Morgunblaðið - 03.01.1984, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1984
12
Engin þjóð má
gleyma fortíð sinni
Nýársávarp forseta íslands, Vigdísar Finnbogadóttur
Góðir fslendingar.
Ég óska öllum landsmönnum
gleðilegs árs.
Þjóð má aldrei gleyma fortíð
sinni. Með hækkandi sól á því ári
sem nú fer í hönd horfum við til
þess að halda upp á merkilegt
þjóðarafmæli. Um þetta leyti
fyrir réttum fjörutíu árum, árið
1944, dró til mikilla tíðinda á ís-
landi. Hafist var handa um und-
irbúning lýðveldistöku. Ríkis-
stjórn Islands lagði fram á Al-
þingi tillögu um sambandsslit
við konungsríkið Danmörku og
jafnframt var lögð fram lýðveld-
isstjórnarskrá þjóðar okkar.
f þjóðaratkvæðagreiðslu sem
fram fór um málið 20.—23. maí
varð mesta kjörsókn sem um
getur á íslandi, 98,6% atkvæða-
bærra manna gengu að kjör-
borðinu til að láta í ljós vilja
sinn og 99!6% greiddu atkvæði
með fullum skilnaði við Dan-
mörku. Ákveðið var að lýðveldið
skyldi stofnað á hinum forn-
helga stað fslendinga á Þingvöll-
um 17. júní það ár, á afmæli Jóns
Sigurðssonar, forseta Hins ís-
lenska bókmenntafélags og
frelsishetju íslendinga á 19. öld.
Hann var ávallt nefndur Jón for-
seti. Mestan hluta ævi sinnar bjó
hann í Kaupmannahöfn, þar sem
hann barðist fyrir sjálfstæði ís-
lendinga og brýndi nokkuð
sinnulausa landa sína til dáða í
hvatningagreinum sem hann
sendi heim til íslands í tímariti
sínu Nýjum Félagsritum.
Sumarið 1944 geysaði heims-
styrjöldin síðari umhverfis fs-
land á fimmta ári. Daglega bár-
ust til landsins fregnir af víga-
málum. Mannslíf og verðmæti
voru einskis virt í þeim hildar-
leik og bera enn margar þjóðir
þess merki. Enda þótt fslend-
ingar færu ekki varhluta af þeim
ógnarlega ófriði milli manna
stefndu þeir fast að sínu marki.
Haldin var mikil lýðveldishátíð
á Þingvöllum hinn 17. júní 1944,
núverandi stjórnarskrá okkar
samþykkt einróma og fyrsti for-
seti lýðveldisins kjörinn. Það var
Sveinn Björnsson.
Hann hafði verið ríkisstjóri á
íslandi frá því í styrjaldarbyrj-
un, áður sendiherra okkar í
Kaupmannahöfn, en kallaður
heim til ráðgjafar um utanrík-
ismál er sambandið rofnaði milli
Danmerkur og íslands vegna
hermálanna.
Með lýðveldistökunni urðu
mestu þáttaskil til framfara í
þjóðarsögu íslendinga.
Því eru þessir atburður rifjað-
ir hér upp í smáatriðum að því
hefur æ oftar brugðið fyrir und-
anfarið að þeir séu að fyrnast í
minni manna. En þeir mega
aldrei gleymast og aldrei verða
þeir fullþakkaðir. Hugarþel ís-
lendinga og íslandsvina við lýð-
veldisstofnun er varðveitt í ótal
ræðum sem fluttar voru. „Sumir
dagar í ævi þjóðanna eru eins og
tindar, sem gnæfa hátt og við
himin, sveipaðir ljóma hækkandi
sólar. Dagurinn í dag er slíkur
dagur í sögu hinnar íslensku
þjóðar, því er það mikil gæfa og
óumræðilegt fagnaðarefni að
mega lifa þennan dag, upprisu-
dag hins íslenska lýðveldis,"
sagði einn ræðumanna á Þing-
völlum á ógleymanlegum degi
1944 — og annar: „Bjartasti dag-
ur í sögu þjóðar vorrar í mörg
hundruð ár er upp runninn.
Fagnaðaralda fer um alla þjóð-
ina frá innstu afdölum og fram á
annes..."
Hjá hvorugum þessa einörðu
ættjarðarvina var það ofmælt.
Um það ber vott einhuga vilji
íslendinga til að ráða málum
sínum sjálfir með eigin lýðveldi.
Gæði lýðveldis okkar og sjálf-
stæði's eru svo augljós að á þau
verður æ og aftur að minnast.
Einnig tildraganda þess hvernig
við öðlumst þau. Því engin þjóð
má gieyma fortíð sinni. Af fortíð-
inni má draga mikinn lærdóm til
aukinnar visku og allar þjóðir
eru hverju sinni niðurstaða þess
sem á undan er gengið í sögu
þeirra.
Vigdís Finnbogadóttir
Það er mikið ævintýri hvernig
íslensk þjóð hefur vaxið og dafn-
að á fjórum áratugum. Þegar
lýðveldið var stofnað voru ís-
lendingar rétt 126 þúsund en eru
nú rúmlega 238 þúsund. Þeim
hefur fjölgað um 112 þúsund
manns, sem ganga jafnt og þétt
til liðs við að reka þjóðarbúið
eftir því sem tíminn rennur sitt
skeið. Og fjölgar enn til farsæld-
ar. Á fjörutíu árum höfum við
orðiö vitni að vaxandi hagsæld
og velmegun, stórir byggða-
kjarnar hafa risið um allt land,
virkjanir og verksmiðjur hafa
verið reistar, húsakostur og
tæknivæðing í sveitum er til
þeirrar fyrirmyndar að athygli
vekur. Við höfum eignast flota
og fiskiver, iðnaður hefur blómg-
ast. Síðast en ekki síst ber að
minnast þess sem hefur áunnist
við að græða sjálft landið.
Aldrei megum við tapa sýn af
því mikilvæga samstarfi þegn-
anna í vantrú á að hvergi sé
neitt jákvætt í sjónmáli. Okkur
ber alla tíð að nota hvert eitt
aukahandarvik til að hlú að
þessu gjöfula landi. Allt sem
gróðursett er og gert af bjart-
sýni og trú á landið kemur til
góða þegar fram líða stundir.
Öll þau ár sem upplýstur hug-
ur og gjörv hönd hafa starfað
saman í þessu landi höfum við
lagst á eitt um að gera landið
byggilegra og líf fólksins sem í
því býr svo viðunanlegt sem
raun ber vitni. Þrekvirki okkar
hefur verið að gera hér allt úr
garði sem hér byggju milljónir
en ekki 240 þúsund manns er
standa hér undir sjálfstæðum
þjóðarbúskap. Við eigum allt ís-
lendingar, sem velmegunarþjóð-
ir erlendis hafa skapað sér — ef
ekki nokkuð meira. Fámenni
okkar gerir það að við þekkjum
svo til öll hvert til annars, vitum
um ættir hvers annars og vitum
um kjör nágrannans. Kjör okkar
allra sem heildar er okkur sam-
eiginlegt hagsmunamál. Við
búum við þau gæði umfram
flestar þjóðir, að samstaða
okkar er slík að á íslandi fær
helst enginn að deyja einn, né
heldur að fæðast til þjóðfélags-
ins aleinn og umkomulaus. Við
erum stundum ósköp gleymin á
þennan munað, sem þó gerir
okkur að þeirri þjóð sem við er-
um á líðandi stundu.
Til þessa nýja árs göngum við
nú fram með eigur okkar og
menningu í handraðanum. Með
íslenska menningu okkar í vega-
nesti ásamt nokkrum veraldar-
auði, leggjum við á nýjan bratta.
Við erum í þessu landi sérhver
einstaklingur arftaki alls þess
sem unnið hefur verið til að
skapa þjóðarheild: Við eldri höf-
um lagt þar hönd á plóg; þeir
sem yngri eru grípi handtakið og
rétti það æ nýjum þjóðfélags-
þegnum. Þetta handtak er ávallt
gefið með trú á framtíðina. Ann-
ars væri það ekki til.
Mér hefur innanlands sem
utan orðið tíðrætt um menningu
íslendinga og reynt að vekja á
henni athygli. En svo má lengi
hrópa eitt orð að menn hætti að
heyra, nema þeim sé því ljósara
inntak þess. Menning er dregið
af orðinu maður og táknar fram-
lag mannsins til allra þátta sam-
félagsins, þróunar þess og upp-
byggingar. Sérhver þjóð í heimi
á sér sína menningu sem er að
hluta til erfikenningar um
hvernig menn fortíðar hafa lifað
og unnið. Það er fyrir íslenska
tungu, sameigningartákn þjóðar
okkar að við þekkjum sögu for-
feðra okkar og líf.
Orðið er dýrmætt. Hvenær sem
við látum í okkur heyra flytjum
við hugsun okkar út og metnaður
okkar er að hún sé sem jákvæð-
ust. Mikil svartsýni slævir hug-
ann, skapar vonleysi og brýtur
niður baráttuþrek, þótt við séum
fámenn á mælikvarða stórþjóða
og land okkar lítið mælt við hin
stóru meginlandssvæði getur
jákvæð rödd okkar vegið þungt.
Það er hlustað á okkur íslend-
inga í heiminum ef við trúum á
það sem við erum að segja. Orð
okkar verða varðveitt. Til þess
verndum við hið ritaða mál
okkar og aðal þess bókina. „Róið
íslendingar — nú er lag —“
sagði Jón Sigurðsson, þegar
hann sendi löndum sínum boð
fyrir hundrað árum um að vel
mætti í þeim heyrast í þeirra
eigin sjálfstæðisbaráttu. Honum
og þeim sem hann blés þá anda í
brjóst eigum við að þakka hver
við erum.
Róið nú íslendingar til að
halda giftu okkar í samstöðu
þótti gefi á bátinn. Róið nú
ennfremur í samfélagi þjóða til
að mál okkar heyrist um víða
veröld til austurs sem til vest-
urs. Boðskapur okkar til heims-
ins hlýtur að vera friðarboð-
skapur, við íslendingar erum
stolt þjóð. Við vitum að við ráð-
um okkur sjálf, og fáum ráðið
við okkar mál, ef við fáum aðeins
að ganga til leiks í samfélagi
þjóðanna með tryggingu fyrir
heimsfriði. Þá verður okkur lífið
enn betra þegar fram líða stund-
ir á eylandi okkar norður í höf-
um, sem okkur hefur tekist að
virkja til að hýsa betra mannlíf
en nokkru sinni áður hefur
þekkst í þessu landi.
Við þessi áramót beini ég enn
máli mínu til unga fólksins. Ég
bið það gæta vel lífs síns. í því
felst von okkar og framtíð. Allt
sem gert er í trássi við lög og
reglur samfélagsins getur dregið
á eftir langan slóða óhamingju.
Gætið að heilsu og umfram allt
varist vágesti sem spilla henni.
Þjóð okkar má engan einstakling
missa um aldur fram. Það á að
rækta það sem búið er að sá til,
leggja vinnu í að viðhalda því og
ekki kasta neinu á glæ.
Það er ósk mín okkur íslend-
ingum til handa að við megum
minnast 40 ára afmælis lýðveld-
is á fslandi í sátt við okkur sjálf
og sem fyrirmynd friðarvilja
öðrum þjóðum til eftirbreytni.
Þar ofan á skaðar ekki að
bæta þeirri hlýju sem býr með
okkur öllum, því þegar til kast-
anna kemur vill ekkert okkar
viljandi illt öðrum gera.
Gleðilegt nýtt ár.
A hreindýraslóðum
Þingfréttaritari:
Páll Magnús-
son ráðinn
ÍJTVARPSRÁÐ samþykkti á fundi sín-
um á fimmtudaginn að ráða Pál Magn-
ússon, blaðamann, í starf þingfréttarit-
ara sjónvarpsins. Hlaut Páll 6 atkvæði,
en Herdís Þorgeirsdóttir hlaut I at-
kvæði, en aðrir ekkert.
Átta sóttu um stöðuna: Páll Magn-
ússon, Herdís Þorgeirsdóttir, Guð-
laugur Tryggvi Karlsson, Jón Sigur-
geirsson, Árni Bergur Eiríksson og
Birna Þórðardóttir. Tveir óskuðu
nafnleyndar.
Sex vinabæir
á Grænlandi
ísafjarðarkaupstaður hefur tekið upp
vinabæjatengsl við Nanortalik í Græn-
landi, sem er syðsta sveitarfélagið af
átján á Grænlandi.
ísafjörður er sjötta íslenzka sveit-
arfélagið sem kemur á vinabæja-
tengslum við Grænland. Akureyri
hefur verið í vinabæjatengslum við
Narssasuak síðan 1974, Kópavogur
við Angmagssalik frá 1976, Nes-
kaupstaður við Maniitsoq frá 1981,
Akranes við Quaqortoq (Juliane-
haab) frá 1982 og Seltjarnarnes við
Paamiut (Frederikshaab).
Þetta hreindýrastóð var á beit við
þjóðveginn og tók á rás er ljósmynd-
ari MBI sem þarna átti leið um Bæj-
arhrepp í A-Skaftafellssýslu rétt fyrir
.áramótin smellti af þessari mynd.
„Maður hefur varla séð dýr und-
anfarið sagði," Egill Benediktsson
bóndi að Volaseli, er hann var
spurður um hvort mikið væri um
að hreindýrastóð héldu sig svo
nálægt byggð. „Þau eru alltaf í
stórum hópum hér í kring og fjöl-
lunum fyrir ofan og lengi i haust
voru þau mikið niðri í byggð. Það
er algengt að sjá þau um það leyti
þó ekki sé snjór á fjöllum. En þau
hafa styggst eitthvað, kannski
verið skotið á þau, því núna und-
anfarið hefur ekkert sést af þeim.
Ég hef gaman af því að hafa þau
Morgunblaðið/ Friðþjófur.
hér í kring, það er margt af þeim
að læra og þau eru sérstaklega
róleg þegar ekkert er til að styggja
þau. Sitthvað sem fyrir liggur
hafa þau sér til lífsviðurværis,
narta í lyng og grastæjur, en ekki
held ég það séu stórir kjaftfyllir,
né fjölbreytt, sagði Egill Bene-
diktsson."