Morgunblaðið - 04.05.1983, Page 12

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. MAÍ 1983
Orð í belg um
kjarnorkuvígbúnað
eftir Gunnar
Eyþórsson
Ég hef á undanförnum árum
leitt hjá mér blaðaumræður um
kjarnorkuvígbúnað, enda flest af
því skrifað meira af óskhyggju en
raunsæi. Ég sé þó ekki ástæðu til
að þegja endalaust, þar eð ég tel
mig hafa nokkrum upplýsingum
að miðla, sem ef til vill eru ekki á
allra vitorði.
í seinni tíð hafa kröfur um
kjarnorkuvopnalaus svæði orðið æ
háværari. Það er í sjálfu sér af
hinu góða, því að þær kröfur sýna
ráðamönnum þá ógn sem almenn-
ingi stendur af þessum vopnum og
þeim gjöreyðingarmætti, sem er í
raun ofvaxinn mannlegum skiln-
ingi.
Kjarni málsins er aftur á móti
sá, að kjarnorkuvopnalaus svæði
leysa engan vanda, jafnvel þótt
samþykkt yrðu, því að kjarnorku-
stríð getur aldrei orðið svæðabar-
átta, nema menn líti á allan hnött-
inn sem eitt svæði.
Hvatvísleg ummæli Reagans
Bandaríkjaforseta og Weinberg-
ers varnarmálaráðherra hans í þá
átt að hugsanlegt sé að heyja
takmarkaða kjarnorkustyrjöld til
vinnings, hafa haft þau jákvæðu
áhrif að vekja menn til meðvit-
undar um fáránleika slíkra hug-
mynda.
Það er óhugsandi að stórveldi
sem verður fyrir kjarnorkuárás,
leggi niður rófuna og beiðist griða.
Svarið verður að sjálfsögðu önnur
og trúlega enn öflugri sprengja. í
því sambandi skiptir ekki máli
hvort sprengjan er flutt með sov-
ézkri SS-20 eða SS-12, eða banda-
rískri Pershing eða Trident eld-
flaug.
f umræðum um kjarnorku-
vopnalaus svæði, hvort sem er á
Norðurlöndum, Mið-Evrópu,
Suður-Evrópu, eða Norður-
Atlantshafi, gleymist það aðalat-
riði, að þessi kjarnorkupóker er
spil risaveidanna tveggja. önnur
ríki, jafnvel þótt þau ráði yfir
kjarnavopnum, svo sem Bretland
og Frakkland, eru áhorfendur, að
ekki sé minnst á öll hin.
Kjarnorkustríð, eins og önnur
stríð, svo vitnað sé í Clausewitz, er
pólitík eftir öðrum leiðum. Mun-
urinn er sá, að á hans tímum voru
stríð tiltölulega takmörkuð, og
Gunnar Eyþórsson
„Kjarni málsins er aftur
á móti sá, að kjarnorku-
vopnalaust svæði leysa
engan vanda ... því að
kjarnorkustríð getur
aldrei orðið svæðabar-
átta, nema menn líti á
allan hnöttinn sem eitt
svæði.“
markmiðið var venjulega afmark-
að.
Sú meginregla er enn höfð í
huga í Kreml og Pentagon, að því
leyti að markmiðið er að gera
kjarnorkuvopn andstæðingsins
óskaðleg. Það er aftur á móti
óhugsandi nú á tímum.
Orsakir styrjalda, ef menn
leggja sig eftir að kynna sér þær,
eru yfirleitt ekki ýkja flóknar, ef
grannt er skoðað. Þær felast í
röskun á jafnvægi milli ríkja. Það
jafnvægi hefur raskast, Banda-
ríkjunum í óhag. Með ósigrinum í
Víetnam, má segja að veldi
Bandaríkjanna hafi beðið hnekki,
og þau muni aldrei aftur ná þeim
tökum, hernaðarlegum og efna-
hagslegum, sem þau höfðu á árun-
um 1945 til 1975. Þetta er ein af
ástæðunum fyrir hinum herskáa
tón Bandaríkjastjórnar núna; hún
er í varnarstöðu.
Sem áður sagði er stríðshætta
mest af jafnvægi raksat. Jafnvægi
hefur raskast. Eitt dæmi um það
er viðleitni Bandaríkjamanna til
að afla sér stuðnings Kínverja, til
að beina athygli Sovétmanna
austur á bóginn, og frá Mið-
Evrópu.
Svo aftur sé vikið að kjarnorku-
vígbúnaði, þá liggur hættan af
honum ekki fyrst og fremst í
fjölda eldflauga, heldur kjarna-
odda í hverri eldflaug. Það er
þetta (MIRV-Multiple Independ-
ently Targetable Re-Entry Ve-
hichles), sem samningar um sam-
drátt í kjarnorkuvígbúnaði
stranda á (SALT-Strategic Arms
Limitations Talks).
Enn sem komið er halda bæði
risaveldin sig við ákvæði SALT 2
samkomulagsins, sem gert var
1979 í framhaldi af samkomulag-
inu sem gert var 1972, enda þótt
Bandaríkjaþing hafi ekki form-
lega samþykkt þann sáttmála.
(Sovétríkin hafa samþykkt hann).
Sá munur er á kjarnorkuvíg-
búnaði Bandaríkjanna og Sovét-
ríkjanna, að Bandaríkjamenn
leggja megináherslu á nákvæmni,
en Sovétmenn búa til tröllauknar
sprengjur sem ekki þurfa að hitta
beint í mark til að valda þeirri
gjöreyðingu sem til er ætlast.
Skotmörk beggja eru eldflauga-
stöðvar. Sovésku skotpallarnir,
sem beint er að Vestur-Evrópu,
eru aðallega í Hvíta-Rússlandi og
í vestanverðri Úkraínu. Lang-
drægu eldflaugarnar eru lengra
inni í landi, í nágrenni Úralfjalla,
í Síberíu vestanverðri, auk eld-
flaugakafbáta. Það vill oft gleym-
ast að skotlínan yfir Kyrrahafið
frá austanverðri Síberíu, er Sovét-
mönnum ekki síður tiltæk en leið-
in yfir norðurheimskautið að aust-
urströnd Bandaríkjanna.
Langdrægar eldflaugar Banda-
ríkjamanna eru einnig flestar
austan Klettafjalla, þær sem beint
er yfir Kyrrahaf. í New Mexico,
Arizona, Colorado Montana, Utah
og Nevada. Þær sem beint er í
austur eru flestar í Norður-Karó-
línu, Suður-Karólínu, Texas,
Kansas og Nebraska, og ótöldum
kjarnorkukafbátum.
Sem stendur er pattstaða f þess-
um málum. Báðir aðilar gera sér
ljóst að vinning er ekki að hafa.
Málið snýst ekki um það, hvor get-
ur gjöreytt hinum oftar, heldur
um það hvort þeir eigi að ræða
málin sem jafningjar.
I því efni strandar frekar á
Bandaríkjunum en Sovétríkjun-
um. Ágreiningurinn er nú orðið
frekar efnahagslegur en beinlfnis
hernaðarlegur. Á efnahags- og
tæknisviði hafa Bandaríkjamenn
enn yfirburði, og vilja ekki veita
Sovétríkjunum hlutdeild að þeim.
Þetta er aftur á móti ein ástæða
þeirrar firringar sem orðið hefur
vart milli Bandaríkjanna og
bandamanna þeirra í Vestur-
Evrópu. Bandaríkin eru sjálfum
sér nóg um flest, en Vestur-
Evrópuríkin þarfnast viðskipta
við Sovétríkin. Sovétríkin eru,
þegar allt kemur til alls, mesta
stórveldi Evrópu.
Hitt er svo aftur annað mál,
hvort nokkurt deilumál austurs og
vesturs sé svo illvígt að hugsan-
legt sé að það verði tilefni styrj-
aldar. Ég fyrir mitt leyti kem ekki
auga á neitt slíkt.
Hvað íslandi viðkemur erum við
sem lús milli tveggja nagla. í
þessu valdatafli er hernaðargildi
Islands neikvætt, það er að segja
að risaveldunum er það mest í
mun hvoru um sig, að hitt ráði
ekki íslandi. í því sambandi kem-
ur mér f hug heimsókn um borð í
sovéskt herskip sem kom til
Reykjavíkur fyrir nokkrum árum.
Þegar kom að þeirri sfgildu spurn-
ingu, hvernig skipherranum litist
á landið, svaraði túlkurinn fyrir
hans hönd venjulegum kurteisis-
orðum. Ég skildi aftur á móti það
sem hrökk upp úr kapteininum, og
það var: ómissandi framvarðar-
stöð. Sömu orð hef ég heyrt í Pent-
agon, frá öðrum kapteinum og
aðmírálum, svo og bandarískum
og sovéskum áhrifamönnum.
Hernaðarhlutverk íslands er í
því fólgið að láta hinar ýmsu
stjórnstöðvar NATO vita um ferð-
ir og stefnu sovéskra kafbáta, sem
leggja á Atlantshafið frá flota-
stöðinni við Kolaskaga inn af
Hvítahafi. Þeirra verður venju-
lega fyrst vart frá leitarstöðvum í
Noregi. Keflavíkurstöðin fylgist
síðan með þeim í samvinnu við
herstöðvar í Skotlandi, Kanada og
í Bandarikjunum. Að auki fylgist
Keflavíkurstöðin með ferðum sov-
éskra flugvéla í nágrenni íslands.
Þær flugvélar eru ýmist á könnun-
arflugi, eða þá á leið til Kúbu.
Á ferðum mínum hef ég séð
gnótt kjarnorkuvopna og eld-
flauga. Mér er það ánægja að geta
fullyrt að sá búnaður sem slíkum
tólum fylgir, er hvergi sjáanlegur
á Miðnesheiði. Það kom aftur á
móti fyrir, áður fyrr, að flugvélar
með slík vopn innanborðs milli-
lentu í Keflavík, en sá hluti
TRIAD-kerfis NATO er nú aflagð-
ur. Mér er ennfremur tjáð af
heimildarmönnum sem ég tel
áreiðanlega að Keflavík sé ekki
skotmark sovéskra kjarnorku-
eldflauga.
27. apríl 1983,
Gunnar Eyþórsson.
Cunnar Eyþórsson rar um árabil
fréttamaður hjá Ríkisútvarpinu og
starfar nú hjá Menningarsjóði.
SVFR mótmælir
laxveiðum Fær-
eyinga NA
af Langanesi
VEGNA frétta um laxveiðar Færey-
inga norðaustur af Langanesi vill
stjórn Stangaveiðifélags Reykjavík-
ur mótmæla þessum veiðum og skor-
ar á stjórnvöld að hefja nú þegar
viðræður við Færeyinga um tak-
markanir þessara veiða.
Stjórn SVFR telur að með und-
irskrift Reykjavíkursamkomu-
lagsins um laxveiðar i Atlants-
hafi, hafi Færeyingar afsalað sér
rétti til veiða utan sinna 200 mílna
fiskveiðilögsögu. Stjórn SVFR
bendir ennfremur á nauðsyn þess
að Landhelgisgæslan fylgist vel
með veiðum erlendra fiskiskipa á
ofangreindu hafsvæði svo og að
staðfesting fáist á því, að Færey-
ingar veiði ekki meira en tilskilið
aflamagn, sem er 625 tonn á yfir-
standandi vertíð. Stjórn SVFR vill
einnig benda á, að forsenda þess
að vitneskja fáist um fjölda ís-
lenskra laxa í afla Færeyinga er
sú, að stórauknar merkingar fari
fram á íslenska laxastofninum og
fjölgað verði eftirlitsmönnum um
borð í færeyskum veiðibátum.
(Kréttatilkynning)
NATO-skjöl
á glámbekk
London, 5. maí. AP.
SCOTLAND Yard og breska varn-
armálaráðuneytið rannsökuðu í
kvöld hvernig á því stóð, að poki
með mikilvægum skjölum frá
NATO, merkur „Top secret“, fannst
á götu í Lundúnum.
Það var bifvélavirki, sem fann
pokann í Bermondsey-hverfinu á
föstudag. Að sögn talsmanns
varnarmálaráðuneytisins reyndist
pokinn ekki innihalda nein við-
kvæm skjöl, en það breytti ekki
þeirri staðreynd, að yfirmenn
ráðuneytisins væru mjög óánægð-
ir með það gáleysi, sem sýnt hefði
verið í þessu tilviki.
* i>. * ; (■
2 mm V
NÚ LRU TIL umræðu í borgar-
stjórn Reykjavíkur tillögur um
breytingu á lögreglusamþykkt
borgarinnar. Þessi breyting miðar
að því að heimila bifreiðastöður að
hluta upp á gangstéttarbrúnum í
ákveðnum tilvikum. Gera má ráð
fyrir að hér verði um undantekn-
ingar að ræða og að jafnframt
verði strangt eftirlit haft með því
að ekki verði lagt á gangstéttum
þar sem slíkt er bannað. Ætlunin
er að merkja þær gangstéttir sér-
staklega þar sem þetta verður
leyft.
Bifreiðastöður á gangstétt-
arbrúnum hafa viðgengist víða
og verið látnar óátaldar, þrátt
fyrir að þær séu ólöglegar og
hafi í för með sér margháttuð
óþægindi fyrir aðra vegfarendur.
Hjólreiðamenn hafa nú heimild
til þess að nota gangstéttir, svo
að ætla má að töluvert hafi
þrengt að umferð gangandi
manna á þeim. Sérstaklega á það
við um þá sem þurfa að komast
um með barnavagna og kerrur.
Þá má minnast þess að blindu
fólki er nauðsyn að notast við
gangstéttarbrúnirnar, þegar það
notar hvíta stafinn til þess að
komast leiðar sinar. Bifreiða-
stöður á gangstéttarbrúnum eru
því blindu fólki meiri farartálmi
en öðrum.
Það er ljóst að meðal almenn-
ings eru skiptar skoðanir um
ágæti þess að heimila bifreiða-
stöður á gangstéttarbrúnum. En
ef af þessu verður tekst vonandi
að koma málum svo fyrir að það
heyri til undantekninga að menn
leggi bílum sínum á gangstétt-
arbrúnum, hvað þá alveg uppi á
gangstétt eins og sést á þessari
mynd sem tekin var á dögunum
á Snorrabrautinni.
(Ljósmynd: Jóhannes Long)