Morgunblaðið - 26.02.1984, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1984
Veröld
STODUTAKN
Af úrunum
skuluð þér
þekkja þá
Þaö er dýrt aö vera snobbað-
ur og aö snobba fyrir dýrum
úrum er ekki þaö ódýrasta. Þaö
er eins með þaö og annað
snobb, aö þar skiptir öllu máli aö
vera meöal hinna fáu útvöldu,
þ.e.a.s. hafa rétta framburðinn,
rétta heimilisfangiö, rétta bílinn,
fötin, skólabindiö eöa rétta úriö
og ekkert er betra til aö skilja
hafrana frá sauöunum en einmitt
rétti fjárhagurinn. Fína fólkinu
finnst kannski að þaö geti ekki
skammlaust látiö sjá sig með
neitt minna en Rolex Oyster eöa
Cartier Tank en þó er þaö nú
einu sinni svo, aö allir skemmti-
legustu og mikilvægustu hlutirnir
á úramarkaönum eiga sér nú
staö í kjallaranum ef svo má
segja en ekki á háaloftinu.
Áöur en Bandaríkjamenn
kynntu fyrsta tölvuúrið árið 1974
komu góðu klukkurnar frá Sviss
og voru annaöhvort dýrar eða
mjög dýrar. Þær ódýru komu
annars staöar frá og voru bara
rusl í augum fagurkeranna.
Framleiöendur fínu úranna
hafa alltaf vitaö, aö þaö má
hagnast vel á úrasnobbinu og
hafa þess vegna ýtt undir þaö í
auglýsingum sínum og spunniö
upp alls kyns sögur til aö gylla
nýjustu og dýrustu tegundina.
Fyrsta armbandsúrið og fyrsta
vatnshelda úriö voru t.d. ekki ár-
angur aukinnar kunnáttu úr-
smiöanna sjálfra heldur var þar
aöeins veriö aö fara eftir duttl-
ungum tveggja milljónera.
Einu sinni boröuðu þeir sam-
an á Maxim’s Louis Cartier og
brasilíski auðkýfingurinn Alberto
Santos-Dumont, en hann var
mikill áhugamaður um loftskip.
Dumont kvartaöi yfir því viö
Cartier hvaö þaö væri erfitt aö
fálma eftir úrinu í vasann sam-
tímis því aö sinna stjórntækjun-
um og Cartier ákvaö aö leysa
þetta vandamál vinar síns. Hann
lét gera fyrsta armbandsúrið og
gaf þaö Dumont árið 1904.
Næstum 30 árum síöar lét
annar góður viöskiptavinur
Cartiers, landstjórinn í Marrak-
esh í Marokko, þau orð falla, aö
þaö gæti veriö gaman aö slappa
af í sundlauginni og fylgjast jafn-
framt með því hvaö tímanum liöi.
Áöur en ár var liðið haföi Cartier
búið til vatnshelt úr fyrir land-
stjórann.
Margir aörir úraframleiöendur
hafa hagnast vel á snobbinu en
enginn þó neitt viölíka og Carti-
er, sém hefur á sínum vegum
heilan herskara af lögfræðingum
og leynilögreglumönnum til aö
koma í veg fyrir eftirlíkingar. í
október 1981 voru t.d. 3000
fölsk Cartier-úr eyöilögö í Kali-
forníu.
Þegar fyrstu tölvuúrin komu á
markaðinn, fyrst frá Bandaríkj-
unum og síöan frá Japan, ypptu
svissnesku framleiðendurnir
bara öxlum og afgreiddu þau
sem hverja aöra dægurflugu.
Þeir héldu áfram aö smíöa úrin
meö gamla laginu og uröu gjald-
Hugvit plús duttlungar
tveggja milljónamæringa
þrota í löngum bunum. Á mikilli
úrasýningu í Basel í fyrra kom
hins vegar í Ijós, að nú hafa þeir
lært sína lexíu. Migros, stærsta
verslanakeðjan í Sviss, og
Mondaine, þriöji stærsti úra-
framleiöandinn, kynntu þá nýtt
úr, M-úrið svokallaða.
M-úrið er sterkt, fallegt, ná-
kvæmt og auövelt að stilla þaö
og gera viö þaö. Eigandinn getur
sjálfur skipt um rafhlöðuna og
þótt skammt sé síðan úriö kom á
markaðinn hefur þaö fengiö viö-
urnefnið „Fólksúriö". í Sviss er
t.d. talið, aö tíundi hver maður
eigi nú úr af þessari gerö og
horfur eru á mikilli sölu á erlend-
um markaði.
M-úrin eru af ýmsum gerðum
og stæröum og í ýmsum litum.
Áferðina má fremur kalla matta
en skínandi og leiðir þar meö
hugann aö öðru úri, margfalt
dýrara, sem kennt er viö
Porsche og sem fyrst kom á
markaðinn fyrir tveimur árum.
En áferðin er líka þaö eina sem
líkt er með þessum úrum. Hiö
síöarnefnda er nefnilega gert úr
svörtu titanium, málmi, sem er
harðari en stál og yfirleitt aðeins
notaöur í flugvélar og þess hátt-
ar farartæki. Titanium stenst t.d.
þrýsting, sem nemur fimmföldu
þyngdarafli. Þaö mætti þvt segja
sem svo að þaö væri helst
ómissandi fyrir snobbara sem
fyrr eru nefndir — og svo þá
sem hafa áhuga á aö setjast aö á
tunglinu.
— BRENDA POLAN
HINIR UTSKUFUÐU
Engin undankomuleið
Bakviö þær bíöur dauöinn
Hér er um að ræöa fulloröinn
Palestínumann sem býr í Beirut
í Líbanon. Hver er hann? Næstum
örugglega kona og líklega ekkja. Ef
maöurinn hennar er ekki dáinn þá er
hann í fangelsi eöa flúinn úr landi. Ef
hann var ekki búsettur í Líbanon áriö
1948 (jafnvel þótt konan hans hafi
verið þaö) hafa börnin þeirra engan
lagalegan rétt, hafa hvorki landvist-
arleyfi né vegabréf, og fjölskyldan
nýtur einskis góös af hjálparstarfi
Sameinuöu þjóðanna.
Hamideh er 25 ára gömul. Maöur-
inn hennar hvarf i fjöldamoröunum í
Sabra-Shatila, einn af 950 manneskj-
um, sem ekiö var á brott í vörubílum
DYRAVERND
og hafa ekki sést síöan. Heimili Ham-
ideh var lagt í rúst og nú býr hún i
einu herbergi í hálfhrundum skóla.
Yngsta barnið hennar, 18 mánaöa
gamalt, er blint og heilaskaddaö, en
vegna þess, aö hún er ríkisfangslaus,
ekki til fyrir lögunum, hefur henni
verið neitaö um læknishjálp.
Eiginmaður Hamideh kom til Líb-
anon frá Jórdaníu og samkvæmt líb-
önskum lögum á hann því aö vera
Jórdaníumaöur. Hamideh hefur
hinsvegar aldrei fengiö aö fara til
Jórdaníu til aö leita uppi fjölskyldu
mannsins síns og jórdönsk yfirvöld
vilja ekkert af henni vita. Sagt er, aö
í Sidon séu hundruö kvenna, sem
eins er komiö fyrir og Hamideh, og
þær eru ekki færri í Beirut og
Bekaa-dal.
Um Nabil er önnur palestínsk
ekkja. Fjóra syni sina missti hún árió
1976 þegar falangistar réóust inn í
Tell Zaater-flóttamannabúöirnar, og
j)eim fimmta rændu þeir fyrir tveimur
árum. Skömmu síöar kom til hennar
maöur, sem kvaöst hafa mikil áhrif
meöal falangista, og bauöst til aö
tryggja frelsi sonar hennar gegn dá-
lítilli þóknun nærri 240.000 ísl. kr.
Fjórða september sl., þegar Beir-
utborg logaöi í átökum stjórnarhers-
ins og hermanna shíta, fór Um Nabil
áleiðis til borgarlnnar Sidon til aö
inna af hendi síðustu greiösluna fyrir
líf og lausn sonar síns. Meö sér hafði
hún dóttur sína á unglingsaldri og
átta ára gamalt barnabarn pitt, sem
hún haföi tekið aö sér. Tveimur dög-
um síöar sneri hún aftur til Beirut ein
síns liös til aö veröa sér úti um meiri
peninga aö kröfu mannræningjanna.
Á veginum milli Damour og Naimeh
stöóvuöu hermenn falangista leigu-
bílinn, skipuðu Um Nabil út úr bíln-
um, flettu hana klæðum og skutu til
bana fyrir augum leigubílstjórans.
Þrátt fyrir þetta reyna konurnar að
flýja undan bardögunum í Beirut eða
annars staöar meö börnin sín en það
er eins og aö taka þátt í rússneskri
rúllettu. Falangistarnir stöóva nefni-
lega ekki alla bíla sem fara um veg-
ina, en i hvert sinn sem palestínsku
konurnar koma aö varöstöð kikna
þær í hnjáliðunum af skelfingu.
— LEILA SAYIGH
Einum of sólgið í mannakjötsbitann.
Verst hvaö
þau eru sólgin
í mannakjöt
Um 10 ára skeiö hafa tígrisdýr á
Indlandi verið friöuö samkvæmt
sérstakri áætlun. En sá böggull fylgir
skammrifi, að hin frióuöu dýr hafa
reynzt býsna aðgangshörö við
granna sína. Taliö er, aö tígrisdýr í 15
þjóógöröum á Indlandi drepi aö jafn-
aði einn mann á viku.
Gripiö var til þess ráðs að friða
dýrin, þar eö þeim haföi fækkaö
geipilega. Árið 1973 var taliö aö ein-
ungis 1.827 tígrísdýr væru eftir af
hinum mikla stofni, sem taldi um
40.000 um síóustu aidamót. Þaö
munu einkum hafa veriö stórir veiöi-
leiðangrar, sem hjuggu skörö í stofn-
inn, og sá háski voföi yfir, aö honum
yröi útrýmt gersamlega. Þá var því
lýst yfir, aö tegundin væri í hættu og
að hún yröi friöuö. Árangurinn lét
ekki á sér standa. Stofninn hefur tvö-
faldazt og hættan á útrýmingu hans
virðist liöin hjá í bili. En fólki sem býr
í grennd viö þjóögarðana er aukin
hætta búin, og þaö gerist nú æ al-
gengara að tígrisdýr veröi þar
mönnum aö bana.
Samkvæmt friöunarlöggjöfinni má
einungis skjóta þau tígrisdýr, sem
sannanlega hafa étiö menn. En
stundum þykir þaö jafnvel álitamál,
og fæst ekki alltaf úr því skorió. And-
stæðingar löggjafarinnar segja, aö
tígrísdýr nokkurt hafi étiö 15 menn,
áöur en það var úrskurðað manna-
veiöari. Rikisstjórnin greiðir sem
svarar 12.000 krónum í bætur fyrir
hvern þann, sem tígrisdýr drepur, en
erfingarnir veröa aö færa sönnur á
aö dýr hafi framiö verknaðinn og hafi
komið frá þjóögaröi. Mörgum veröur
auk þess ofviöa aö fylla út eyðublöö-
in, sem þeim er gert að skila.
Þaö getur verið erfitt aö vara sig á
tígrisdýrum. Þau dyljast vel í frum-
skóginum meö sinn svarta og gula
feld. Þau eru yfirleitt ekki á veiöum í
hópum, heldur einsömul og þá tíðast
aö næturþeli.
Þá hefur það ekki bætt úr skák, aö
í grennd við þjóögaröana er mikiö
um sykurreyrsræktun, en tígrisdýr-
unum finnst kjöriö að búa sér dval-
arstaö innan um hávaxna stönglana.
Nú eru uppi áætlanir um að fá bænd-
ur til aö snúa sér aö annars konar
ræktun, t.d. á hveiti, sem freistar villi-
dýranna ekki eins mikið. í ráöi er aö
greiða ábúendum fé fyrir að hverfa
frá sykurreyrsræktuninni.
— PETER CHIPPINDALE
SJUKDOMAR
Enginn
krabbi í
kaffinu
Kaffið hefur nú næstum
verið hreinsað af öllum
grun um að valda krabba-
meini. í 17 ár hafa vísindamenn
rannsakaö matarvenjur rúm-
lega 14.000 manna og er
niðurstaðan í stuttu máli sú, að
ekkert samband veröi fundiö á
milli drykkjarins og sjúkdóms-
ins.
Fyrir þremur árum vöknuðu
grunsemdir um að kaffi gæti
valdið krabbameini í brisi og
mátti rekja þær til rannsóknar,
sem fram fór í Bandaríkjunum.
Menn voru þó alls ekki á einu
máli um athuganir og í grein,
sem birtist nýlega í breska
læknatímaritinu Lancet, viröist
Hressir og kætir
sem þær hafi endanlega verið
kveðnar í kútinn.
Rannsóknir bresku lækn-
anna hófust árið 1967 og náðu
til rúmlega 14.000 manna,
Lundúnabúa á aldrinum
45—60 ára. Árið 1982 voru 47
þeirra látnir úr krabbameini í
briskirtli. Að jafnaði höfðu þeir