Morgunblaðið - 24.02.1984, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. FEBRÚAR 1984
„Hvar væri íslensk menning
án íslendingasagnanna?
«
Átta norrænir rithöf-
undar ræða hlutverk
bókmenntanna í
norrænni menningu
og vandamál smárra
menningarheilda
Frá fundinum í Norræna húsinu. Lengst til vinstri á myndinni er Jens Pauli Heinesen, þá Paal-Helge Haugen, Bente
Clod, Njörður P. Njarðvík, sem var fundarstjóri, John Gustavsen við hljóðnemann, Theodor Kallefadites, Inoraq
Olsen, Bo Carpelan og Antti Turri.
Hér á landi eru nú staddir í boði
Rithöfundasambands íslands átta
norrænir rithöfundar, sem eiga það
sameiginlegt flestir að tilheyra til-
tölulega litlu menningarsvæði innan
Norðurlandanna sjálfra. Rithöf-
undasambandið efndi til fundar með
rithöfundunum í Norræna húsinu sl.
sunnudag þar sem rætt var um hlut-
verk bókmenntanna í norrænni
menningu og þau vandamál, sem
blasa við menningu fámennra þjóða.
í Norræna húsinu kynnti Njörður
P. Njarðvík, formaður rithöfunda-
sambands fslands, þátttakendur en
þeir voru Antti Tuuri, finnskur; Bo
Carpelan, Cinnsk-sænskur; Inoraq
Olsen, grænlenskur; Jens Pauli
Heinesen, færeyskur; John Gustav-
sen, samskur; Bente Clod, dönsk;
Paal-Helge Haugen, norskur og
skrifar á nýnorsku og Theodor
Kallefadites, sem er grískur að þjóð-
erni en býr nú og starfar í Svíþjóð.
Innflytjendur eru helsti
minnihlutahópurinn
Það var Kallefadites sem fyrst-
ur tók til máls og sagði frá reynslu
sinni sem innflytjandi í Svíþjóð og
þeim erfiðleikum, sem óhjá-
kvæmilega fylgja því að laga sig
að nýjum menningarheimi, nýjum
siðum og nýju tungumáli, með
öðrum orðum að taka upp nýjan
persónuleika. Kallefadites kvaðst
raunar ekki hafa verið með öllu
ókunnugur norrænum bókmennt-
um. Hann hafði lesið Ibsen,
Strindberg, Björnsson, Kierke-
gaard og fleiri og hugmyndaheim-
ur Norðurlandabúa því ekki komið
honum jafnmikið á óvart og ella
hefði orðið. Hann kvaðst þó vilja
vekja athygli á því, að sá minni-
hlutahópur, sem ætti erfiðast upp-
dráttar á Norðurlöndunum og
annars staðar í Evrópu, væri inn-
flytjendurnir, samtals 10 milljónir
manna.
Bóklaus þjóð
fram á þessa öld
John Gustavsen sagði frá þjóð
sinni, Sömunum, fólki, sem býr í
fjórum þjóðlöndum og tilheyrir
báðum hernaðarbandalögunum,
Atlantshafsbandalaginu og Var-
sjárbandalaginu. Sagði hann, að
ætla mætti, að Samarnir hefðu af
þessum sökum meiri möguleika en
aðrir en því miður hefði ekki sú
verið raunin á. Samarnir hefðu
verið bóklaus þjóð allt fram á
þessa öld ef undanskildir væru
nokkrir kaflar úr biblíunni, sem
þýddir hefðu verið á sömsku.
Munnleg geymd og frásagnarlist
hefðu verið þeir hornsteinar, sem
menning þjóðarinnar hvíldi á allt
þar til fyrsta bókin á tungu þeirra
kom út árið 1910, bók sem heitir
„Sögur um Samana". Síðan væru
liðin 74 ár en þrátt fyrir það væru
líklega allar bækur útgefnar á
sömsku innan við fimmtíu talsins.
John Gustavsen, sem hefur norskt
ríkisfang, sagði að á meðal Sama
væri vaxandi áhugi á sérstakri
menningu þeirra og tungumáli og
að það hefði orðið bókmenntum
þeirra mikill styrkur þegar norsk
stjórnvöld ákváðu árið 1971 að
styrkja þær sérstaklega. Árið 1979
hefðu samskir rithöfundar stofnað
með sér félag, sem þremur árum
síðar fékk aðild að norrænu rit-
höfundasamtökunum.
Hvar væri íslensk
menning án sagnanna?
Jens Pauli Heinesen hóf mál sitt
með því að ræða um þýðingu
bókmenntanna fyrir norræna
menningu. Hann tók dæmið af ís-
lendingasögunum og spurði hvern-
ig íslensk menning væri og raunar
annarra Norðurlanda ef þær
hefðu aldrei verið skrifaðar. Jens
Pauli taldi áhrif bókmenntanna
þó vera jafnvel fremur óbein en
bein, kvaðst t.d. ekki trúaður á að
Danir almennt læsu mikið
Grundtvig eða Kierkegaard en
áhrif þessara manna og verka
þeirra á danskt þjóðlíf og menn-
ingu væru óumdeilanleg. Þrátt
fyrir það væri ekki nógu vel fylgst
með því, sem væri að gerast
hverju sinni, og líklega vissu fæst-
ir mikið um þær hræringar, sem
verið hefðu í bókmenntum hinna
þjóðanna síðustu tíu árin.
Jens Pauli sagði að á Norður-
löndum væru Svíar stærstir og að
þeir og fólk á hinum stóru mál-
svæðunum hefðu næsta lítinn
áhuga á því, sem fram færi í
bókmenntum jaðarþjóðanna.
Margir Færeyingar gætu raunar
notið bókmennta Dana, Norð-
manna, Svía og jafnvel íslendinga
á frummálinu en þeirra eigin
tunga væri flestum öðrum lokuð
bók. Smáar þjóðir væru kannski
oftar þiggjendur en veitendur en
ef eitthvert litlu minningarsvæð-
anna hyrfi væri norræn menning
fátækari eftir en áður. í raun
væru Norðurlöndin smá gagnvart
umheiminum, áhrif annarra
menningarheilda sæktu að úr öll-
um áttum og þess vegna væru
Norðurlandabúar allir á sama
báti.
Kússnesk áhrif og
kvennabókmenntir
„Okkur Finnum hefur lengi
fundist við bæði fáir og smáir og
Bjór
- eftir dr. Jón
Óttar Ragnarsson
Eitt af þjóðareinkennum fs-
lendinga er andvaraleysi þeirra
gagnvart öfgahópum sem þeir
láta endalaust ráðskast með líf
sitt og segja sér fyrir verkum.
Þannig hljóta íslendingar að
vera eina þjóðin á Vesturlöndum
sem lætur fámenna klíku meina
sér um bjór — meinlausasta
form áfengis — okkar lögskip-
aða vímugjafa.
En hvað er svona skelfilegt við
bjór? Hvað er það sem veldur því
að þessi sakleysislegi vökvi er
hér flokkaður með heróíni og
kókaíni sem forboðin nautn?
Og hvernig stendur á því að á
sama tíma er heimilt að dreifa
— já, allt er bókstaflega fljót-
andi í — brennivíni og öðrum
margfalt sterkari drykkjum.
Bjór og saga
Bjórinn er a.m.k. 8000 ára
gamall. Yngri en ofstækið að
vísu, en eldri en allar bindind-
ishreyfingar, eldri en brons og
járn, já, eldri en elstu bækur.
Frá alda öðli var hann áfengi
þeirra þjóða sem bjuggu svo
norðarlega að þær gátu hvorki
ræktað þær þrúgur né útvegað
það hunang sem þurfti til að
laga borðvín og mjöð.
Þannig varð bjórinn ekki ein-
asta eftirlætisdrykkur norð-
lægra þjóða, heldur og þjóðar-
drykkur forfeðra okkar, afkom-
enda víkinga á fslandi í átta ald-
ir.
Það var fyrst og fremst græðgi
dansks einokunarvalds að þakka
að okkar merka ölmenning var
lögð í rúst. fslenska landstjórnin
yfirtók svo hlutverk erfðafjend-
anna.
Á þeim tíma þegar þjóðin fékk
sjálfstæði árið 1918 átti bindind-
ishreyfingin (stofnuð 1884) að
beita sér fyrir því að bjór yrði
helsta áfengi íslendinga.
Fyrir slysni urðu þeir menn
smám saman atkvæðamestir
innan þessarar hreyfingar sem
voru hvorki að berjast gegn mis-
notkun áfengis né fyrir bættri
áfengismenningu, heldur gegn
áfenginu sjálfu.
Afleiðingin hefur m.a. birst í
þeirri mannréttindaskerðingu —
sem minnir mest á aðfarir
Khomeinis erkiklerks — að
mildasta form áfengis er bannað
í landinu.
Hvað er í bjór
En hvaða voðalegu efni eru í
bjór sem valda því að hann er
settur í sama flokk og þeir vimu-
gjafar mannkynsins sem geta
lagt líf saklauss fólks í rúst á
einni viku?
Bjór er einfaldlega gerjaður
kornlögur. Hann er að því leyti
erfiðari í framleiðslu en borðvín
að í korni eru engar sykrur sem
gerið getur nærst á (eins og t.d. í
vínberjum).
Þess vegna þarf að byrja á því
að breyta korninu (oftast bygg) í
malt með því að láta það spíra.
Við það kvikna þeir hvatar sem
geta framleitt sykrurnar fyrir
gerið.
Það er af þessari ástæðu sem
fyrsta stig ölgerðar er moöhitun
eða mesking þar sem hvatarnir í
korninu fá tækifæri til að brjóta
sterkjuna niður í sykur.
FÆÐA
OG_______
HEILBRIGÐI
Loks er humlum (jurt sem gef-
ur beiska bragðið) bætt í, vökv-
inn soðinn, hratið síað frá (tæri
vökvinn er kallaður virt) og ger-
inu siðan bætt út i löginn.
Nú þarf gerið góðan tíma til
að framkvæma sitt vandasama
verk: að gerja sykrurnar í vín-
anda. Að síðustu er ölið sett í
ílát, gerilsneytt og sent á mark-
að ... alls staðar nema hér.
Gæði og hollusta
Aðalhráefnin í bjór eru malt
og humlar sem hafa mikið
geymsluþol. Þau má því senda
langan veg til bjórgerða fjarri
þeim stað þar sem þessar plönt-
ur eru ræktaðar.
Þetta er ein af mörgum ástæð-
um sem gera það að verkum að
bjór er framleiddur í miklu fleiri
löndum heldur en léttvín og
hvers vegna afbrigðin eru miklu
fleiri en af léttvínum.
Af þessum sökum er erfitt að
slá því föstu hvað sé góður bjór
og hvað vondur. Það fer fyrst og
fremst eftir siðum á hverjum
stað og eftir smekk hvers og
eins.
f bjór er talsvert af vítamín-
um og steinefnum. Er hollustu-
gildi hans því margfalt meira en
brennivíns.* Er hann raunar
hollasta áfengi sem völ er á.
En bjór hefur fleira til síns
ágætis. Hann er ekki sterkari en
svo (oftast 4—5%) að mikið
magn þarf að drekka til að kom-
ast í kröftuga vímu og talsverð-
an tíma.
Þetta er heppilegt fyrir þjóð
sem er því vön að svala þorstan-
um og fullnægja vímuþörfinni á
sama tíma og kemst því oft í
krappan dans með sterku vínin.
Ekki má heldur gleyma að
bjór er ágætis svefnlyf. Og ef
hann er dýr (miðað við ráðstöf-
unartekjur) eru hætturnar á
misnotkun margfalt minni en
þegar sterk vín eru notuð.
Lokaorð
Afar mikilvægt er að þegar
bjórinn verður leyfður að hann
verði það dýr að hann opni ekki
möguleika á víðtækri hversdags-
drykkju í þjóðfélaginu.
En jafnframt þarf að gæta
þess að hann verði jafnframt —
ásamt með léttu vínunum —
hlutfallslega það ódýr að neysl-
unni sé þannig beint frá hinum
óæskilegri drykkjum.
Síðast en ekki síst ætti al-
menningur að krefjast þess að
þeir sem þykjast hafa einhver
rök gegn verðstýrðum bjór leggi
þau fram ... og spilin á borðið
... vafningalaust.
* Brennivln hefur ekkert hollustuKÍIdi.