djásn
Skagafjarðar
„Allt breytist. Drangey var mitt
uppáhald lengi vel. Nú er mér
bannað að hlaupa upp stigann og
upp á Lambhöfða. Stiginn rólar til
og frá og maður er ekki eins ör-
uggur þar og í föstum stiga.
Drangey er eitt helzta djásn
Skagafjarðar og þar hef ég skráð
107 örnefni. Einnig hef ég skráð
öll örnefni í Hofshreppi og Þórð-
arhöfða.
Ég hef ekki tölu á ferðum mín-
um í Drangey en í mörg ár fór ég
þangað oft á ári. Síðustu árin hef
ég þó ekki farið, því mér er bannað
að hlaupa þótt ég geti það. Ein-
staka sinnum tek ég mig til og
geng á Hofsós og þá ber það gjarn-
an við að það er komið á eftir mér
á bíl í hálfvondu skapi, en ég brosi
bara.
Líklega hef ég alltaf verið svo-
lítill prakkari að upplagi, ekki ill-
gjarn, heldur gamansamur og létt-
lyndur og það hefur oft hjálpað
mér mikið, sérstaklega hafa erfið-
leikar konu minnar stundum dreg-
ið mig niður, hún hefur gengið í
gegnum 6 uppskurði svo þetta hef-
ur ekki alltaf verið dans á rósum
að öllu leyti. En ég vil ekkert vð
það kannast að vera illgjarn
prakkari og ég vona að enginn geti
haft ástæðu til að segja það.
Þú minntist á framtíðina. Mér
finnst unga fólkið í dag mjög efni-
legt. Hitt er annað mál að mér
finnst, að minnsta kosti stundum,
að áhrifin á ungt fólk séu að
mörgu leyti orðin slæm. Það er
Stórkostlega efnilegt ungt fólk
sem er að alast upp, en það er líka
margt til að glepja.
Þó finnst mér til dæmis að
tungutak unga fólksins í Skaga-
firði svipað og á mínum yngri ár-
um. Enskuslettur eru þó nokkrar
og aldrei heyrði ég orðið okey í
mínu ungdæmi. Það er ekki óal-
gengt nú til dags og meira að segja
hjá símafólkinu. Við þurfum að
treysta málvöndun."
Dansaði úr sér
krakkann
Talið barst að mönnum og mál-
efnum, en Björn í Bæ hefur hand-
ritað margar bækur með sögnum
og lýsingum á landi og lýð. Hann
vék tali sínu að afreksmanni, Sig-
mari Þorleifssyni.
„Foreldrar hans voru Þorleifur
og Margrét sem bjuggu í Enni og
Svínavallakoti í Unadal. Fæð-
ingardagur Sigmars var gift-
ingardagur foreldra hans, en sagt
Hjá Birni
í Bæ á
Höfðaströnd
SEINNI HLUTI
var að Margrét hefði dansað úr
sér krakkann í veizlunni sem var
haldinn á Ljótsstöðum eins og
fleiri veizlur á þeim tíma. Ekki
ólst Sigmar upp við alsnægtir, því
að foreldrar hans voru alltaf fá-
tækir, en synirnir fjórir urðu allir
hraustmenni. Sigmar bar þó af
þeim öllum.
Sigmar var bóndi mestan sinn
starfsaldur, stofnaði bú að Svína-
vallakoti 1913 er hann giftist
Kristjönu Guðmundsdóttur Krist-
jánssonar hagyrðings og bónda
þar. Sigmar og Kristjana bjuggu á
þremur stöðum: Svínavallakoti,
Þverá í Hrolleifsdal og Bjarna-
stöðum í Unadal, en fluttu þaðan á
Hofsós til sona sinna sem þar voru
búsettir.
Sigmar var ekki hár maður en
samanrekinn og afrenndur að afli.
Aldrei urðu þau hjón efnuð, enda
búið alltaf lítið og árin átta sem
þau bjuggu á Þverá var fátækt
mikil, enda 8 synir ungir sem varð
að fóstra. Af sumum var Sigmar
talinn kaldgeðja og einkennilegur
maður í háttum, en satt best að
segja þá held ég að sá dómur hafi
ekki verið réttur. Að svo var ekki
sýndi sig með hinni dæmafáu um-
hyggju og lipurð sem Sigmar
sýndi konu sinni og sonum."
Oð ána með
300 punda eldavél
„En um afreksmanninn Sigmar
gengu margar sögur og þá sér-
orð falla að ekki mætti ósætti vera
á milli nágranna.
Jóhann var hreinn og beinn og
heimilið á Bjarnastöðum var allt-
af gróið af matvælum og öðrum
nauðsynjum. Gestrisni var mikil á
heimilinu, en húsbóndinn stund-
um talinn óþjáll í orðum og at-
höfnum. Get ég borið um það með
sanni, því ég var fjallskilastjóri
þessi ár og þurfti stundum að fara
milli skers og báru í viðskiptum
við afréttarbændur. Eins og fyrr
segir töldu sumir Sigmar vera
kaldlyndan og jafnvel einkennile-
gan en ég held að hann hafi oft
gert af ásettu ráði að svara fólki
öðruvísi en aðrir gerðu. Skal hér
stiklað á nokkrum tilsvörum er
sögð voru eftir honum.
„Þá gef ég það
bara næsta aumingja“
Þegar tengdafaðir Sigmars,
Guðmundur, lá sína banalegu, var
sóttur læknir, Páll Sigurðsson,
síðar tryggingalæknir. Lét hann
meðul af hendi handa sjúklingn-
um. Stuttu síðar hittast þeir lækn-
ir og Sigmar og spyr læknir
hvernig sjúklingnum líði: „Já, góði
minn,“ svaraði Sigmar, „honum
líður vel, hann dó við aðra inn-
töku.“
Páll Sigurðsson læknir var Sig-
mari hjálplegur eins og mörgum
öðrum og vildi Sigmar sýna
eitthvert þakklæti. Færði hann
lækni skyr, sem ekki var þegið.
„Þá gef ég það bara næsta aum-
ingja," varð Sigmari þá að orði.
Þegar mestu erfiðleikarnir voru
á Þverá og talið var að ekki væri
matbjörg til handa 10 manna fjöl-
skyldu, fóru þeir Jón Konráðsson í
Bæ og Páll Erlendsson Þrastar-
stöðum út að Þverá. Þar sáu þeir
átta stráka, feita og pattaralega.
Þeir buðu Sigmari þó að taka
Bannað, áttræðum, að
hlaupa upp Drangey
staklega hve hraustur og þolinn
hann var í hvers konar raunum.
A erfiðleikaárum hans á Þverá
þurfti hann oftast að bera á baki
nauðsynjar er afla þurfti til heim-
ilis. Eitt sinn þrengdi að í búi Sig-
mars, en hann hélt þá á fund
Hartmanns Asgrímssonar sem
verslaði í Kolkuósi. Fékk hann þar
góðar viðtökur og mátti taka út
matvöru það mikla sem hann
treysti sér til að bera, en þá var
hann búsettur á Svínavallakoti í
Unadal, en þangað mun vera um
10 km löng leið. Sigmar batt á bak
sér 150 pund en hann var á skíð-
um. Þegar hann kom að Grindum
leysti hann bagga sinn smástund
og lét á bæjarvegg meðan hann
hvíldi, bað um sýrublöndu að
drekka, en hélt svo áfram næsta
áfanga heim að Svínavallakoti.
Ein erfiðasta ferð sem hann
sagðist hafa farið, var þegar hann
sótti forystukind sína snemma
vetrar inn að Bjarnastaðagerði í
Unadal. Kindin var stór og þung á
sér, en snjór töluverður á jörðu og
þar sem hann ákvað að fara fjölí á
milli byggða, þurfti ekki að leiða
getum að gangfæri þar. Því var
það þegar Sigmar kom upp á svo-
kallaðan Ljótsstaðadal, að ærin
var orðin uppgefin og mikið klepn-
uð af snjó. Þá gerði Sigmar sér
hægt um hönd, tók kindina upp á
herðar sér og kjagaði áfram í
ófærðinni heim að Þverá. Þegar
hann kom heim hafði hann orð á
því að þetta hefði verið erfitt: „Þá
Grein og myndir:
Árni Johnsen
var ég orðinn þreyttur, góði
minn,“ sagði kempan.
Til Haganesvíkur fór hann eitt
sinn til aðdráttar og var hann þá
með bleikan hest og sleða. Á heim-
leið missti hann hestinn niður í dý
hjá Laugalandi á Bökkum, en ekki
gat hann náð Bleik upp einsamall.
Fór hann heim að Laugalandi til
að sækja hjálp, en þar var þá
kvenfólk heima, en engir karl-
menn, og fékk hann það með sér.
Hann lét stúlkurnar toga í beizl-
istauminn, en sjálfur renndi hann
sér niður með hestinum og náði
vatn og leðja upp undir hendur
hans. Én hann náði föstum botni,
kafaði undir hestinn og lyfti hon-
um upp á bakkann með hjálp
stúlknanna, sem toguðu í taum-
inn. Ekki vildi Sigmar þurrka föt
sín, eða þiggja góðgjörðir, sem
ætíð voru til reiðu á Laugalandi,
en heim fór hann með Bleik sinn,
vitanlega báðir alblautir. I annað
skipti kom Sigmar úr Hofsósi með
brúnan klár, sem á voru klifjar.
Umbrotafærð var, snjór og hríð.
Þegar komið var að Róðhóli,
næsta bæ við Þverá, var Brúnn
orðinn uppgefinn. Var þá ekki
annað að gera en skilja klárinn
eftir, en klifjarnar setti Sigmar á
bakið á sér, því þarna var matur
sem mátti ekki blotna. Heim
komst hann en þó nokkurn hluta
leiðarinnar varð hann að skríða á
fjórum fótum og draga byrðina,
því fönnin var svo djúp að ekki var
viðlit að ganga hana með hlass á
baki.
Þegar Björn nokkur Björnsson
flutti frá Hólskoti í Unadal að
Garðshorni, þurfti að flytja búslóð
hans yfir Hofsá. Björn átti inn-
múraða eldavél, sem ekið var á
sleða, en málið vandaðist þegar
átti að koma henni yfir ána. Sig-
mar var nærstaddur og ekki ráða-
laus. Lét hann binda eldavélina á
sig og hafði reiðingstorf undir á
bakinu. Vélin fór þó vægast sagt
illa á baki, en yfir ána óð Sigmar
með þennan 300 punda böggul.
„Það var engin hætta á að ég
flyti upp, góði minn,“ sagði kemp-
an þegar hann var kominn yfir, en
hann hafði „góði minn“ að orðtaki.
Þegar Sigmar bjó á Svínavalla-
koti bjó Jóhann Gunnarsson frá
Keflavík á Bjarnastöðum í Una-
dal. Sigmari þótti búsmali Jó-
hanns ganga um of í sínu landi og
það endaði með því að hann tók
sér girðingarstaur í hönd, smalaði
fénu saman og rak af stað áleiðis
að Bjarnastöðum. Jóhann mun
hafa séð til nágrannans og kom á
móti honum með gildan staf í
hendi. Þarna urðu all snörp orða-
skipti og stafur Jóhanns brotnaði í
tvennt. Ekki urðu þó varanleg
handalögmál áður en hver hélt til
síns heima.
Daginn eftir gerði Jóhann Sig-
mari boð um að koma og finna sig.
Hugði Sigmar að nú ætti að jafna
um sakir, svo að minna hallaðist á
en daginn áður. Þegar kom heim á
hlað á Bjarnastöðum stóð Jóhann
bóndi úti og heilsaði mjög alúð-
lega. Bað hann Sigmar að ganga
með sér út í Skemmu, sem hann
gerði, en hugsaði sér þó að vera
var um sig. Þá kom drenglyndi Jó-
hanns hins vegar vel í ljós og tók
hann fram matvöru sem hann bað
Sigmar að þiggja. Lét hann þau
eitthvað af strákunum til að létta
á fóðrum.
„Nei, þeir geta drepist heima
góði,“ var tilsvarið og með það
sneru lúpulegir menn heim aftur.
Utan banalegu mun Sigmar að-
eins einu sinni hafa farið á sjúkra-
hús, en þá iá hann á Landakots-
spítala um tíma. Hafði hann mikið
dálæti á Halldóri Hansen yfir-
lækni og mun læknirinn sjálfsagt
hafa séð manninn eins og hann
var og spjallaði stundum við hann.
Þegar Sigmar kom heim var
hann vitanlega spurður frétta.
Halldór Hansen var honum efst í
huga og hans ágæti sem læknis.
„Eitt sinn fór læknir Hansen í
burtu," sagði Sigmar, „en þá
drápu hinir strax þrjá.“ Um
hjúkrunarkonurnar sagði hann að
þær hefðu allar verið eins og engl-
ar á að líta, en innrætið hefði ver-
ið allt öðruvísi hjá sumum.
Viðbrugðið var hve Sigmar var
góður heimilisfaðir. Hann þvoði
og matbjó fyrir konu sína, hvenær
sem þurfti og drengirnir átta voru
alltaf hreinlegir og bústnir á að
sjá. Þetta sýndi að utan á Sigmari
var aðeins skrápur."
Forystuærin fór
sínu fram
„Helgi Magnússon frá Tungu í
Skörðum hefur sagt mér frá ýmsu
merkilegu sem fyrir hann hefur
komið og sýnist torskilið. Þar á
meðal er skynjan dýra umfram
það sem mönnum er gefið að
skilja. Skal nú getið nokkurra at-
riða:
í Skörðum koma á stundum
miklir hríðarbyljir, oft eins og