Morgunblaðið - 17.03.1984, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 17.03.1984, Blaðsíða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. MARZ 1984 Blóð og ást Bókmenntir Erlendur Jónsson Jonas Kristjánsson: ELDVIGSLAN. Söguleg skáldsaga. 324 bls. Bókakl. Arnar og Örlygs. Rvík, 1983. Jónas Kristjánsson er doktor í bókmenntum. Hann er líka hand- ritafræðingur og forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar. Þegar slíkur maður sendir frá sér skáldsögu og kallar hana auk þess »sögulega« býst maður við miklum lærdómi en minni skáldskap. En við lestur bókarinnar kemst mað- ur að raun um hið gagnstæða. Eld- vígslan er að vísu söguleg skáld- saga, reist á víðtækri þekkingu og þess konar innlifun sem aðeins næst með langri yfirlegu. En að meirihluta er þetta skáldskapur. Þetta er ekki blóðlaust eins og lærðra manna skáldskapur hefur oft orðið. Þetta er afar líflegur skáldskapur — og að mínum dómi hinn prýðilegasti skemmtilestur — sem undirritaður skoðar hreint ekki sem neikvæða umsögn, öðru nær. Húsakynni, fatnaður, trú, lífsbarátta og hugsunarháttur — allt hefur þetta breyst síðan á vík- ingaöld. En eitt hefur ekki breyst, og það er mannlegt eðli. Það hvorki víxlast né umbreytist á neinn handa máta þó aldir renni, því er óhætt að treysta. Að þekkja þær hliðar málanna og fara rétt með ræður alltaf úrslitum þegar metið er raunverulegt gildi og var- anleiki skáldskapar. Hér er það allt í stakasta lagi. Sögupersón- urnar í Eldvígslunni eru hvorki betur né verr innrættar en við. Þær eru haldnar nákvæmlega sams konar kenndum og leita þeim útrásar með sama hætti og nú gerist. Hins vegar ráða aðstæð- urnar jafnan miklu um það hvaða þættir í mannlegu eðli njóta sín helst. Kannski hefur það aldrei sannast betur en á okkar dögum — þó við teljum að við séum nú búin að venja okkur af umgengn- isháttum víkinga! Eldvígslan er víkingaaldarsaga. Ekki gerist hún þó hérlendis held- ur segir hún frá Dönum. Þar hefur þungamiðja norrænnar sögu jafn- an legið, þar hafa frá fyrstu tíð legið krossgötur evrópskrar menn- ingar og norrænnar. Straumar þeir, sem borist hafa til Norður- landa frá meginlandi Evrópu, hafa jafnan skollið fyrst á Danmörku. Svo er í Eldvígslunni. Víkinga- öldin er að ná hámarki. »Ut- þenslustefna« er slíkt kallað nú á dögum. Ríki tekur skyndilega að herja á nágranna, heimta gögn og gæði af landi þeirra og hneppa sjálfa þá í fjötra, gera þá sér und- irgefna, láta þá hlýða eða hafa verrá af ella. Víkingarnir í Eld- vígslunni herja á alla nágranna — nema síst önnur Norðurlönd! Englendinga og íra skelfa þeir sem mest má verða. Og Frakkar verða að lúta í lægra haldi. Og það voru engin tilfallandi strandhögg sem höggvin voru á þessum slóð- um. Sex ti! sjö þvsund manna her stefndi á skipum upp Signu og kúgaði kóng og prest jafnt sem al- þýðu. Slíkir leiðangrar voru ekki undirbúnir og farnir af ævintýra- þrá einni saman. Ábatavonin var jafnan mikil. Þetta var heims- valdastefna í orðsins fyllsta skiln- ingi. Um sama leyti var kristnin að berast að sunnan til Danmerkur. Hún fór hægar en víkingaskipin á Norðursjónum, en hvikaði ekki frá settu marki og kæfði að lokum framaþrá víkinga. Ekki munu vík- ingakonungar hafa óttast þessa nýbylgju né hugsað sér að svo ókarlmannlegur boðskapur ætti eftir að höfða til Dana og annarra norrænna manna. En þar sannað- ist sem oftar að skyggir Skuld fyrir sjón. Jónas Kristjánsson Aðalsöguhetjan í Eldvígslunni er Ubbi í Hleiðru, sonur Ragnars loðbrókar. Hann er að því leyti dæmigerður fyrir sinn tíma að hann kynnist flestu sem ungum manni stendur til boða á sínum tíma. Bardagar og annars konar mannraunir eru þá ekki undan skildar. Hann fer til nágranna- landa og er þá oft og víða í háska staddur. Vegna heppni og eigin at- gervis lifir hann að verða gamall maður. En slíku var hreint ekki að heilsa um alla víkinga. Hann kynnist kristninni og ákveður að taka trú — ungur maður — og hverfur ekki frá henni er árin fær- ast yfir. Eigi að síður átti hann eftir að fara í víking með bræðr- um og félögum og fremja allan þann venjulega dólgskap sem tíðk- aðist hjá framandi og undirokuðu fólki. Hvarvetna var barist upp á líf og dauða. Þegar dregur að sögulokum verður Ubbi innlyksa í klaustri á írlandi, gamall maður, og hafði hann þá bragðað á flestum þeim ávöxtum sem nægtaborð víkinga- aldar hafði að bjóða, forboðnum sem leyfilegum. Hann tekur þá að rekja sögu sína fyrir klaustur- bræðrum og síðan að skrá hana, og er það form haft á Eldvígslunni sem sögð er í fyrstu persónu, lögð Ubba í munn. »Já, Ubbi Austmað- ur, skrifaðu sögu þína. Lýstu óhæfuverkum þinna kynsmanna til viðvörunar öllum góðum lýð- um,« segir Kristófórus ábóti við hann. Það er bæði til glöggvunar — og skemmtunar þeim sem sögufróðir eru — að ártöl eru sums staðar prentuð úti á spássíum þannig að lesandi veit hvar hann er staddur á rás tímans. Síðast í bókinni er prentað á spássíu ártalið 874 sem kemur okkur íslendingum auðvit- að kunnuglega fyrir sjónir. Látið er sem sagan sé skráð hér um bil hálfum öðrum áratug síðar. Þá er víkingaöldin nær há- marki. Víkingar fóru um allar jarðir. Og þá hlaut einnig að draga að því að þeir rækust á ísland og byggðu það. Og það var ekki að- eins að víkingar settust hér að. Hingað fluttu þeir með sér vík- ingaaldarhugsunarhátt, skáldskap og trú — að ógleymdri sinni nor- rænu tungu. Allt þetta varð líf- seigara hér en annars staðar á Norðurlöndum. Fyrir bragðið skiljum vid nú Eldvígsluna betur en aðrir þó svo að hún gerist ekki hér heldur i því norrænu landi sem í sumum greinum stendur okkur fjærst. Var að furða þó norskur menntaskólakennari legði fyrir nemendur sína ritgerðar- verkefnið/ »Hvers vegna náðu norskar bókmenntir mestum blóma á íslandi?* Saga vikingaaldarinnar minnir okkur á að ekkert er varanlegt, hversu sterkt og áleitið sem það kann að sýnast í andartakinu. Mér hefur þótt vera hljótt um þessa bók. Svo virðist sem sumir leggi ekki lengur óskorað gæðamat á skáldskap; meti hann fremur sam- kvæmt mismunandi dulbúnum pólitískum boðskap. Ég óttast að það sé forboði hnignandi bók- menningar. Slíkt hefur áður gerst. Minnumst þess að tveim öldum eftir að Njála var skrifuð voru skinnhandrit skorin niður í skó- bætur og fatasnið! Eldvígslan er að mínum dómi gagnmerkur Skáldskapur því þar fer saman þekking á efninu, ástríðuhiti og listatök á stíl og máli. Þess má að lokum geta að bók þessi er mun meiri að lesmáli en blaðsíðutalið bendir til. Brotið er stórt. Letrið fremur smátt. Og yfir fjörutíu línur á síðu. Iðnaðaruppbygging á Stykkishólmi Stykkishólmi, 13. mars. UM SEINUSTU helgi fóru héðan til Þýskalands menn frá fyrir- tækjum hér í bænum á iðnaðar- sýningu og um leið til að kynna sér smáiðnað með hugmynd um að geta nýtt það í framtíðinni hér í Stykkishólmni. Fyrirtækin sem að þessari ferð standa eru Trésmiðjan Ösp, Tré- smiðja Stykkishólms og Skipa- smíðastöðin Skipavík. Trésmiðj- urnar hafa haft ærin verkefni hér í vetur. Trésmiðjan Ösp hefir framleitt hér mörg hús (eining- arhús) og þrátt fyrir erfiða tíð hafa húsin risið upp hér hvert af öðru, auk þess sem hús eru seld til Reykjavíkur og verða þar sett á grunn mjög bráðlega. Ég held að á næstunni verði þar reist minnsta kosti tíu einingarhús. Þá er Trésmiðja Stykkishólms með raðhús í byggingu með fimm íbúðum og eru tvær þegar seldar. Þrátt fyrir hversu mikið hefir verið byggt hér virðast enn vand- ræði með húsnæði. Fréttaritari í Laugardalshöll í dag (laugardag) kl. 13.30.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.