Morgunblaðið - 02.09.1983, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1983
Kjarnorku-
stríð? Nei takk
— eftir Keneva Kunz
„Ég gekk eftir vegi úr bæn-
um þar sem lík lágu út um
allt eins og rusl eftir
íþróttamót. Lyktin af stikn-
uðu holdi var kæfandi. Ég
sá þriggja ára barn krjúpa
við hlið móður sinnar. Kon-
an var greinilega dáin en
barnið var að reyna að gefa
henni vatnssopa.“
— Hiroshima, 1945.
6. ágúst fyrir 38 árum dóu yfir
hundruð þúsund manns á nokkr-
um mínútum þegar kjarnorku-
sprengja féll á Hiroshima. En yfir
hundrað þúsund í viðbót áttu eftir
að þjást dögum, vikum, jafnvel ár-
um saman áður en þau dóu. Á
þessum degi er víða um heiminn
haldin minningarathöfn um fórn-
arlömb kjarnorkusprengjanna
sem félllu á Hiroshima og þremur
dögum seinna, á Nagasaki. En það
er ekki nóg að minnast Hiroshima
ef við látum í bænum okkar ekki
fylgja heit — að vinna með öllum
okkar kröftum til að tryggja að
slíkar hörmungar megi ekki koma
fyrir á ný — að það verði ALDREI
AFTUR HIROSHIMA!
Síðasta plágan
Með því að visindamönnum
tókst að leysa frumkraft kjarn-
orku úr læðingi, breytist grund-
völlur alls lífs á jörðinni. Aldrei
áður, í gegnum árþúsundirnar og
þrátt fyrir náttúruhamfarir, far-
sóttir og margskonar ógnanir aðr-
ar, hafði mannkynið verið að út-
rýmingu komið. Nú stöndum við
frammi fyrir staðreyndinni að
tortíming okkar allra á fáeinum
mínútum er ekki aðeins tryggð
heldur margtryggð. Samt er búist
við, að við höldum áfram daglegu
lífi eins og ekkert sé að. Að við
ölum börn okkar, fæðum og klæð-
um þau og sjáum til þess að þau
bursti tennurnar vel og oft. Á
sama tíma og við vitum allt of vel
að það gæti auðveldlega farið fyrir
þeim eins og fyrir litlu stelpunni
sem var níu tíma að deyja í örm-
um móður sinnar, á meðan húðin
flagnaði af henni og hún endurtók
í sífellu, „mamma, mér er kalt".
Samkvæmt tölum frá Samein-
uðu þjóðunum eru þegar fyrir
hendi í heiminum kjarnorku-
sprengjur og eldflaugar sem sam-
svara nokkurn veginn einni og
hálfri milljón Hiroshima-
sprengna. Að vísu deila sérfróðir
menn um það, hve oft væri hægt
að drepa okkur öll — sjö, tíu eða
jafnvel fimmtán sinnum — með
þessum vopnum, en þeir virðast
vera sammála um að það sé ekki
nóg samt. Kjarnorkusprengja er
nú framleidd á tuttugu mínútna
fresti hjá kjarnorkuveldunum.
„Ég var hungraður
og þér gáfuð mér
ekkert að eta“
Vígbúnaðarkapphlaupið drepur
milljónir, jafnvel þótt vopnin yrðu
aldrei notuð. Á síðastliðnu ári
sultu yfir 18 milljónir barna í hel.
Á sama tíma eyddi heimurinn yfir
einni milljón Bandaríkjadollara á
hverri mínútu í hernað. Það hefur
verið reiknað út, að til að sjá öllu
mannkyni fyrir drykkjarvatni,
matvörum, húsnæði, heilbrigðis-
þjónustu og menntun þyrfti 17
milljarða Bandaríkjadollara á ári.
Þetta er feikileg upphæð en minna
en hernaðarútgjöldin á tveimur
vikum. Og að sjálfsögðu eru allar
okkar nauðsynjavörur dýrari.en
þyrfti ef við værum ekki að greiða
„En eina vonin okkar
er sú, að það sé hægt að
ná milliríkjasamningum
sem verði haldnir. Og
það má líka benda á, að
Bandaríkin og Sovétrík-
in hafa gert a.m.k. 17
samninga um takmörk-
un kjarnorkuvopna og
hvorugt hefur brotið
einn einasta þeirra.“
fyrir vígbúnaðinn í heiminum.
Hvernig gátum við látið slíka
hluti viðgangast? Kannski getum
við fundið skýringu í því að við
getum varla gert okkur grein fyrir
ógnun sem þessari, við höfum,
ekkert okkar, lifað kjarnorku-
styrjöld né neitt henni líkt. Við
viljum einfaldlega ekki hugsa um
þetta, og fljótum svo sofandi að
feigðarósi. Við viljum trúa að
ógnarjafnvægið geti bjargað
okkur. Við treystum á visku
stjórnmálamanna. En öryggið
verður okkur æ dýrkeyptara. Við
erum eins og eiturlyfjasjúklingur
sem þarf alltaf stærri og stærri
skammt, en líður samt alltaf verr.
Við þurfum alltaf fleiri og hrika-
legri vopn til að halda uppi blekk-
ingunni að við séum örugg, og
verðum samt alltaf óöruggari, því
þessi sömu vopn ógna tilveru
okkar.
Að leita nýrra leiða
En eigum við annarra kosta völ?
Auðvitað, ef við getum byggt upp
samskipti milli ríkja, ekki á fæl-
ingu og ógnarjafnvægi, en á
grundvelli gagnkvæms trausts og
tillitsemi. Þetta kann að hljóma
fjarstæðu-, jafnvel draumóra-
kennt, en það er annaðhvort þetta
eða gjöreyðingin.
Með tilkomu Sameinuðu þjóð-
anna vonuðu margir að hægt yrði
að ná verulegum árangri í afvopn-
un. Því sá tími er liðinn þegar
skammtíma hagsmunir einstakra
þjóða mega ráða ríkjum. Hættuna
á kjarnorkustríði eigum við öll
sameiginlega, og við verðum öll að
vinna að því að bjarga þessari
einu jörð sem við höfum.
Ein tilraun til að stöðva brjál-
æðið er tillögur Bandaríkjamanna
um „frystingu" kjarnorkuvopna.
Þær kalla á bæði stórveldin til að
stöðva, nú og um alla framtíð, alla
framleiðslu, staðsetningu og próf-
un kjarnorkuvopna. Þessi hreyf-
ing hefur þegar meira fylgi að
fagna en Reagan hafði á þeim
tíma sem hann var kjörinn forseti.
En það þarf þjóðarátak til að
stöðva vítisvélarnar og breyta
hergagnaframleiðslu í framleiðslu
til friðsamlegra nota. Þegar (ekki
ef!) ráðamenn beggja risavelda
hafa sannfærst um þörf fyrir
stefnubreytingu, verður samt eftir
mikið verk að vinna.
Kjarnorkuvopna-
laust svæði
Á meðan verðum við öll að
reyna alla möguleika sem þoka
okkur í áttina að afvopnun. Árið
1982 skilaði alþjóðlega nefndin,
sem rannsaka átti möguleika til
að auka öryggi og ná árangri í af-
vopnunarmálum, skýrslu sinni.
Formaður nefndarinnar var Olof
Palme, forsætisráðherra Svíþjóð-
ar, og hefur því nefndin og skýrsl-
an hlotið nafn hans. (Útdráttur úr
Palme-skýrslunni hefur verið
þýddur á íslensku og fæst senni-
lega hjá Félagi alþýðuflokks-
kvenna.) Aðaltillögur nefndarinn-
ar voru myndun kjarnorkuvopna-
lausra svæða á Norðurlöndum og
á Balkanskaga, og hugmynd um
300 km breið „stuðpúða“-svæði í
mið-Evrópu, þar sem hvorki her
né hergögn yrðu leyfð.
Kjarnorkuvopnalaust svæði er
afmarkað landsvæði sem er yfir-
lýst kjarnorkuvopnalaust með al-
þjóðlegum samningum og tryggt
með viðurkenningu og eftirliti
Sameinuðu þjóðanna. Markmið
með slíku svæði er að koma í veg
fyrir frekari útbreiðslu kjarn-
orkuvopna, slaka á spennunni á
þessu svæði og vonandi færa
okkur eitthvað nær afvopnun.
Hugmyndin um stofnun kjarn-
orkuvopnalausra svæða hafa hlot-
ið einróma samþykkt Sameinuðu
þjóðanna, eins og eftirfarandi yf-
irlýsing frá aukaallsherjarþinginu
um afvopnun, 1978, sýnir:
Afmörkun tiltekinna kjarn-
orkuvopnalausra svæða á grund-
— Þeir segja að við höfum unnið.
velli samkomulags og fyrirkomu-
lags, sem náð hefur verið þving-
unarlaust milli ríkja viðkomandi
svæðis, markar mikilvæg skref
sem stigin eru í átt til afvopnunar,
ef tryggt er að svæðin séu algjör-
lega kjarnorkuvopnalaus og sú
staðreynd sé virt af kjarnorku-
ríkjunum. (sic)
Tillögur um kjarnorkuvopna-
laust svæði á Norðurlöndum eru
þegar opinber stjórnarstefna í
Svíþjóð og Finnlandi, og stefna
stærstu stjórnmálaflokkanna í
Noregi og Danmörku. Til að eiga
aðild að slíku svæði yrðu viðkom-
andi lönd að neita afdráttarlaust
að eiga, þróa eða leyfa uppsetn-
ingu kjarnorkuvopna á þeirra yf-
irráðasvæði. Kjarnorkuveldin
þyrftu að lofa að brúka aldrei
kjarnorkuvopn í eða á móti þess-
um löndum.
Það má eflaust spyrja hvort
slíkir samningar yrðu virtir ef til
ófriðar kæmi. En eina vonin okkar
er sú, að það sé hægt að ná milli-
ríkjasamningum sem verði haldn-
ir. Og það má líka benda á, að
Bandaríkin og Sovétríkin hafa
gert a.m.k. 17 samninga um tak-
mörkun kjarnorkuvopna og hvor-
ugt hefur brotið einn einasta
þeirra.
Möguleiki ætti að vera fyrir
hendi að semja um slíkt svæði á
Norðurlöndum, þar sem kjarn-
orkuvopn eiga ekki að vera til
staðar þar hvort eð er. Síðan er
það von manna, að slíkt svæði
„smiti" út frá sér. Sem sagt, að
með aukasamningum yrði hægt að
útvíkka bæði landsvæði og skil-
yrði samningsins. Því að sjálf-
sögðu er mikilvægt að forðast þá
tálsýn að við gætum skapað okkur
öruggt skjól þótt kjarnorkuvíg-
búnaðurinn haldi áfram að aukast
og breiðast út um heiminn.
Við berum öll ábyrgð
Þetta er möguleiki sem við verð-
um að skoða. Og við verðum öll að
setja það efst á verkefnalista
okkar að vinna að friði, að vinna
að því að börn okkar eigi sér fram-
tíð. Því það krefst krafta okkar
allra. Það er verkefni forsætis-
ráðherra að beita sér fyrir því, að
hernaðarbandalögin slíðri sverðin.
Og það er verkefni utanríkisráð-
herra að vinna að friðsamlegum
samskiptum fslands við öll önnur
ríki, og að skoða og kynna fyrir
okkur möguleika til að auka ör-
yggi. og það er verkefni allra þess-
ara manna sem hafa aflað sér
þekkingar í öryggismálum að
vinna saman af fremstu megni til
að afstýra endalokum mannkyns.
Allir geta þeir unnið saman að
leita leiða úr vítahringnum, ef
raunverulegur vilji er fyrir hendi.
Og við verðum að halda þeim við
efnið. í því liggur ábyrgð almenn-
ings. Hættan er svo mikil, eins og
Alva Myrdal sagði: „Það besta má
ekki vera fjandmaður þess góða“
— við verðum að læra að vinna að
lifa saman — ef við ætlum okkur
að lifa. Látum hörmungar Hirosh-
ima aldrei endurtaka sig.
Keneva Kunz er kennari við
Flensborgarskóla í Hafnarfírði.
Amnesty International:
Fangar ágústmánaðar
Recep Marasli, Tyrklandi.
Recep Marasli var útgefandi og
aðalritstjóri KOMAL-útgáfunnar
í Istanbul, en þar voru aðallega
gefin út rit varðándi kúrda, sögu
þeirra og menningu, sem og stöðu
hins kúrdíska þjóðarbrots í Tyrk-
landi. Marsali afplánar nú í allt 19
ára fangelsisvist fyrir að gefa
þessi verk út.
Meðal annarra rita sem hann
gaf út voru bækur eftir tyrkneska
félagsfræðinginn Dr. Ismail Bes-
icki. Dr. Besicki afplánar nú 10
ára fangelsisvist, og er það í þriðja
sinn sem hann situr í fangelsi
vegna skrifa sinna um kúrdfsk
málefni. (Sjá fréttabréf AI frá
júní 1982.)
Árið 1979 lauk Recep Marasli 18
mánaða fangelsisvist út af þessari
útgáfustarfsemi. Árið 1980 lét
herforingjastjórnin loka KOMAL-
-útgáfunni.
Sú fangelsisvist sem hann af-
plánar nú er byggð á þremur að-
skildum dómum, kveðnum upp af
herdómstól, skv. gr. 142,159 og 311
tyrkneskra herlaga og lögum 5816.
Honum er gefið að sök, í fyrsta
lagi, að „veikja" þjóðareiningu, í
öðru lagi að útbúa og útbreiða
áróður um skilnaðarstefnu, í
þriðja lagi að móðga þjóðþingið
(The Grand National Assembly)
og öryggisráðið, ofbjóða siðgæð-
isvitund ríkisstjórnarinnar, og lít-
ilsvirða minningu Kemal Ataturk,
stofnanda hins nýja tyrkneska
ríkis.
— í janúar 1982 var hann
hnepptur í varðhald og í júlí sama
ár var mál hans tekið fyrir rétt og
hann dæmdur í fjögurra ára fang-
elsi fyrir að gefa út bók um kúrd-
ísk málefni í formi opins bréfs til
Kemal Ataturk.
— í janúar 1983 var hann aftur
dæmdur vegna útgáfustarfsemi,
þá í tólf ára fangelsi.
— f maí 1983 fékk hann þriggja
ára dóm til viðbótar fyrir að gefa
út 2 bækur sem að sögn sækjanda
fluttu áróðursboðskap um skilnað-
arstefnu.
Kúrdar eru ekki viðurkenndir
opinberlega í Tyrklandi sem
sjálfstæð þjóð, og bannað er að
nota hið kúrdíska tungumál.
Starfandi eru mörg kúrdísk fé-
lög/hópar í landinu, sem vinna að
því að fá kúrda viðurkennda í
Tyrklandi, og sum vinna að stofn-
un sérstaks kúrdísks rikis i hinu
tyrkneska ríki. Nokkrir þessara
hópa hafa beitt ofbeldi, en Recep
Marasli hefur ekki verið meðlimur
í þessum félögum, eða tekið þátt í
neinum ofbeldisverkum.
Fangelsun hans er eingöngu
tengd baráttu hans fyrir tján-
ingarfrelsi. f varnarræðu sinni í
júlí 1982 sagði hann m.a.: „Ég mun
ávallt reyna að stuðla að jafnrétti
til handa kúrdum, það er skylda
mín sem lýðræðissinna. Ég gaf út
þessar bækur til þess að benda
fólki á hvernig sannleikanum er
afneitað — í skólum og í stjórn-
málaumræðum, og til þess að upp-
lýsa þjóðina um sögu kúrda."
Recep Marasli er haldið í
Toptasi-fangelsinu í Istanbul.
Vinsamlegast sendið kurteis-
lega orðað bréf og farið fram á að
Recep Marasli verði látinn laus úr
haldi.
Skrifið til:
President Kenan Evren,
Cankaya, Ankara,
TURKEY.
Þrír Quechua-indíánar, leiðtogar
smábænda — Perú
Þeir hafa verið í haldi í tæp tvö
ár án þess að mál þeirra hafi kom-
ið fyrir rétt. Þeir voru allir hand-
teknir í október 1981 sakaðir um
að hafa stjórnað bændaverkfalli í
útjaðri Acomayo í Cuzco-héraði.
Þeir eru: Julia Choque Choquem-
amani, 31 árs leiðtogi félags smá-
bænda í Acomayo-héraði (Pro-
vincial Peasant Federation of Ac-
omayo (FEPCA), og meðlimur
hins kjörna svæðisráðs Pomac-
anchi-þorps, Acomayo; Florencio
Torobeo Mendoza, 60 ára, stofn-
andi FEPCA og leiðtogi smá-
bændasamtaka Cuzco-héraðs og
meðlimur héraðsráðs Acomayo-
héraðs; og Roberto Ayma Quispe,
smábóndi (campesino).