Morgunblaðið - 24.01.1984, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JANÚAR 1984
Góði dátinn í
Þjóðleikhúsinu
„Sveyk í síðari heimsstyrjöldinni“ eftir B. Brecht sett á svið
Góði dátinn Sveyk
— eftir Hafliða
Arngrímsson
Þjóðleikhúsið frumsýnir í byrj-
un febrúar leikrit Bertold Brechts,
„Sveyk í síðari heimsstyrjöldinni".
Til gamans munum við fylgjast
með því, hvernig leikrit er sett á
svið. Við munum fylgjast með
starfi leikaranna og leikstjórans á
æfingum. Kynnast starfi leik-
mynda- og búningahönnuðar einn-
ig. Gefa lesendum blaðsins og
væntanlegum leikhúsgestum ein-
hverja hugmynd um þá um-
fangsmiklu vinnu, sem fram fer í
leikhúsinu í stuttum greinaflokki.
Sveyk, góði dátinn úr heims-
frægri skáldsögu Tékkans Jaro-
slav Haseks. Hver kannast ekki
við gripinn? Hann lifði fyrri
heimsstyrjöldina af, sem alkunna
er. Hvernig skyldi honum reiða af
í þeirri síðari? Hvernig ætli „litl-
um manni“ takist að bjarga sér?
Hugmyndir hinna nýju valdhafa
eru hrikalegar. Vitanlega er hann
í erfiðri aðstöðu. Engu að síður
iánast honum með vissum klók-
indum að lifa síðari heimsstyrj-
öldina nokkurn veginn af. „Ef þú
ætlar að Iifa stríðið af, skaltu
halda fast við þinn hóp og fara
troðnar slóðir, engar hundakúnst-
ir, bara hlýða, þangað til þú getur
bitið frá þér. Stríðið stendur ekki
til eilífðarnóns frekar en friður-
inn,“ segir Sveyk.
Bertold Brecht, einn fremsti
leikhúsmaður þessarar aldar, lýsir
því hvernig Sveyk tekst að bjarga
sér. Með sérstæðri kímni gerir
hann harðstjóra og grimmdar-
seggi síðari heimsstyrjaldarinnar
miskunnarlaust að aðhlátursefni.
Allir koma þeir fram á sviðið:
Hitler, Göring, Himmler, Göbbels.
SS og Gestapó.
Brecht samdi þetta kostulega
leikrit 1941—1944 í útlegð í Amer-
íku, en átti þess aldrei kost að sjá
það á sviði. Hann lést í Berlín árið
1956. Verkið var frumflutt í
Varsjá 17. janúar 1957.
Æfing
Við lítum inn á eina af fyrstu
æfingum í íþróttahúsi Jóns Þor-
steinssonar. Að nokkru leyti erum
við framandi gestir en erum boðin
hlýlega velkomin af öllum við-
stöddum. Til að byrja með læð-
umst við með veggjum og skoðum
íþróttahúsið: Tveir stórir æfinga-
salir, setustofa, bókasafn, skrif-
stofa leikhúsritara og samlestrar-
herbergi. Vítt til veggja og víða
hátt til lofts. Gerbreyting á allri
aðstöðu til æfinga og mikill skipu-
lagsvandi úr sögunni. Vinnutími
leiksviðsmanna nýtist betur og
mikill sparnaður í yfirvinnu.
Hugurinn reikar — næstum
stjórnlaust: Hérna í þessum mátu-
lega stóra sal uppi á efri hæð
íþróttahússins væri tilvalið að
innrétta með fremur litlum til-
kostnaði annað leiksvið Þjóðleik-
hússins. Eins konar tilraunasvið,
með breytilegu sniði og ýmiss kon-
ar sætaskipan. Þetta er einmitt
eitt af því, sem okkur skortir hér í
Reykjavík. Tilraunasvið myndi
lífga upp á leikhúslífið í borginni,
— og reyndar Þjóðleikhúsið sjálft.
Og rekstrarkostnaður yrði trúlega
sáralítill.
Brecht var þýskur
En enginn friður gefst til
drauma af þessu tagi þennan des-
embermorgun. Við höfum tekið
eftir brosmildu fólki — leikurum,
tínast inn, en hrökkvum upp er
inn gustar maður með kunnuglegt
andlit: „Guten Tag, allseits," þýtur
um salinn. „Ég þarf nefniega að
tala tungu höfundar dálítið," segir
Gunnar Eyjólfsson. („Guði sé lof
að Brecht var ekki Kínverji,"
hvíslar hlédrægur statisti.) Gunn-
ar sest við eitt borðanna og rýnir í
textann.
Að læra textann
Skyldi ekki vera erfitt að læra
allan þennan texta? „Mér hefur
alltaf gengið tiltölulega vel að
læra textann minn,“ segir Þóra
Friðriksdóttir. „Sennilega kemur
þar til gott sjónminni." Bessi segir
að þetta komi svona af sjálfu sér.
Aðalatriðið sé að læra hann í sam-
hengi, en ekki eins og páfagaukur.
Áætlað er að hvíslarinn komi á
æfingar strax í janúar og þá geta
leikarar lagt handritið til hliðar.
Hér í salnum eru hvorki leik-
munir né leikmynd. Notast er við
borð og stóla og útlínur leikmynd-
arinnar eru strik á gólfinu. Æf-
ingar á aðalsviði leikhússins i
leikmynd hefjast ekki fyrr en í
janúar.
Gætið að ykkur!
Allt verður að vera komið í eðlilegt
horf áður en SS-menn koma inn.
Gleymið ekki þessu yfirþyrmandi
hemámi og ógn nasismans.
Fyrir nokkrum dögum komu
leikarar, leikstjóri og leikmynda-
hönnuður saman í samlestrar-
herbergi, skoðuðu líkan af leik-
myndinni og lásu textann. Menn
gerðu örfáar athugasemdir við
nákvæma og ágæta þýðingu Þor-
steins Þorsteinssonar og Þórarins
Eldjárn. Þar er engin flatneskja á
ferðinni. Einstaka orði var þó
sleppt og fáeinum breytt eins og
gengur.
Leikstjórinn
Þórhildur leikstjóri er sest í
leikstjórastólinn. Æfing hefst.
„Þetta er mikil vinna. Æfingatimi
er fremur skammur og verkið
stórt. Lítill tími gefst til meiri-
háttar tilrauna. Raunar eru æf-
ingar tilraunir — tilraunir með
textann og persónur. Ég hef ekk-
ert ákveðið fyrirfram þótt ég hafi
ákveðnar hugmyndir, og ákveð
ekkert ein. Þetta er hópvinna og
við þreifum okkur áfram og leitum
lausna."
Gunnar hefur vippað sér í hlut-
verk Balóns ljósmyndara: „Ekkert
nema kartöflustappa, rétt einu
sinni enn!“ Hver er þessi Balón?
„Hann er náinn vinur Sveyk.
Hann er átvagl, sísvangur og þráir
kjöt, helst gullas eða þá hakkað."
Aðstoðarleikstjórinn
Edda Þórarinsdóttir, aðstoðar-
maður leikstjórans, er á sífelldum
þönum. Það fer ekki framhjá nein-
um. Einn höfuðverkurinn, nú í
upphafi, er að raða niður æfing-
um. Ekki er hægt að æfa öll at-
riðið leiksins hvenær sem vera
skal. Þetta er óttalegt púsluspil.
Stór verk í æfingu: Tyrkja-Gudda,
söngleikurinn „Gæjar og píur“ og
nýtt barnaleikrit eftir Olgu Guð-
rúnu, „Amma þó“. Margir leikar-
anna eru í fieiru en einu leikriti.
Allir verða að hafa hæfileg verk-
efni og engum má ofgera. Edda
fær upplýsingar hjá skipulags-
stjóra og sýningarstjórum og vél-
ritar æfingaboð í snatri. Þórhildur
samþykkir. „En Edda mín, það
vantar ölkollur og einhverjar
tuskur og þess háttar á barinn hjá
Önnu. Og, elsku besta, svo sem
eins og einn kaffibolla handa
Helgi Skúlason — Kjartan Bjargmundsson.
Þetta er svartamarkaðsvara frá Ijósmóður, sem fékk það ofan úr sveit. Anna Kopetska veitingakona — Þóra
Friðriksdóttir, Sveyk — Bessi Bjarnason.
mér.“ Þarmeð er Edda rokin eina
ferðina enn. Við sitjum eftir.
Sveyk
Æfingin er komin vel á veg og
allra augu beinast að Bessa
Bjarnasyni — Sveyk — þar sem
hann kemur inn á krána „Bikaí-
inn“. Hann lítur í kringum sig, á
Balón og Önnu veitingakonu og
brosir sínu blíðasta. Óg enginn
brosir eins og Sveyk. Ekki líður á
löngu áður en við fáum að heyra
eina af sögunum hans Sveyk.
Sveik er mikill sögumaður og
hann hermir dálítið eftir eins og
allir góðir sögumenn. Litar og
kryddar söguþráðinn. Hann á það
til að vera býsna ósvífinn en hagar
ósvífninni þannig, að enginn fær
neitt sannað á hann. Nasistafor-
ingjarnir vita ekki sitt rjúkandi
ráð og hafa ekki annað til mál-
anna að leggja en æpa í fáti: „Hæl
Hitler!"
Hafflði Arngrímsson er leikhús-
fræðingur.