Morgunblaðið - 18.09.1983, Síða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
Frásögn Dufferins lávarðar af veislu
með íslenskum fyrirmönnum fyrir einni öld
Því veröur tæplega neitað að veislugleði er íslendingum í blóð borin og
löngum hafa þeir þótt full stórtækir til áfengra drykkja og ganga hastarlega
um gleðinnar dyr. Þessi samkvæmisgleði blasir hvarvetna við í yfirfullum
öldurhúsum nútímans og raunar benda sagnaþættir og annaálar til að forfeð-
ur okkar hafi einnig kunnað vel við sig í gleðskap þótt aðstæður hafi þá
vissulega verið aðrar. Það er því fróðlegt að skyggnast örlítið inn í samkvæm-
islíf landsmanna fyrr á tímum og í eftirfarandi grein lítum við inn í veislu hjá
Trampe greifa sumarið 1856, í fylgd með breska aðalsmanninum Frederick
Blackwood Dufferin lávarði, en hann dvaldi hér á landi það sumar og
ferðaðist víða sér til skemmtunar og fróðleiks. Dufferin lávarður gaf út
ferðasögu sína árið eftir og nefndist hún „Letters from High Latitudes“ og
hafði að geyma sendibréf, er lávarðurinn ritaöi móður sinni. Bók þessi þótti
afbragösvel rituð og skemmtileg og bar höfundur íslendingum vel söguna og
var hrifinn af íslenskri náttúrufegurð. Bókin kom út í íslenskri þýðingu
Hersteins Pálssonar árið 1944 og í eftirfarandi grein er að miklu leyti stuðst
við þá útgáfu.
ufferin lávarður var
fæddur í Flórens á ft-
alíu árið 1826, sonur
Price Blackowwod bar-
óns af Dufferin og Hel-
en Selmu Sheridan, sonardóttur
hins þekkta enska skálds R.B.
Sheridans. Dufferin stundaði nám
í Eton og Oxford og 24 ára að aldri
var hann tekinn í tölu enskra
aðalsmanna. Upp frá því gegndi
hann fjölmörgum trúnaðarstöðum
fyrir breska heimsveldið og var
um skeið landstjóri í Kanada og
síðar varakonungur Indlands.
Vorið 1856 bjó hann út leiðangur
norður í höf á skipi sínu „Sælöðr-
ið“ (Foam) og hingað til lands kom
hann 24. júní 1856. Fylgdarmaður
hans á yfirreið um landið var Sig-
urður L. Jónasson, stúdent frá
Auðunarstöðum í Víðidal. Lávarð-
urinn þótti einkar viðfellinn og
ljúfmannlegur í framkomu og var
hann hvarvetna aufúsugestur.
Dufferin lávarði þótti landið frítt
og tilkomumikið, einkum á Þing-
völlum og kvaðst hann hvergi hafa
séð þvílíka náttúrufegurð sem þar.
í húsi stiftamtmanns
íslenskir fyrirmenn gátu auð-
vitað ekki látið hjá líða að bjóða
svo tignum manni sem Dufferin
lávarði til veislu og var samkvæm-
ið haldið hjá sjálfum stiftamt-
manninum, Jörgen D. Trampe,
fulltrúa Danakonungs á íslandi. í
bréfi til móður sinnar segir lá-
varðurinn m.a. svo um veislu
þessa:
í gær, nei í fyrrdag, — ég er í
rauninni búinn að gleyma hvaða
dag það var, — ég held, að það
hafi ekki verið neinn sérstakur
dagur, — ég veit bara að ég hef
ekki farið í rúmið síðan — við
borðuðum nefnilega hjá stiftamt-
manninum, enda þótt sögnin „að
borða“ gefi alranga hugmynd um
það sem fram fór.
Okkur var boðið þangað klukk-
an fjögur og klukkan hálffjögur
stigum við á land úr léttibátnum. í
sakleysi mínu hafði ég farið í
drifhvítt, fallegt vesti.
Aðseturhús stiftamtmannsins
er úr timbri eins og önnur hús í
Reykjavík. Það stendur á litlum
hól og það eina sem gerir það
frábrugðið öðrum húsum í bæn-
um, er illa hirtur kálgarður í
brekkunni fyrir framan það. Hann
er eins og óhrein svunta. Á hurð-
inni er enginn lás, snerill, bjalla
eða hamar, en jafnskjótt og við
nálguðumst húsið, lauk þjónn upp
fyrir okkur og fylgdi okkur til
stofunnar, þar sem Trampe greifi
bauð okkur velkomna. Er við
höfðum verið kynntir fyrir konu
hans, heilsuðum við hinum gest-
unum, sem ég þekkti flesta þegar.
Allir helstu virðingarmenn eyj-
arinnar voru þarna samankomnir,
þeirra á meðal biskupinn, yfir-
dómarinn og svo framvegis og svo
framvegis. Sumir voru í einkenn-
isbúningi sínum og allir höfðu sett
upp spariandlitið. Jafnskjótt og
hurðinni að borðstofunni hafði
verið lokið upp, tók Trampe greifi
mig við hönd sér, — og tveir aðrir
fóru að dæmi hans með féiaga
mína, — og allur hópurinn
streymdi inn í stofuna. Borð voru
fagurlega skreytt með blómum,
fögrum borðbúnaði og ógrynni
glasa. Við Fitzgerald sátum sinn
til hvorrar handar húsráðanda, en
hinir gestirnir út frá okkur. Á
vinstri hönd mína sat rektorinn,
en andspænis honum, við hliðina á
Fitz, landlæknirinn. Er menn voru
sestir hófst veislan og ég verð að
játa, að ég man mjög óljóst eftir
því, sem gerðist. Ef satt skal
segja, þá eru endurminningar
mínar frá næstu fimm klukku-
stundum í eins miklu róti og land,
sem hefir umturnast af synda-
flóði. Ef þér virðist lýsing mín á
samkvæminu vera þolanlega skilj-
anleg og í samhengi, þá er það Sig-
urði einum að þakka. Ég bað
lækninn að segja mér, hvað gerst
hefði, en hann var eins og álfur út
úr hól, — reyndi að þreifa á slag-
æðinni á mér, — en gat ekki fund-
ið hana, — og ritaði síðan eftirfar-
andi lyfseðil, sem ég held að sé
aðeins yfirlit yfir flöskur þær, sem
hann tæmdi þá um daginn."
Sest að borðum
í afriti af þessum lyfseðli Fitz-
geralds læknis má sjá að Dufferin
lávarður hafði rétt fyrir sér hvað
varðaði „meðulin" á lyfseðlinum,
en á seðlinum stóð: Hvítvín 3 fl.,
Kampavín 4 fl. Sherry hálf fl.,
Rínarvín 2 fl., Ákavfti 8 gl., og má
af þessu sjá að hver maður hefur
innbyrt talsvert áfengismagn, ef
allir hafa drukkið svipað og Fitz-
gerald. Og áfram heldur Dufferin
lávarður í bréfi sínu:
„Ég hefi fengið sönnur fyrir því,
bæði innvortis og frá öðrum stöð-
um, að veislan hafi verið hin ágæt-
Dufferin lávarður á yngri árum, um
það leyti er hann kom til íslands.
asta. En það er engan veginn hægt
að ætlast til þess, að ég muni sam-
setningu matseðilsins, því að ég
var orðinn hinn mesti vinur sessu-
nauta minna, áður en búið var að
borða súpuna og skálaði tíðum.
Mér er vel kunnugt um hina ein-
kennilegu siði Norðurlandabúa.
Ég vissi, að ég kunni vel að drekka
og þar sem mér er í blóð borin hin
mesta fyrirlitning á mönnum, sem
svíkjast um að taka glas í botn,
var ég staðráðinn í því að láta eigi
minn hlut eftir liggja, er húsbónd-
inn drakk mér til. Eg vildi óska, að
þú hefðir séð ánægjusvipinn á
andliti hans, er ég klingdi glösum
við hann í fyrsta skipti, drakk í
botn og setti glasið á hvolf á borð-
ið til merkis um það, að ég hefði
ekki svikist um. En von bráðar fór
þetta að verða öllu alvarlegra, en
ég hafði gert ráð fyrir í fyrstu.
Mér var vel kunnugt, að það þótti
hin mesta svívirða að neita að
skála við mann eða drekka aðeins
til hálfs úr glasi sínu. Er ég fór til
veislunnar hafði ég verið staðráð-
inn í því, að verða eigi gestrisni
húsráðanda til skammar. Ég var
meira að segja reiðubúinn til þess
að láta lífið, ef þess yrði þörf. Ef
hann gerði sig ekki ánægðan með
að hafa mig við borð sitt, þá ætl-
aði ég ekki að skjóta mér undan
því að leyfa honum að koma mér
undir það. En ef svo fast yrði
drukkið áfram sem í fyrstu, þá
voru allar líkur til að þetta yrði
áður en annar rétturinn yrði á
borð borinn. Ég tók því það ráð, að
láta sem ég hefði ekki veitt því
eftirtekt, að glas mitt hafði verið
fyllt, er ég hafði skálað svo oft að
tugum skipti í sherry og kampa-
víni við sessunauta mína.
Ég hagaði mér þarna eins og
skipstjóri á herskipi, sem lent hef-
ir á milli tveggja óvinaherskipa og
laumast burt í myrkrinu, svo að
þau taka að skjóta hvort á annað.
Það má orða þetta þannig, að ég
hafi hörfað af vígvellinum til að
kasta mæðinni. En þetta bragð
bar ekki tilætlaðan árangur. Aðrir
við borðið hættu þegar að drekka,
er þeir sáu til mín og biðu með
döprum svip, að ég gæfi merki um
að gengið skyldi til orustu á ný,
því að sannarlega mátti nefna
drykkju þessa því nafni. En þá
náði ógurlega stráksleg hugsun
tökum á mér: Hvernig væri það,
að ég reyndi að drekka stiftamt-
manninn undir borðið og snúa
þannig við taflinu?
Því verður ekki á móti mælt, að
fyrstu 25 ár ævi minnar bragðaði
ég ekki vín, — en var ég ekki
sonar-sonur sonur langafa míns
og írskur aðalsmaður í þokkabót?
Hafði það ekki verið alsiða í ætt
minni.að láta bera ámur af rauð-
víni upp úr kjallaanum, loka síðan
öllum hurðum að drykkjustofunni
og fleygja lyklunum út um glugg-
ann? Ef ég léti þessar endurminn-
ingar veita mér styrk og brautar-
gengi, ætti ég að geta drukkið á
við versta svola á Islandi. Svo að
ég gaf dauðann og djöfulinn í allt
saman, bauð öllum byrginn og svo
hófst næsta hríð, sem stóð látlaust
í fjörutíu og fimm mínútur.
Þá fór loksins að draga af þeim:
Ég var að nokkru leyti búinn að
koma greifanum og rektornum
fyrir og tórði þó sjálfur. Ekki leið
mér þó beinlínis vel, en rétt er að
geta þess, að vanlíðanin var í
nágrenni við vestið en ekki í höfð-
inu. Ég tók undir með Lepidusi, er
hann sagði: „Mér líður illa, en ég
fer hvergi." Og ég mundi hafa
bætt við: „Gefðu mér vængi", ef ég
hefði bara þorað. En nú var björn-
inn unninn að mestu, — Fitzger-
ald var enn í sæti sínu, og ef við
létum ekki bugast næsta stund-
arfjórðunginn, þá mundi heiðri
okkar borgið. Þú getur þvi gert þér
í hugarlund skelfingu mína, þegar
landlæknirinn íslenski æpti heróp,
— uppáhaldssetningu sína: „Si
triginta guttis, morbum cueare-
velis, erras" (Þér skjátlast, ef þú
heldur, að þú getir læknað sjúk-
dóminn með þrjátíu dropum), —
og gaf þannig merki um allsherj-
aratlögu og gestirnir, tuttugu að
tölu, réðust á mig hver á fætur
öðrum. Mér var skapi næst að
leggja á flótta, en ættarblóðið fór
nú að segja til sín og ég snerist
gegn þeim með þvilíkri rósemi og
óttaleysi, að það fer næstum því
hrollur um mig þegar ég hugsa um
það.“
Skálaræður
í bréfi sínu segir lávarðurinn að
síðan hafi verið fluttar skálaræð-
ur og séu viðburðir næstu klukku-
stunda sveipaðir móðu gleymsku
og leyndardóms. Stiftamtmaður-
inn hafi riðið á vaðið með því að
mæla fyrir minni drottningar á
frönsku og hann hafi svarað þegar
á sama máli. Þá tók rektorinn til
máls á ensku og bað menn að
drekka fyrir velgengni Dufferin
lávarðar, sem segir í bréfi sínu að
hafi verið hraksmánarlegt háð
undir þessum kringumstæðurtí.
Síðan segir Dufferin:
„En þótt mjög hafi nú verið af
mér dregið, bað ég menn að
drekka minni hinna fögru augna
greifafrúarinnar, Þá mælti ein-
hver fyrir minni Bretlands og ég
sé af skýrslunni, að næst flutti
Dufferin lávarður sprenglærðan
fyrirlestur um íslendinga að
fornu. Minntist hann á fund Vín-
lands og heimsókn Kolumbusar í
ræðu sinni. Næst voru fluttar
nokkrar ræður á íslensku, en að
því búnu tók biskupinn til máls.
Hann hélt ágæta tuttugu mínútna
ræðu á latínu og lauk henni með
því að biðja menn öðru sinni að
drekka skál mína. Ég vissi í raun-
inni ekkert', hvað ég ætti til bragðs
að taka, en gerðist þó svo ófyrir-
leitinn að svara á sömu tungu. Ég
sendi þér helstu gullkornin, því að
það má ekki við gangast að svo góð
ræða falli í gleymsku og dá.“
Lávarðurinn lét svo fylgja með
efnisúrdrátt úr ræðu sinni á lat-
ínu og þar sem ræðan hafi vakið
mikinn fögnuð meðal áheyrenda
lét hann einnig fylgja þýðingu, svo
þeir gætu notið góðs af, sem ekki
kynnu latínu.
í upphafi þakkaði hann árnað-
aróskir biskups og sagði síðan:
„Að drekka, háu herrar, það er
nú hlutur, sem alls staðar við-
gengst, bæði til gagns og gamans.
Nauðsyn er á löngu átaki, styrku
átaki og sameiginlegu átaki.
Skáldið segir: Ein snerting náttúr-
unnar gerir alla menn að skyld-
mennum og náttúra manns er —
að drekka. En háu herrar, til er
önnur skoðun, sem á jafnmarga
fylgismenn: Til er sameiginlegt
land, sem norrænir menn og
Suðurlandabúar hafa jafn miklar
mætur á. Þarf ég að nefna það?
Skál fyrir tryggð konunnar.
Ástin ríkir í höll, í herbúðum og
trjálundi. Ég er ekki í vafa um
það, undir hvaða heiti ég á að
heimfæra hið yndislega land ykk-
ar. Höll? En hér er enginn kon-
ungur. Herbúðir? Enginn er hér
hermaðurinn. — Trjálund? Þið
hafið ekki eitt einasta tré. — Samt
látið þið stjórnast af ástarguðin-
um eins og allir aðrir, — og meyj-
ar íslands eru nafntogaðar fyrir
fegurð í öllum löndum.
Drekkum minni þeirra og ger-
um alla sveinstaula að kvikindum.
Látum okkur vona, að þessar kæru
og blessuðu verur megi njóta eins
margra eiginmanna og þær óslca,
— að þær eignist tvibura á hverju
ári og að dætur þeirra fari að
dæmi mæðra sinna og viðhaldi
hinni íslensku þjóð um aldir alda.“
Síðan segir lávarðurinn í bréfi
sínu: — „Ósjálfrátt tónaði ég síð-
ustu orðin eins og vesalings gamli
klerkurinn í dómkirkjunni. Fleiri
ræður fylgdu í kjölfar minnar, —
menn klingdu glösum án afláts —
hver talaði upp í annan — við fór-
um að stíga dans umhverfis borð-
ið, þar sem hver tók í höndina á
öðrum, ekki ósvipað síðasta hluta