Morgunblaðið - 23.10.1983, Blaðsíða 12

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1983
9
Rússnesku keisarahjónin voru fórnarlömb byltingarinnar 1917 — var hægt að bjarga þeim?
Sveik Georg V
frænda sinn
Nikulás II?
Kafli úr nýrri bók um ævi Georgs V eftir Kenneth Rose
Frændurnir Nikulás (til rinstri) og Georg í Englandi hegar sá sídarnefndi var
prins af Wales. Móðir Nikulásar, María keisarafrú, rar systir módur Georgs,
Alexöndru drottningar.
Lloyd George, forsætisráðherra
Breta í fyrri heimsstyrjöldinni,
hefur lengi verið legið á hálsi
fyrir að hafa komið í veg fyrir
að Nikulási II Rússakeisara
yrði veitt hæli á Englandi eftir
byltingu bolsévika 1917 og leyft
að setjast þar að. Nú er því
haldið fram að í raun og veru
hafi það verið Georg V Breta-
konungur, náfrændi keisarans,
en ekki Lloyd George, sem kom
í veg fyrir að keisarinn flýði til
Bretlands.
Tákn keisarastjórnarinnar brennd eftir raldaafsal Nikulásar. Fyrir framan böll Maríu ekkjukeisarainnu.
etta kemur
fram í nýút-
kominni bók
eftir Kenneth
Rose um ævi
Georgs V. Kon-
ungurinn óttað-
ist að óvild al-
mennings í Bretlandi í garð rússn-
esku keisarafjölskyldunnar kynni
að einhverju leyti að færast yfir á
brezku konungsfjölskylduna og
lýðræðislega þingræðisstjórn
Breta, ef zarnum og fjölskyldu
hans yrði leyft að fara til Bret-
lands eins og bráðabirgðastjórnin,
sem mynduð var eftir febrúarbylt-
inguna 1917, lagði til.
Heimildir Kenneth Rose sýna
að ritari konungs, Stamfordham
lávarður, sem kom fram í umboði
húsbónda síns, varaði brezku
stjórnina þráfaldlega við því að
veita keisarafjölskyldunni hæli.
Konungurinn taldi að öllum stétt-
um mundi gremjast það að keisar-
afjölskyldunni yrði leyft að koma
til Bretlands og setjast þar að, lík-
lega í Balmoral-höll, þar sem aðrir
staðir komu varla til greina. Hann
taldi að þetta gæti stofnað stöðu
konungdæmisins í hættu.
Vegna afstöðu konungsins
reyndi brezka stjórnin að víkja sér
undan því að taka afstöðu til til-
mælanna um að keisarafjölskyld-
unni yrði boðið til Bretlands. Á
sama tíma jukust áhrif róttækari
afla í Rússlandi og allir möguleik-
ar, sem kunna að hafa verið á því
að bjarga keisaranum og fjöl-
skyldu hans í brezkum tundur-
spilli, urðu að engu.
Nauðalíkir
Georg V og Nikulás II voru
systkinabörn og nauðalíkir. Mjög
var kært með þeim, þótt þeir hitt-
ust sjaldan. Hagsmunaárekstrar
Breta og Rússa í Persíu og Afg-
hanistan á árunum fyrir fyrri
heimsstyrjöldina höfðu engin
áhrif á vináttu þeirra. Síðast hitt-
ust þeir 1913 í Berlín, þar sem þeir
voru gestir Vilhjálms II, en næstu
fjögur ár skrifuðust þeir á.
Þrettánda marz 1917 skrifaði
konungurinn í dagbók sína:
„Slæmar fréttir frá Rússlandi,
raunveruleg bylting hefur brotizt
út í Petrograd (áður St. Péturs-
borg, nú Leníngrad) og nokkrar
lífvarðarsveitir hafa gert uppreisn
og myrt foringja sína. Þessi upp-
reisn beinist gegn ríkisstjórninni,
en ekki zarnum."
„Ég er í öngum mínum," skrif-
aði hann tveimur dögum síðar
þegar honum var tilkynnt að Nik-
ulás hefði verið neyddur til að
undirrita valdaafsal. „Hugur minn
er stöðugt hjá þér,“ sagði hann í
skeyti til Rússlandskeisara, „og ég
mun ávallt vera þér trúr og trygg-
ur vinur .. “ Rússneska bráða-
birgðastjórnin kom í veg fyrir að
Nikulás fengi þetta skeyti í hend-
ur.
Undirrót þjóðsögunnar
Lloyd George, sem hafði meiri
samúð með bráðabirgðastjórninni
en keisaranum, sendi hinum nýja
forsætisráðherra, Lvov fursta,
fleðulegt skeyti, þar sem hann
kallaði byltinguna „merkasta
framlag rússnesku þjóðarinnar til
málstaðar Bandamanna í stríð-
inu“.
Konungurinn var óánægður
með tóninn í skeytinu og Stam-
fordham lávarður, ritari hans,
kvartaði yfir því við Lloyd George
að hann hefði kveðið of fast að
orði. Lloyd George tók gagnrýn-
inni vel, en benti á að bylting hefði
markað upphaf konungsstjórnar í
Bretlandi og Stamfordham gat
ekki neitað því.
Þessi ágreiningur konungsins og
forsætisráðherrans varð kveikjan
að þeirri þjóðsögu, að það hefði
verið konungurinn, sem hefði
reynt að bjarga frænda sínum úr
þeim háska, sem hann komst í af
völdum byltingarinnar, en Lloyd
George hefði komið í veg fyrir það
af miskunnarleysi og með henti-
stefnusjónarmið að leiðarljósi.
Mountbatten lávarður, sem ráðinn
var af dögum fyrir fjórum árum
(móðir hans var systir rússnesku
keisarafrúarinnar), ýtti undir
þessa þjóðsögu og hélt því fram til
dauðadags að hendur Lloyd
Georges væru ataðar blóði keis-
arafjölskyldunnar.
Bréfaskipti konungsins og keis-
arans í marz og apríl 1917 leiða
annað í ljós. Þau sýna að brezka
ríkisstjórnin hefði verið fús að
bjóða keisaranum og fjölskyldu
hans hæli, ef konungurinn — en
ekki hinn róttæki forsætisráð-
herra sem sagt var að vildi kaupa
frið við stuðningsmenn sína —
hefði ekki látið í ljós ugg um af-
leiðingarnar og brugðizt frænda
sínum þegar hann og fjölskylda
hans voru í hvað mestri hættu
stödd.
Utanríkisráðherra bráðabirgða-
stjórnarinnar, Pavel Miliukov,
vakti fyrstur máls á hugmyndinni
um að keisarafjölskyldan færi til
Englands. Áður en brezka stjórnin
gat tekið afstöðu til tillögunnar
sendi Miliukov annað skeyti með
beiðni um að keisarafjölskyldan
fengi hæli. Utanríkisráðuneytið
sendi varkárt svar: brezka stjórn-
in mundi fagna því ef keisarinn
færi frá Rússlandi, en velti því
fyrir sér hvort Danmörk eða Sviss
yrðu ekki hentugri dvalarstaðir.
Brezki sendiherrann í Moskvu, Sir
George Buchanan, bað þá um að fá
að bjóða keisaranum hæli á Eng-
landi og tilkynna rússnesku
stjóminni að hann fengi að dvelj-
ast þar meðan á stríðinu stæði.
Stamfordham sagði að á fundi,
sem hann og Lloyd George áttu
um framtíð keisarans 22. marz
með Bonar Law, leiðtoga íhalds-
manna, og Hardinge, ráðuneytis-
stjóra utanríkisráðuneytisins,
hefði ríkt almennt samkomulag
um að ekki væri hægt að hafna
beiðninni um að veita keisaranum
hæli, enda væri þörf á góðum
tengslum við Rússa.
Konungsritarinn benti á að
keisarinn gæti aðeins setzt að í
Balmoral-höll, sem væri „ekki við-
eigandi aðsetur á þessum árs-
tíma“. Samþykkt var að þegar
Buchanan byði zarnum hæli skyldi
hann fara fram á að rússneska
stjórnin legði fram fé til að gera
*