Morgunblaðið - 14.03.1984, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1984
Þríþætt hagræðing á
starfi og rekstri LIN
Rætt við Árdísi Þórðardóttur, rekstrarhagfræðing, um lánasjóðsskýrsluna
„Skýrslan er í raun fagleg úttekt,
gerð að beiðni menntamálaráðherra,
til að gera grein fyrir þróun Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna og huga
að hagræðingu í rekstrinum á eins
hlutlausan hátt og unnt er. Það er
Ijóst að málefni sjóðsins eru flókin
og viðkva'm og koma öllum lands-
mönnum við. Vel menntaðir ein-
staklingar eru mikilsverð auðlind
hverrar þjóðar og fjármunum sem
beint er til menntunar er vel varið. í
skýrslunni er lögð á það áhersla að
breytingar á núverandi fyrirkomu-
lagi verði að gera í nánu samráði við
námsmenn og sérfræðinga í mennta-
málum. Alþingi tekur svo að sjálf-
sögðu hinar pólitísku ákvarðanir og
tilkoma skýrslunnar kemur vonandi
til með að auðvelda þinginu það,“
sagði Árdís Þórðardóttir, rekstrar-
hagfræðingur í viðtali við Morgun-
blaðið. Árdís skilaði sl. mánudag
skýrslu um Lánasjóð íslenskra
námsmanna, LÍN, til menntamála-
ráðherra, en hún hefur unnið að
henni frá því í september sl.
Hvar má hagræöa í
rekstri sjóðsins?
„Hagræðingu sem beinist að því
að draga úr kostnaði, eða koma í
veg fyrir að hann vaxi úr hömlu
má gera á þrennan hátt. í fyrsta
lagi með bættri nýtingu á fjárfest-
ingum sem fyrir eru í landinu. í
öðru lagi með því að breyta fyrir-
komulagi námsaðstoðar og í þriðja
lagi með því að dreifa fjármagni
til námsmanna á ódýrari máta en
nú tíðkast."
Hvaða fjárfestingar
má nýta betur í þess-
um efnum?
„í skýrslunni er bent á að með
eflingu á starfsemi Háskóla ís-
lands sé þetta unnt. Ástæða er til
þess að stefna að því að allt nám á
háskólastigi í landinu rúmist inn-
an veggja háskólans. Það þarf að
gera háskólann samkeppnishæfari
en hann er nú gagnvart erlendum
háskólum. Hér er bent á leiðir,
eins og að auka möguleika á
sveigjanlegri samsetningu náms-
efnis að baki ákveðnum prófgráð-
um, að hlutanám verði tekið upp,
bjóða má upp á aukna möguleika
til meistaraprófs og hugsanlega
mætti bæta við nýjum námsgrein-
um. Þegar hefur verið lagður
grunnur að framtíðarhúsnæði,
þrátt fyrir fyrirséða fækkun í ár-
göngum og margvísleg önnur að-
staða er fyrir hendi og við eigum
ágæta fræðimenn til að takast á
við ný verkefni.
Þegar ég segi æskilegt að há-
skólanám sé stundað í auknum
mæli hér heima er ég ekki að tala
um að „loka“ landinu. Það er
ákvörðun hvers og eins hvar hann
stundar sitt nám. Þá ber að geta
þess að í kjölfar eflingar háskól-
ans ykjust grunnrannsóknir í
landinu og hefði það örvandi áhrif
á nýsköpun atvinnulífs."
Hvað um breytta
skipan á námsaðstoð?
„Til þess að hagræðing sé mögu-
leg á kjörum námslána verður að
gera lagabreytingu. Hún er líka
nauðsynleg forsenda, verði talið
æskilegt að færa dreifingu á
námslánum til viðskiptabank-
anna. Lagt er til að lögum verði
breytt þannig að skýr greining
verði á milli námslána og náms-
styrkja. Við úthlutun yrði þá ljóst
hve mikill hluti námsaðstoðar
hvers einstaklings væri lán og hve
stór hluti styrkur.
Beinir styrkir Lánasjóðs eru nú
taldir nema 34 milljónum króna,
sem eru ferðastyrkir. I skýrslunni
kemur fram að þessi upphæð er
öllu hærri ef lagt er mat á niður-
fellingu eftirstöðva höfuðstóls eft-
ir 40—50 ár, vaxtaleysi og lán-
tökugjaldsleysi. Þá lítur dæmið
öðru vísi út og styrkirnir nema um
135—330 milljónum króna, að
meðtöldum 34 milljónum í ferða-
styrki. Þessar upphæðir miðast
við meðal framfærsluvísitölu 1983.
Til viðmiðunar má benda á að
áætlaður rekstrarkostnaður há-
skólans í ár nemur 242 milljónum
króna, miðað við sama verðlag.
Ráðstöfunarfé LÍN 1984 er 554
milljónir króna þannig að styrkir í
þessum skilningi eru töluverðir
hjá Lánasjóði.
Sjóðurinn er nú fjármagnaður í
auknum mæli með lántökum. Þau
lán sem hann tekur bera vexti og
þegar sama fé er aftur lánað út
vaxtalaust rýrnar höfuðstóllinn sé
allt annað óbreytt. Með óbreyttri
fjármögnun LÍN, og einkum verði
honum gert að auka lántökurnar,
er hætt við að til gjaldþrots komi,
hugsanlegra innan fárra ára. Auð-
vitað gerist slíkt ekki í reynd,
heldur kæmi ríkissjóður til bjarg-
ar. Þessi hætta yrði úr sögunni
kæmi til umrædd greining í lán og
beina styrki.“
Hve miklu yrði þá
varið til styrkja ann-
ars vegar og náms-
lána hins vegar?
„í skýrslunni er ekki tekin af-
staða til þeirrar upphæðar Sem
varið skyldi til beinna náms-
styrkja né heldur til námslána.
Það eru pólitískar ákvarðanir sem
verður að taka á pólitískum vett-
vangi. Verði sú afstaða tekin er
alls ekki fyrirséð hvernig eftir-
spurn eftir námslánum verður.
Hvort hún eykst eða minnkar. Það
veltur meðal annars á því hversu
örlátt fjárveitingavaldið verður á
bein framlög til styrkja, atvinnu-
möguleikum námsmanna og al-
mennu efnahagsástandi á hverj-
um tíma.
Hins vegar er ljóst að heildar-
upphæð lána sem námsmenn telja
sig þurfa og kjósa að taka, verður
betur tengd raunverulegri þörf
þeirra en nú er. Upphæð lánanna
gæti orðið hærri en nú er, þar sem
vextir af þeim yrðu jákvæðir og
þau endurgreidd að fullu. Þá er
hugsanlegt að laun langskóla-
menntaðra manna myndu hækka,
sé litið til langs tíma, ef þróunin
yrði sú að þeir stæðu sjálfir í
auknum mæli straum af kostnaði
menntunarinnar. Eins er mögu-
legt að vaxtakostnaður yrði frá-
dráttarbær til skatts, eins og til
dæmis vaxtakostnaður er vegna
fjárfestingar í eigin húsnæði.
Vextir á námslán eru ekkert
nýnæmi í veröldinni. í Skandin-
avíu bera námslán yfirleitt vexti,
til dæmis 11,5% í Noregi, þeir eru
jákvæðir.
Breytingarnar sem bent er á hér
eru verulegar. Góðan tíma og
mikla vinnu þarf að leggja fram
til að kynna þær og útfæra. Þetta
er með öðrum orðum tillaga um
langtímalausn á einu þeirra
vandamála sem greint er frá í
skýrslunni."
Hvað um skamm-
tímaaðgerðir?
„Rekstrarkostnaður skrifstofu
LÍN hefur vaxið hraðar en heild-
arfjárþörf sjóðsins, sem þó fjór-
faldaðist að raungildi á því tíma-
bili sem úttektin nær yfir, 1971 til
1984. Þegar fjármagni er úthlutað
með jafn hagstæðum kjörum og
hjá LÍN er mikilsvert að eftirlit sé
verulegt og þeir einir hljóti aðstoð
sem uppfylla sett skilyrði. Upplýs-
ingaöflun og eftirlit hefur mjög
aukið rekstrarkostnað skrifstof-
unnar. Úthlutunarreglur eru
flóknar og vinna við úthlutun
kostnaðarsöm. f lögum um LfN er
stjórnin ekki hvött til að halda
kostnaði í skefjum. Þar segir: „Ár-
legur rekstrarkostnaður greiðist
af fé sjóðsins." Ef úthlutunarregl-
ur yrðu einfaldaðar og skrifstofu-
starfið endurskipulagt mætti ná
verulegri hagræðingu í rekstrin-
um.
Varðandi úthlutunarreglur er
lagt til að kröfur um námsafköst
verði auknar og almenna reglan sú
að aðstoð verði þá aðeins veitt
skili nemandi fullum námsafköst-
um samkvæmt mati viðkomandi
skólastofnunar eða deildar. Meti
skólastofnun hæfilega námslengd
vera til dæmis þrjú ár verður ekki
veitt til námsins meira fé en sam-
svarar útreiknuðum þriggja ára
námskostnaði eða þriggja ára
tekjumarki, burtséð frá því hvað
hver og einn er lengi að ljúka
náminu. Þá er lagt til að heimild-
arákvæði laganna um víxillán
verði túlkuð þröngt, eins og sýnist
hafa verið vilji Alþingis.
Varðandi félagslegu hliðina er
bent á að hlutverk almannatrygg-
ingakerfisins er að jafna félags-
lega aðstöðu landsmanna. Eðlilegt
sýnist að námsmenn sitji þar við
sama borð og aðrir, að svo miklu
leyti sem lög kveða á um. Vinnu-
tekjur skerða nú verulega láns-
möguleika og því hafa námsmenn
ekki jafn rika ástæðu og áður til
þess að afla sér tekna samhliða
námi. Verði tekjur ekki eða óveru-
lega látnar hafa áhrif á aðstoð-
armöguleika minnkar væntanlega
þörf og ásókn í aðstoðina.
Þá er lagt til að úthlutun miðist
við ákveðin tekjumörk, í stað þess
að byggja á neyslukönnunum um
þarfir námsmanna. Kjör þeirra
verða þá tengd almennum launa-
kjörum í landinu og þar með úr
sögunni hinar fyrirferðarmiklu
umræður um prósentur „láns“-
fjárhlutfalls.
f skýrslunni er bent á leiðir við
endurskipulagningu á skrifstofu-
rekstrinum, svo sem að hraða vél-
væðingu sjóðsins og vinna að út-
hlutun í námsmannahópum. Hver
starfsmaður hefði þá á sinni
könnu vissan fjölda nema sem
hann annaðist í gegnum allt
þeirra nám. Þannig myndaðist
þekking, kynni og aukið traust
milli nema og starfsmanna.
Árdís Þórðardóttir, rekstrarhag-
fræðingur. Ljósm. Mbl./KÖE.
Sjóðurinn leggur nú í verulegan
kostnað við að afla upplýsinga um
nemendur. Lagt er til að nemend-
ur safni sjálfir saman nauðsynleg-
um gögnum með lánaumsókn.
Vanti gögn er þá við námsmann-
inn einan að sakast, auk þess sem
sjóðurinn losnar við útgjöld tengd
upplýsingaöfluninni.
Þá er lagt til að innheimtudeild
sjóðsins verði lögð niður. Verði
vanskila viðskiptamanns sjóðsins
vart hjá Veðdeildinni, verði
skuldabréfið, eftir tilkynningar
þar um, sett í innheimtu hjá sér-
stökum innheimtuaðilum. Van-
skilakostnaður yrði þá borinn uppi
af vanskilamanni, en ekki af
sjóðnum sjálfum, eins og nú ger-
ist.“
Hversu mikill beinn
sparnaður gœti hlot-
ist af framkvœmd
skammtímatUlagn-
anna?
„Lauslegt mat bendir til þess að
náist samstaða um framkvæmd
tillagnanna geti skrifstofukostn-
aðurinn minnkað um 5—7 milljón-
ir. Það jafngildir námsaðstoð til
50—70 nemenda. Hins vegar gæti
fjárþörf sjóðsins á næsta skólaári
minnkað um 45—72 milljónir
króna yrði dregið úr úthlutun víx-
illána, vegna hertra krafna um
námsafköst, minna félagslegs til-
lits og ef tækist að hvetja nemend-
ur til aukinnar tekjuöflunar. Það
jafngildir því að sjóðurinn þyrfti
um 10% minna ráðstöfunarfé en
gera má ráð fyrir að óbreyttri
skipan. Miðað við það styrkja-
hlutfall sem líkur eru leiddar að í
skýrslunni að sé raunverulegt, er
sparnaður því vegna þessarar
minnkandi fjárþarfar 11—42
milljónir króna. Þannig yrði beinn
sparnaður vegna skammtímatil-
lagnanna samtals 16—49 milljónir
króna," sagði Árdís Þórðardóttir
að lokum.
VE
Glæsilegir vinningar í
i
Glæsi-bingó Armanns fer fram í Sigtúni,
fimmtudaginn 15. marz kl. 20.30. Húsið
opnað kl. 19.30.
PHILIPS
IphilcoIB
ÖLL NÚMER VERÐA DREGIN ÚT AF TÖLVU
Meöal glæsi-vinninga:
Solarlandaferð með Ufsyn Heimilistölvur
Videotæki Utvarps og kassettutæki
Litsjonvarp asamt fjölda annarra glæsi-
Þvottavel legra heimilistækja fra
Örbylgjuofn Heimilistæk|um hf
Hrærivel
. Korfuknattleiksdeild Armanns.