Morgunblaðið - 02.09.1983, Side 21

Morgunblaðið - 02.09.1983, Side 21
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1983 21 Minnisvarði um „Skáld- ið á Þröm“ afhjúpaður Frá afhjúpun minnisvarðans. Gunnar M. Magnúss rithöfundur fyrir miöri mynd. Mjnd: Halldór Bernódusson. Þessa dagana gistir Súganda- fjörð auðfúsugestur allra Súgfirð- inga, skáldið og rithöfundurinn Gunnar M. Magnúss. Gunnar M. sleit hér bernsku- skónum, fluttist til Suðureyrar 11 ára og sín æskuspor átti hann um fjöll og dali Súgandafjarðar sem hefur án efa átt sinn þátt í að móta skáldið og rithöfundinn. Sínum bernskuslóðum hefur hann svo verið að greiða fyrir gist- inguna með verkum sínum að þær gleymist ekki meðan að íslenskar bókmenntir verða lesnar. Er þar síðast að minnast „Súgfirðinga- bókar" er gefin var út 1977. Og í dag er Gunnar M. Magnúss kominn til Súgandafjarðar til að þakka fyrir uppvaxtarárin og nú á þann eftirminnilega hátt að hann hefur látið reisa forkunnarfagran minnisvarða í minningu um mik- inn vin er hann eignaðist í æsku og ætíð hefur verið honum hug- leikinn síðan, en það er Magnús Hjaltason alþýðuskáld og fræði- maðurinn sem hann kallar í verk- um sínum „Skáldið á Þröm“. Gunnar M. vill einnig minnast atburðar úr íslandssögunni sem er þess eðlis að það var lagabrot til mannréttinda. En þetta er ekki í fyrsta skipti sem Gunnar M. minnist þess manns sem hann kynntist í bernsku og hafði svo djúpstæð og þroskandi áhrif á hann. Árið 1956 kom út eftir hann bókin „Skáldið á Þröm“ sem er ævisaga Magnúsar H. Magnússon- ar og 1973 kom út eftir hann „Ósagðir hlutir um skáldið á Þröm“, þar sem rekinn er ferill hins mikla skrifara og dagbókar- ritara með forvitnilegum frásögn- um frá samtíð hans og persónu- legum kynnum af merkum mönnum og sérkennilegu fólki. Þessi minnisvarði er reistur á þeim stað þar sem skáldið á Þröm bjó síðustu ár ævi sinnar og er hann gerður af hagleiksmannin- um Guðmundi A. Guðnasyni á Suðureyri og var afhjúpaður í dag við hátíðlega athöfn. Þar afhenti Gunnar M. Súgfirðingum þennan minnisvarða til varðveislu um ókomin ár og rakti sögu fornvinar síns í stórum dráttum. Síðan afhjúpaði Sturla Eð- varðsson minnisvarðann og faðir hans, oddviti Suðureyrarhrepps, Eðvarð Sturluson, þakkaði Gunn- ari enn fyrir þessa höfðinglegu gjöf með ávarpi. Magnús Hjaltason Magnússon- ar prests í Ögurþingum fæddist að Tröð í Álftafirði 6. ágúst 1873, en sökum ómegðar á heimilinu var hann sex vikna gamall borinn nær dauða en lífi í skjóðu vestur undir Hestskarð, til uppfósturs hjá vandalausum að Efrihúsum undir Hesti í Önundarfirði. Magnús Hjaltason var stórætt- aður í báðar ættir, má meðal ann- ars geta þess að hann var ná- skyldur Jóni Sigurðssyni forseta. Að Efrihúsum elst hann upp við illt atlæti og þegar hann var á sautjánda aldursári henti hann það siys að han hrataði niður baðstofustigann og hlaut illa byltu. Eftirstöðvar eftir þetta slys bar hann ætíð síðan. Vegna þessa slyss var Magnús rúmfastur á annað ár og varð það til þess að húsbændurnir að Efri- húsum ákváðu að segja hann til sveitar og krefjast meðlags með honum. Þar með féll yfir honum ævilangur útlegðardómur frá rétt- indum í þjóðfélaginu, frá almennu frelsi og ákvarðanatöku. Þegar Magnús Hjaltason fer frá Efrihúsum má segja að hefjist hin mikla örlagaganga „skáldsins á Þröm“ sem að hvergi gat unnið sér sveitarfestu vegna hræðslu sveit- arstjórnamanna við að þurfa að fá hann á sveitina. Snemma var auðséð hvert hug- ur drengsins hneigðist og innan við fermingu fór hann að kveða vísur eftir beiðni fólks, og stökur orti hann um pilta og stúlkur, sem vildu eiga vísur með nafninu sínu fléttuðu í. Ennfremur fitjaði hann upp á ljóðabréfum sem mjög voru þá í tísku hjá alþýðuskáldum. Og þeg- ar hann fermdist í Holtskirkju í Önundarfirði var hann orðinn héraðskunnur hagyrðingur. Næst skulum við minnast „skáldsins á Þrörn" er hann rúm- lega tvítugur er kominn til vetr- arvistar við kennslu austur undir Eyjafjöllum. Hann hlaut nafnið Magnús Barðstrendingur þar eystra en nokkru áður hafði hann tekið að rita sig Magnús Hj. Magnússon, svo sem hann gerði alla tíð síðan. Eftir þessa vetrarvist að Þor- valdseyri undir Eyjafjöllum kveð- ur hann fjöllin sem hann sá aldrei framar með þessari vísu: Hlýt ég þá í hinsta sinn hnúka bláa eygja sem í háa himininn höfuð sjáleg teygja. Leiðir skáldsins á Þröm lágu nú víða. Hann stundaði þau störf sem að heilsan leyfði bæði til sjós og lands, en á vetrum var hann lengst af við kennslustörf. Á ferðum sínum um Súganda- fjörð á þessum árum hafði hann kynnst elstu heimasætunni á Langhól í Súgandafirði, Guðrúnu Önnu Magnúsdóttur, en þau kynni urðu til þess að haustið 1898 biður hann hennar. Skömmu eftir næstu áramót opinberuðu þau svo trúlof- un sína. Þau Magnús og Guðrún fóru síðan til prestins í Holti í Ön- undarfirði og báðu hann að lýsa með sér. En presturinn gat ekki lýst með manni sem hafði verið sveitarómagi, og þau fengu ekki að giftast. Þau ákváðu samt að taka saman og ætluðu að fá sér jarð- næði til að búa á. En þau fengu ekkert jarðnæði af því að þau voru ekki gift, þau voru ekki gift af því að hann hafði verið á sveit og hann hafði þegið af sveit vegna slysfara í bernsku. Eftir þetta hefst mikil hrakn- ingaferð þeirra hjónaleysanna. Þau fengu hvergi sveitfestu og næstu 10 árin fluttu þau 25 sinn- um um hin ýmsu sveitarfélög í Norður- og Vestur-ísafjarðar- sýslu. Þannig liðu árin hvert af öðru, flutningar á milli staða með þrot- lausri baráttu um rétt sinn og sinna og þegar hann var 36 ára hafði hann um 14 ára skeið stund- að barnakennslu að meira eða minna leyti á hverjum vetri, stundum kennt börnum við rúm- stokkinn heima hjá sér, nokkra vetur heimiliskennari á efnaheim- ilum og jafnan fengið viðurkenn- ingu fyrir ágæta ástundun. Á þessum árum hafði svo skip- ast, að hafin var almenn fræðsla í landinu, skólaskylda lögboðin og samþykkt fræðslulög. Haustið 1910 lagði hann því af stað til kennslunnar sem embættismaður ríkisins, og var ferðinni heitið til Skálavíkur í Hólshreppi, þar sem hann kenndi þann vetur. Árið eftir henti hann áfall sem varð til þess að hann var dæmdur og varð að sitja í hegningarhúsinu við Skólavörðustíg, en sökum heilsuleysis þá var hann látinn laus áður en tíminn var útrunn- inn. En þá gerðist sá einstæði at- burður að þegar hann kom til Súg- andafjarðar þá tók hreppstjórinn þar, Þórður Þórðarson, á móti honum sem frjálsum manni, veitti honum full mannréttindi og braut þar með lög, reglur og hefðir um sveitfestu og mannréttindi. En á Suðureyri fékk hann at- vinnu og hafði fullt frelsi, vinir hans hjálpuðu honum að eignast þak yfir höfuðið og þetta hús nefndi hann Þröm og kvað hann þá þessa vísu: Bóndinn sá, er býr á Þröm býr til Ijóð að vonum en honum eru goðin gröm og glepja fyrir honum. Þarna lifði hann síðustu ár ævi sinnar og lést þar 30. desember 1916, aðeins 43 ára gamall. Þessi fimm ár sem skáldið bjó á Þröm var hann orðinn sjúkur maður, en samt minnist Gunnar M. Magnúss hans sem mikils fræðimanns og að það hafi verið eins og að í þorpið hafi komið heill háskóli. Þegar Magnús lá rúmfastur á sautjánda ári hóf hann að skrifa dagbækur. Hélt hann því til dauðadags, og þegar yfirlauk reyndust rit hans vera yfir 4.000 skrifaðar blaðsíður. Að auk skrifa sinna í dagbókina var hann sí- starfandi fræðimaður sem varð- veitti frá gleymsku margar merki- legar sögur og samtíðarheimildir. Af kveðskap og rímum er til mikið safn, er talið að hann hafi ort um 11.000 vísur. Dagbækur og önnur ritverk skáldsins á Þröm eru nú varðveitt á Landsbókasafni íslands. Þetta eru fáein orð um alþýðu- skáldið og hinn sístarfandi fræði- mann Magnús Hj. Magnússon, sem í dag er þekktari undir nafn- inu skáldið á Þröm, og Gunnar M. Magnúss hefur gert ódauðlegan í ritverkum sínum og minnist nú með veglegum minnisvarða á Suð- ureyri með þökk fyrir það sem að skáldið á Þröm afrekaði og skildi eftir sig sem arfleifð frá horfinni kynslóð. Suðureyri 31. ágúst, Halldór Bernódusson. Eldur á ísafirði ELDIIR kviknaði í húsnæði Vestra hf. á ísafirði um miðnætti í fyrrinótt. Þegar slökkvilið kom á staðinn var eldur í plastkössum og gekk fljótt og vel að slökkva eldinn eftir að hann fannst, en mikill reykur var í húsinu. Tveir frystiklefar, með samtals 20 þúsund kössum af frystum fiski, eru í húsinu og komst reykur í annan frystiklefann. Talið er að skemmdir hafi orðið óverulegar þar, en það var ekki kannað til fulls. Stórtjón hefði getað orðið af eldinum, því eldurinn kom upp í einni af stærri húseignum á ísa- firði. Auk frysta fisksins sem geymdur var í húsinu, er Iðnskól- inn þar til húsa, heildsala o.fl. ^Auglýsinga- síminn er 2 24 80 KM- húsgögn, Langholtsvegi 111, sími 37010 - 37144. SVEFNHERBERGISHÚSGÖGN |Q Vinsælu svefnherberg- ishúsgögnin eru nú komin aftur í miklu úr- vali. Einnig geysigott úrval af alls konar húsgögn- um af ýmsum geröum.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.