Morgunblaðið - 23.10.1983, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1983
61
honum og Torell ríðandi yfir fjöll
og ár, klifrandi á sokkaleistunum
eftir hálum jökulís, deilandi
kröppum hversdagskjörum með
íslendingum og skammvinnum
gleðistundum þeirra á verslun-
arstöðum við ströndina í „kauptíð-
inni“, reynir allt annað en sá sem
fer yfir það á hundavaði í bók og
gleymir jafnóðum. Hann lifir sig
inn í lífskjör fólksins og þau fest-
ast honum í minni.
LÖNG BIÐ
Að íslandsferðinni lokinni
skildi leiðir með þeim félögum.
Torell hélt áfram sínum rann-
sóknum, en Gadde helgaði sig
iæknisstarfinu, sem átti hug hans
allan. Hvað það var, sem varð þess
valdandi að hann lét aldrei verða
af útgáfu ferðasögu sinnar, skal
ósagt látið, en kunnugir telja
hógværð hans hafa ráðið þar
mestu um. Hann hreinritaði þó
handrit að bók, en það ílengdist í
skrifborðsskúffu hans. Það var
ekki fyrr en sonarsonur hans kom
handritinu á framfæri, að bókin
leit loks dagsins ljós árið 1976 —
119 árum eftir íslandsferð hans.
Þessari bók hefur nú verið snar-
að yfir á íslensku af Gissuri ó.
Erlingssyni. Er hennar að vænta
innan skamms undir heitinu „Is-
landsferð sumarið 1857 — úr
minnisblöðum og bréfum frá Nils
Olson Gadde". Sigurður Þórar-
insson, jarðfræðingur, yfirfór þýð-
inguna og veitti margar gagnlegar
ábendingar.
Hér á eftir fer kafli úr bókinni,
birtur með leyfi útgefanda. Hefst
frásögnin í kafla sem ber heitið
„Fljótandi markaður — Mannlíf
og annað markvert við Berufjörð".
„„Johann" hafði varpað akker-
um á Djúpavogi þrem tímum áður
en við komum þangað og með
henni var Anders gamli og meiri-
hlutinn af farangri leiðangursins.
Komu „Johann" til Djúpavogs
mátti með nokkrum hætti kenna
um óhapp sem henti annan hluta
farangurs okkar. Á Eskifirði höfð-
um við látið nokkuð af honum í
kassa og skyldi hann sendur til
Berufjarðar með skipi sem átti
leið þangað. En þegar það var
komið inná fjörðinn og hafnsögu-
maðurinn hafði látið skipstjórann
vita að þá þegar væru komnir þar
þrír „spekúlantar" sneri hann
samstundis við og sigldi til hafs
án þess að afhenda lóðsinum kass-
ann. Öll veiðitæki mín — fyrir
utan tvíhleypuna — náttserkur
minn og yfirfrakki, loðfrakki Tor-
ells ásamt fleiru, var þannig á bak
og burt og sennilega gætum við
ekki náð þessum eigum okkar fyrr
en við kæmum til Kaupmanna-
hafnar.
Faktor Niels P.E. Weyvadt á
Djúpavogi hafði heyrt um komu
okkar til íslands og áform okkar
að dvelja nokkurn tíma við Beru-
fjörð, og hann hafði verið svo hug-
ulsamur að hafa tilbúið handa
okkur herbergi. Við höfðum ætlað
að stofna til sérstaks heimilis-
haldi, ~n á það mátti faktorinn
ekki heyra minnst, heldur var
hann svo vinsamlegur að bjóða
okkur að matast við sitt eigið
borð, og þáðum við það með þökk-
um. Enda hefði sá kostur, sem við
hefðum sjálfir tilreitt orðið harla
fábrotinn þar sem enginn okkar
hefur séstaka kunnáttu í hinni
göfugu og mikilvægu matargerð-
arlist.
KAUPTÍÐ
Nú var „kauptíð" á Djúpavogi,
og fyrir utan skip Thaaes, „Jo-
hanne", var þar komin skonnorta í
eigu gróssera eins í Kaupmanna-
höfn, Knudsen að nafni, og spekúl-
antaslúffa að auki.
Kauptíð á íslandi stendur í eina
viku, og þá koma allir íbúar ná-
lægra héraða, og jafnvel lengra
að, á verslunarstað til að skipta
afurðum sínum — ull, sauðskinn-
um, tólg, lýsi og æðardún — fyrir
verslunarvarning af ýmsu tagi.
Hana bera upp á tvo tíma ársins,
þann fyrri í júní, þann síðari í
september þegar íslendingar selja
sláturafurðir sínar.
Fjölda fólks dreif að á hverjum
degi með langar lestir og var
tjöldum slegið á ströndinni við
Djúpavog. Bátar gengu stanslaust
milli skipanna og lands, hlaðnir
vörum og fólki. Þetta var næsta
kynlegt að sjá og líktist, eins og
það líka var, markaði á sjó.
Hér var líf og fjör. Öllum að-
komumönnum þarf auðvitað að
vjeita brennivín og kaffi; óráðlegt
væri fyrir kaupmennina að leggja
niður þann sið. I búðinni og utan-
dyra er þröngt á þingi og mikið
masað og glatt á hjalla.
íslendingar eru geðgóðir að eðl-
isfari. Þeir eru málgefnir og hlát-
urmildir, nægjusamir og
skemmtilegir. Þar að auki er tal
þeirra skynsamlegt og í því kemur
oft fram furðu mikil kunnátta í
landafræði og sögu, sem er vinsæl-
asta lestrarefni þeirra. Sín á milli
eru þeir hjálpfúsir og flestir örlát-
ir. Þeir ávarpa hver annan með
blíðuorðum eins og „gæska",
„blessaður", „elskan mín“ eða ann-
að þvílíkt; hvort alltaf fylgir hug-
ur máli skal ósagt látið.
Hvað snertir brennivínsneyslu
þá súpa íslendingar hressilega á
þegar tilefni gefst. En það er ein-
ungis í kauptíðinni, einu sinni eða
tvisvar á ári, að tækifæri gefst til
að afla brennivíns. Þá er og verð á
brennivíni mjög lágt.
Á þessum tímum árs er varla
hægt að koma á bæ og ennsíður
hitta „lagsmann" á förnum vegi,
þ.e.a.s. kunningja, án þess að
imprað sé á því að fá sér staup eða
sopa. Sé uppástungan ekki færð í
orð þá er það með látbragði og
hendinni tekið til pelans eða
hornsins í brjóstvasanum. Eink-
um kemst bóndi á heimleið úr
kaupstað ekki hjá því að bjóða
þeim sem hann mætir úr kútnum
ef hann vill ekki vera talinn nirf-
ill.
Einu sinni kom ég á bæ þar sem
bóndi lá drukkinn í rúminu með
brennivínskútinn við hliðina. í
sponsið hafði hann stungið fjöð-
urstaf og þar saug hann í gegn
hinar dýru veigar. Fyrstu orð
hans voru: „Má ekki bjóða þér í
staup?"
Ég geri ráð fyrir að hinar
keyptu birgðir gangi víðast hvar
fljótt til þurrðar eins og á þessum
stað, og eftir það verði menn að
láta sér nægja að sjúga hramminn
eins og sagt er.
BOTNSKÖFUN OG
BASLSÖM
VÍSINDASTÖRF
í Berufirði var Andres við
botnsköfun daglega frá morgni til
kvölds og herbergi okkar fylltist
af sjávardýrum í flöskum, glösum,
þvottaskálum og diskum, svo að
þar varð naumast þverfótað. Þar
var meiri vínandalykt en í brugg-
húsi. Ég hjálpaði Torell eftir því
sem ég gat. Ég teiknaði nokkur
sjaldgæf dýr eftir náttúrlegum
fyrirmyndum til að senda Lovén
prófessor.
Ég keypti hákarl, squalus bore-
alis, og reyndi að hreinsa af
brjóskgrindinni. En þegar því
starfi var að mestu lokið sá ís-
lenskur strákur sér færi meðan ég
var að miðdegisverði að krukka í
brjóskið og ónýta allt verkið. Síðar
fékk ég vitneskju um að stór há-
karl hefði veiðst hinumegin fjarð-
arins og fór ég þangað sjóleiðina.
Þar sem hákarlinn var næstum
óskaddaður keypti ég hann og fór
með hann til Djúpavogs. Hann var
nú gerður til og skyldi sendur líf-
færafræðilegu stofnuninni í
Lundi. Þetta var erfitt verk.
Hér er engin fuglaveiði, þar sem
stranglega er bannað að skjóta við
ströndina vegna æðarfuglsins sem
hér er næsta mikið af, og land-
fuglar sjást hér fáir. Mílu vegar
frá ströndinni er ey sem heitir
Papey þar sem sagt er að mikið sé
af sjófugli; en þar er líka mikið
æðarvarp. Ég leitaði árangurs-
laust eftir leyfi eigandans til að
skjóta þar. Hann útskýrði fyrir
mér að veiðibannið væri fyrirskip-
að í lögum, svo að jafnvel hann
sjálfur mætti ekki skjóta á sinni
eigin ey.
Þær fáu jurtir sem hér er að
finna tíndi ég og fergði. Einnig
safnaði ég talsvert mörgum
geislasteinum (zeólítum) og var
svo heppinn að finna eitt fágætt
sýnishorn. Besti fundarstaðurinn
er við Teigarhorn við rætur hins
mikla Búlandstinds sem gnæfir
við himin yfir fjörðinn. Um hálfa
mílu inn með suðurströnd fjarðar-
ins er þverhníptur bergveggur.
Geislasteinarnir finnast í holum í
meir eða minna veðruðu lagi í
berginu. Þegar hásjávað er skolast
öldurnar daglega yfir hleinarnar í
fjöruborðinu. í vetrarstormum
gengur brimið hærra upp. Með
tímanum molar það klettana og
hreinsar frá eitlunum. Einkum er
auðvelt við fjöru að tína upp
steina sem þar er að finna. Vilji
maður ná í verulega fallega mola
þá verður að leita í berginu sjálfu,
leita uppi holu og ná úr henni
óskemmdum steinum sem eru um-
luktir rauðum leir sem þarf að
skola varlega af þeim.
Með miklum erfiðismunum og
áreynslu gekk ég nokkuð upp eftir
Búlandstindi. Á tindinn komst ég
ekki, því að veginum lokaði djúp
sprunga, svonefnd gjá. Útsýnið yf-
ir glitrandi fjörðinn, dalinn með
ána í botninum og hið háa snævi
þakta Kistufell, launaði erfiðið
ríkulega.
Þó fór ekki allur tíminn í leitir
og annað rannsóknarbasl. Á
Djúpavogi lék ég venjulega á fiðlu
á kvöldin. Hún orkaði eins og
töfraflauta á íslendingana. Þeir
söfnuðust saman undir gluggann
minn og hlustuðu með hrifningu
og athygli á hljómana. Þegar ég
hætti að leika fóru þeir að syngja.
Söngur þeirra er mjög tilbreyt-
ingarlaus og allt annað en fagur.
Úr fjarlægð líkist hann helst
jarmi í sauðahjörð."
Ferjustaöur.

Timburverzlunin
Volundur hf. KLAPPARSTÍG 1, SÍMI 18430, SKEIFAN 19, SÍMI 85244.