Morgunblaðið - 28.07.1983, Qupperneq 34

34 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1983

Roðinn í austri
Leninisminn
— eftir dr. Sigurð
Pétursson
Leninisminn
Það var í apríl 1917 að innsigl-
aður járnbrautarvagn fór sem leið
liggur gegnum Þýzkaland frá
Sviss norður til strandar Eystra-
salts. f vagninum voru nokkrir
rússneskir útlagar, forustumenn
úr flokki bolsévika, og héldu þeir
síðan ferðinni áfram gegnum Sví-
þjóð og Finnland alla leið til
Rússlands, en til Pétursborgar var
komið þann 16. apríl. Foringi
þessa hóps var V.í. Lenin.
Heimsstyrjöldin fyrri stóð sem
hæst, þegar þetta gerðist, og börð-
ust Þjóðverjar á báðar hendur, við
Rússa t austri og bandamenn í
vestri. Sýnilega höfðu Þjóðverjar
samt leyft för þessara manna
gegnum Þýzkaland, þó að furðu-
legt mætti teljast, eins og á stóð.
Bylting sósíalista var þegar hafin
í Pétursborg, bráðabirgðastjórn
mynduð og keisarinn, Nikulás II,
hafði sagt af sér. Bæði Rússar og
Þjóðverjar munu þegar hafa leitað
fyrir sér um vopnahlé á austur-
vígstöðvunum, og má því ætla, að
leyfið fyrir heimför Lenins hafi
verið veitt með tilliti til þess. En
hvað um það. Rás viðburðanna
varð sú, að Lenin gerðist foringi
byltingarinnar, bolsévikar tóku
völdin í iandinu 7. nóvember 1917
og daginn eftir var gefin út vilja-
yfirlýsing um vopnahlé.
Vladimir ílich Lenin
(1870—1924)
Lenin fæddist í grennd við þá
„miklu móðu“, Volgu. Faðir hans
var úr kennarastétt, en sjálfur
lauk Vladimir prófi í lögum frá
háskólanum í Pétursborg, 21 árs
gamail. Annars hafði Lenin strax
mikinn áhuga fyrir þjóðfélagsmál-
um og gerðist fljótlega sósíalisti,
eða nánar tiltekið marxisti, og
einn af forustumönnum rússneska
verkamannafiokksins, sem stofn-
aður var 1898. Þegar flokkurinn
klofnaði árið 1903, gerðist Lenin
foringi bolsévika, meirihlutans, en
minnihlutinn, mensévikar, voru
ekki eins róttækir og hneigðust
meira til þingræðis. Lenin tók þátt
í byltingaraðgerðunum í Rúss-
landi 1905—1907, sem báru lítinn
árangur, en leiddu þó af sér veik-
burða þingræði. Lenin hélt barátt-
unni áfram og varð hann oft að
gjalda þess í viðskiptum við
stjórnvöldin. Var hann ýmist
sendur til Síberíu eða rekinn í út-
legð, var m.a. langdvölum í Sviss
af þeim sökum.
Kosningarnar til Þjóðþingsins
fóru fram 25. nóvember 1917, eins
og ráð hafði verið fyrir gert, en þá
höfðu bolsévikar tekið völdin fyrir
18 dögum. Af 41,7 milljónum at-
kvæða fengu bolsévikar 9,3 millj-
ónir, byltingarsinnaðir sósíalistar
og bændur 22 milljónir, og borg-
araflokkar ásamt mensévikum
10,4 milljónir. Þegar Þjóðþingið
kom svo saman í fyrsta sinn 18.
janúar 1918, var það leyst upp af
Rauða hernum. Lenin hafði tekið
afstöðu gegn Þjóðþinginu og með
Ráðstjórnarlýðveldinu. Bylting-
unni var lokið.
Vopnahlé milli Rússlands og
Þýzkalands var gert 15. desember
1917 og hófust friðarsamningar í
Brest-Litowsk þann 22. desember.
Þeim lauk 3. marz 1918 og urðu
mjög auðmýkjandi fyrir Rússa.
Létu þeir af hendi Eystrasalts-
löndin og Pólland, er komu undir
þýzka forsjá, en Finnland og
Úkraina fengu fullt sjálfstæði.
Alls misstu Rússar þarna 386.000
fermílur lands með 46.000.000
íbúa. Lenin upplýsti síðar að sér-
friður þessi við Þjóðverja hafi ver-
ið ívilnun af Rússa hendi, til þess
gerð að tvístra andstæðingunum
og fá frjálsari hendur til þess að
halda áfram hinni sósíölsku bylt-
ingu. Leo Trotzki (1879—1940), er
stofnaði Rauða herinn og hafði
forustuna í byltingunni ásamt
Lenin, hann hafði mótmælt frið-
arskilmálum Þjóðverja, en varð þó
að láta undan.
Valdaferill Lenins
Sjöunda þing rússneska komm-
únistaflokksins var haldið í marz
1918. Var það fyrsta flokksþingið
eftir Október-byltinguna og, að
talið er, það síðasta þar sem
meirihluti atkvæða var látinn
ráða úrslitum í meiri háttar mál-
um. Aðalmál þingsins var stað-
festing á friðarsamningunum í
Brest-Litowsk, en auk þess var þar
skipulögð æðsta stjórn Sovétlýð-
veldisins. Miðstjórn flokksins
(Central Committee) skyldi skipuð
19 mönnum, og þar af voru 3 ritar-
ar í forsætisnefnd. Miðstjórnin fór
einnig með stjórn þjóðarinnar
meðan Lenin lifði.
Lenin réð nú Iögum og lofum í
Rússlandi, en það var honum ekki
nóg. Yfirlýst takmark kommún-
ista var að sameina öreiga allra
landa, og Lenin stofnaði nú Al-
þjóðasamband kommúnista i
Moskvu árið 1919. Fékk það nafnið
III. Internationale, og hófu nú
kommúnistar harða baráttu fyrir
útbreiðslu þess.
Þrátt fyrir sitt mikla vald, var
Lenin á móti allri persónudýrkun
varðandi hann sjálfan. Mátturinn
og dýrðin skyldi vera flokksins og
miðstjórnarinnar. En beiting
þessa valds var í höndum Lenin,
og á þeim fáu árum, sem hann átti
eftir ólifuð, beitti hann valdi sínu
af mikilli hörku. Hófust þá hinar
alræmdu útrýmingarherferðir
gegn pólitískum andstæðingum,
stórbændum og öðrum borgurum,
sem mikils máttu sín. Létu þar
þúsundir manna líf sitt. Auk þess
gekk á þessum árum mikil hung-
ursneyð yfir landið, en hún var
fyrst og fremst afleiðing bylt-
ingarinnar, sem ætlað var það
hlutverk að „rífa í rústir" hið
borgaralega þjóðfélag.
Á 11. Flokksþinginu, í marz
1922, var Stalín gerður aðalritari
flokksins. Hinir tveir ritararnir
voru tilnefndir að hans ósk: Molo-
tov og Kuibyshev. Skömmu seinna
fékk Lenin slag og missti þá heils-
una. Hann andaðist 21. janúar
1924, og varð þá Stalín eftirmaður
hans.
Það átti eftir að koma í ljós síð-
ar af bréfum og erfðaskrá Lenins,
að hann var ekki ánægður með
þróun alræðisins og óttaðist fram-
haldið. Reyndi hann árangurs-
laust að afstýra vandræðum með
því að gefa bændum og atvinnu-
rekendum frjálsari hendur við að
byggja upp atvinnukerfið. Verður
sagt frá þessu nánar síðar.
/
Alþjóðasambönd
verkalýðsins
Fyrsta alþjóðasamband verka-
lýðsins, I. Internationale, var
stofnað í London árið 1864. Aðal-
höfundur þess var Karl Marx. Það
lagðist niður „eftir 10 ára dáðlaust
starf", sagði einn, en að sök
stjórnleysingja (anarkista) undir
forustu Bakúnins, sögðu aðrir.
Annað alþjóðasambandið, II.
Internationale, var stofnað í París
árið 1889. Þar höfðu sósíalista-
flokkar hvers lands mikið sjálf-
ræði og fóru gjarnan sínar eigin
leiðir. Þessi frjálslegu afbrigði
kommúnismans áttu sér þó lengri
sögu, og er sagt frá þeim í III.
kafla Kommúnistaávarpsins, eins
og áður var getið.
Sósíaldemókratar náðu brátt
Vladimir flich Lenin
yfirhöndinni í II. alþjóðasam-
bandinu, og voru þeir harðlega
fordæmdir af kommúnistum fyrir
pólitíska spillingu, svik við hags-
muni og sögulegt hlutverk verka-
lýðsins og fyrir að hafa gengið til
iiðs við borgarastéttina.
Tveir þekktir „rétttrúaðir"
marxistar, þeir Kautsky og Plek-
anoff, gerðust að síðustu for-
svarsmenn II. alþjóðasambands-
ins. Karl Kautsky (1854—1938)
var stórvirkur rithöfundur og
lengi vel á móti „endurbótasinn-
um“, sem vildu endurskoða marx-
ismann. í lok styrjaldarinnar 1918
snérist honum þó hugur og hann
varð síðar ákafur andstæðingur
ráðstjórnarinnar í Rússlandi.
Georg Plekanoff (1856—1918) var
talinn einhver sá gáfaðasti í hópi
Marxista, að þeim Marx og Engels
liðnum. Hann var lærifaðir Lenins
um margt, en barðist þó af alefli
með mensévikum á móti byltingu
bolsévika 1917. Þeir L. Trotzky og
N. Búlganine gerðust aldrei
málsvarar II. alþjóðasambands-
ins, enda þótt þeir væru ekki alveg
sammála Lenin.
Alþjóðasamband
kommúnista
Þriðja alþjóðasambandið, III.
Internationale, var stofnað í
Moskvu árið 1919, eins og áður
sagði. „Það steig út út höfði Len-
ins með alvæpni, eins og stríðs-
gyðjan Aþena út úr höfði Seifs, en
naumast fædd rak hún upp óp svo
mikið, að bifaðist himinn og jörð.“
Þannig reit Boris Souvarine,
franskur sósíalisti, er hér kemur
við sögu.
Stefna III. alþjóðasambandsins,
sem Lenin markaði árið 1919, er
stefna Kommúnistaávarpsins frá
1948 endurvakin, einkum þó bylt-
ingarsinnaðir þættir þess. Þar við
bættist svo sú eldskírn, er marx-
isminn hlaut í Október-bylting-
unni í Rússlandi undir forystu
Lenins. Nefndist stefnan því oft
leninismi.
Þetta alþjóðasamband skyldi
reka hreina kommúníska út-
breiðslustarfsemi og pólitik, og
aðilar þess máttu ekki þola innan
sinna vébanda „endurbótatrúaða
bræðingsstefnumenn" og var þar
átt við fylgjendur II. Internation-
ale, oft líka kallaðir „tækifæris-
sinnar". III. Internationale barðist
fyrir samfylkingu öreigalýðsins á
grundvelli stéttabaráttunnar, en
II. Internationale hafnaði þeirri
stefnu.
Þessi ágreiningur leiddi af sér
klofning sósíalistaflokka víða um
heim, þegar taka átti afstöðu til
upptökuskilyrðanna í alþjóða-
samband kommúnista. Einkum
var söguleg afgreiðsla þessa máls í
Frakklandi, þessu föðurlandi
frelsis og byltinga, en frá henni
segir Boris Souvarine í vikuritinu
L’Express 13. 12. 1980, þá 85 ára
gamall.
Á 18. þingi franska sósíalista-
flokksins í Tours, í desember 1920,
lágu fyrir til samþykktar upp-
tökuskilyrði Lenins, 21 að tölu.
Þessi skilyrði komu aldrei til'at-
kvæðagreiðslu á þinginu, heldur
var málið afgreitt með ályktun
(resolution) þingsins, en hún hafði
verið samin í fangaklefa Boris
Souvarines í París. Þar sat Boris í
pólitísku fangelsi ásamt félögum
sinum, en þeim þótti Lenin hafa
gengið of langt. Ekki mun sú af-
staða þó hafa verið orsök fanga-
vistarinnar, sem staðið hafði í 6
mánuði, þegar þetta gerðist.
Aðildin að III. alþjóðasamband-
inu var því aldrei samþykkt á
þinginu í T-ours, þó að sumir vildu
síðar halda því gagnstæða fram.
Þar með skildi leiðir sósíalista og
kommúnista í Frakklandi. Boris
getur þess, að á þinginu í Tours
hafi Leon Blume lýst sig andvígan
svokölluðu „alræði öreiganna", en
Blume myndaði síðar vinstri
stjórn í Frakklandi árið 1936.
Haustið 1920 kiofnaði einnig
flokkur óháðra sósialista í Þýzka-
landi (USPD) um upptökuskilyrði
Lenins. Það var í október á fundi
flokksins í Halle, að þetta gerðist.
Meirihlutinn gekk í kommúnista-
flokkinn, en minnihlutinn hvarf
aftur til sósíalistaflokksins (SPD).
II. alþjóðasambandið var síðan
endurreist árið 1923 í Hamborg
undir nafninu Alþjóðasamband
sósialista.
Dr. Sigurður Pétursson var
forstöðumaður gerladeildar At-
rinnudeildar Háskólans og síðar
(til 1976) gerladeildar Rannsókna-
stofnunar fiskiðnaðarins.
[ Opið í Itvöld til kl. 21)
HAGKAUP
Skeifunni15