Morgunblaðið - 05.05.1984, Blaðsíða 8

'tótiE!dÖ!NBL'ÁfeÍÍÍ,'tÁÚ‘ÖÁRÖÁr6'Úfiíá/MÁl,lðfe4
feosDsö DŒáD
n 241. þáttur
Umsjónarmaður Gísli Jónsso
Haraldur Ágústsson í Reykja-
vík skrifar 7. apríl:
„í grein þinni um ísl. mál í
Morgunblaðinu 7. þ.m. talar þú
um að tína til meinbugi í þess-
arri...
Þ e g a r ég hafði lesið grein
þína datt mér í hug að þú hefðir
gaman af því að sjá hvað ég hef
tekið saman um meinbugi í læs-
ingum. Ég held að orðið meinb-
ugur sé komið úr læsingum og að
danska orðiö menlekke sé það
sem í dag nefnist meinloka."
Ég þakka Háraldi kærlega
mjög fróðlegt og merkilegt bréf
og alla þá alúð sem hann hefur
lagt við móðurmálið, ekki síst
með orðasmíð í sambandi við
iðnað og handverk margs konar.
Ég birti hér kafla úr bréfi hans
og vona að unnt reynist að
prenta mynd af teikningum
hans. Yrði þátturinn þá
myndskreyttur í fyrsta sinn. Og
gefum svo Haraldi orðið öðru
sinni:
„Meinbugir“
Á 4. mynd er sýnt hvernig læs-
ingin, á myndum 1—3, hefur ver- I
ið endurbætt með því að setja í
hana meinbug (hringlaga járn- j
þynnu) sem fest er á skrárkinn- I
ina ofan við skráargatið. Til þess
að hægt sé að opna læsinguna
þarf lykillinn að vera með
meinskerðingu sem fellur utan
um meinbuginn.
ýmissa ljóða- og vísnahöfunda,
þótt það sé að vísu langtum al-
gengara í munnmælum. Að mínu
viti hárrétt ákvörðun að setja
þáttinn ekki í vísnabann fram-
vegis þeirra hluta vegna.
Vinsamlegast."
Enn er að þakka langt og sér-
legt bréf frá Sveinbirni Bein-
teinssyni á Draghálsi. — Þar
tekur hann okkur í kennslustund
í bragfræði. Hér á eftir fer
meginefni bréfsins:
„Sæll og heill.
Fyrst ætla ég að þakka þér
fyrir marga góða þætti. Ég má
víst heita áhugasamur um ís-
lenskt mál og íslenska ljóðagerð.
Það er nú reyndar dálítið kát-
legt, að það, sem kom mér til að
skrifa þér, var að ég rakst á nær
ársgamalt blað með þættinum
(ísl. mál 28. maí ’83). Þar er m.a.
rætt um vísur og bragarhætti.
Þar er Sigríður Hjálmarsdóttir
að leiðrétta þá hugmynd að
stuðlafall sé afbrigði braghendu.
Þetta er rétt hjá henni, þessir
þættir eru hvorki líkir né skyldir
og eiga fátt sameiginlegt nema
braglínufjöldann.
Þá langar mig til að koma því
á framfæri, að í seinni tíð hef ég
orðið var við að menn kunna
ekki að yrkja undir þessum hátt-
um. í braghendu kemur það
helst fram í því að einn stuðul
Bsingarjárn
Ni Kei
Lykiil
T./kili
W
Meir.skerðing
Keinbugur
Skráarcein
4. iíiynd
Kein í skráargati gegnir tvíþættu l:lutverki:
1) Keinið á að varna því að í skráargatið sé hægt að stinga
öðrum lykli en þeim sem er með laggarskerðingu samsvarandi
meininu.
k) Þegar lykli með_ laggarskerðingu er stungifl í skráargat með
samsvarandi meini nemur skegg lykilsirs staðar á meíninu í
mótstæðri skráarkinn. Þetta hefur þann kost að ekki þarf að
vanda eins til hálslengdar lykilsins; enda eru ekki állir
lyklar með kraga. Hálslengrt er bilið frá lykilkraga að lyk-
ilskeggi.
!t!!
Skráarriein
Laé,gcii-3k e r ing
Þá þakka ég Jóhanni Hjalta-
syni í Reykjavík þetta uppörv-
andi bréf:
„Hr. Gísli Jónsson. Ég þakka
kærlega alla þína fróðlegu og
oftar en hitt bráðskemmtilegu
þætti um íslenskt mál í Laug-
ardags-Mogganum. Þættina læt
ég aldrei ólesna fram hjá mér
fara eins og margt annað, t.d.
auglýsingaflóðið. í sambandi við
síðasta þáttinn nr. 238 tel ég að
þú hafir alveg ugglaust rétt fyrir
þér í því, að orðið „skefli" sé
sjaldyrði vítt og breitt um land-
ið, þó að ég á hinn bóginn dragi
ekki í efa að Valgeir Vopnfirð-
ingur muni réttilega, að á upp-
vaxtarárum hans austur þar
hafi orðið verið í hvers manns
munni og sé ef til vill enn í dag.
Fyrir margt löngu var mér
kunnugt allvíða um norðanverða
Vestfjörðu og minnist þess ekki
að hafa nokkurn tíma heyrt orð-
ið „skefli" notað sem nafnorð,
þ.e. snjóskafl, en aftur á móti
algengt sagnorð að „skefla",
skefla yfir, skefla í kaf, þ.e.
fenna yfir, fenna í kaf. Bæði
þessi orð og merkingar þeirra
eru í Orðabók Menningarsjóðs.
Ég hef einnig nokkrum sinn-
um rekið mig á að prentuð rit
fara stundum rangt með nöfn
vantar í frumlínuna, þeir eiga að
vera þrír og auðvitað á réttum
stað.
í stuðlafalli er stundum
skakkt stuðlað í frumlínu. Al-
þekkt dæmi um þetta er vísa í
íslandsklukku Kiljans:
Áfram meður sveinum geisar
sínum — (skrifað eftir minni).
Eins og þú veist er þetta snúið út
úr vísu eftir Magnús Jónsson á
Laugum og víðar. Hjá honum er
ljóðlínan þannig:
Sína þá meA sveina áfram heldur —
Magnús var ágætt rímnaskáld
og setti ætíð stuðlana á réttan
stað í stuðlafalli. í sama þætti
minntist þú á Griðkurímu sem
er bráðskemmtileg. Bragarhátt-
urinn er gagaraljóð, stímuð, ekki
oddhend. í oddhendum háttum
er fyrri bragliðurinn (rímliðub-
inn) í miðri braglínu, eins og í
Kolbeinslagi. Stíman virðist
lengi hafa verið í tísku í Þingeyj-
arsýslu og á Austfjörðum, og
eimir eftir því hjá Páli Ólafs-
syni:
Rangá fannsl raér þykkjuþung --
Svo hætti ég þessu rausi um
bragarhættina, enda mál til
komið. Reyndar datt mér í hug
þessi vísugarmur áðan. Þar
hefnist mér fyrir afskiptasem-
ina:
OímIí skín á greinabasl,
(>íhIí fer með ordarí.sl,
veislukoNt otj kvædanasl.
Kvísla.st víAa hragaNysl.
Ja, sei, sei.
(Innskot umsjónarmanns:
Þetta munu þá vera stímuð gag-
araljóð.)
Nú vík ég að öðru. Mig langar
til að spyrja um tildrög að vísu
sem ég lærði í barndómi:
Hátt upp í hengilinn (eða Hengilinn)
halaðu lærió;
slepptu ekki, slunninn þinn,
því .slitið er snærið.
Mér var sagt að þetta mundi
um mann sem hefði verið að
klifra í Hengilinn, fjallið. Nú
þykir mér önnur skýring senni-
legri og hún er þessi:
Tveir menn hafa verið að
hengja kjöt upp í eldhús til reyk-
ingar. Það er nokkuð hátt frá
gólfi til rjáfurs og annar stendur
á einhverri hækkun og hinn lyft-
ir stykkjunum til hans, en sá
fyrrnefndi hengir þau á krókinn.
Nú vantar mig að vita hvort til
sé, eða hafi verið, eitthvað sem
heitir hengill, krókur, nagli, titt-
ur eða snagi eða þverbiti, eitt-
hvað til að hengja á. Svo er þetta
e.t.v. ekki annað en orðhengils-
háttur hjá mér. Mig langar til
viðbótar að vitna í söguna um
Hallgrím og Guðríði, þegar þau
voru að koma kjötinu til rjáfurs
og skáldið segir: Upp, upp ... og
þar hófust Passíusálmarnir.
í þessu snagamáli gæti falist
skýringin á nafni fjallsins Heng-
ill, mér kemur í hug klettastöp-
ull, áberandi upp af Kolviðar-
hóli.
Mikil er sú viska!
Mér kemur stundum í hug að
vísnagerð og rímnakveðskapur
hafi átt mikinn þátt í að halda
íslensku máli frá skemmdum.
Fjölbreytni í máli og margskon-
ar umhugsunarefni hefur verið
góður skóli. Sú kenning, að allur
skáldskapur eigi að vera á ljósu,
auöskildu og einföldu máli er
hinn versti fjandskapur við gott
mál; útþynningarröddin. Loks
langar mig að biðja þig að koma
því á framfæri að það sem flestir
kalla ábendingar, heiti að réttu
lagi bendingar. Eða er það ekki?
Vertu blessaður."
Umsjónarmanni er ekki mikil
eftirsjá að á-inu í ábending, en
ekki þykir honum bending
merkja alls kostar hið sama.
Minna má um leið á orðið vís-
bending.
Umsjónarmaður tekur söguna
um upphaf Passíusálma eins og
hún er, en um tilveru samheitis-
ins hengill er enginn vafi, og
nærtækt að vitna í Orðabók
Menningarsjóðs. Þar er hengill
þýtt: 1) dingull, pendúll. 2) rifið
ræskni. 3) slútandi berg. 4) hór
(þ.e. krókur), ketilkrókur.
Að lokum þakkar umsjónar-
maður skáldinu og allsherjar-
goðanum kaflann um gildi rímna
og málfar kveðskapar, en um til-
drög vísunnar um hengilinn
(Hengilinn) og lærið veit um-
sjónarmaður ekki par.
43307
Opid laugardag og
sunnudag kl. 1—4.
Holtsgata —
vesturbær
Góð 2ja herb. ca. 60 fm
íbúð á 4. hæð. Gott útsýni.
Góður staöur. Verð 1.450
þús.
Álfshólsvegur
Einstakl.íb. í kjallara. Verð ca.
650 þús.
Espigeröi
Mjög góð 2ja herb. íb. á 6. hæð.
Hamraborg
Góð 2ja herb. 60 fm íbúð á 2.
hæð. Verð 1350 þús.
Furugrund
Góð 3ja herb., 87 fm íb., á 2.
hæð. Verð 1650 þús.
Hamraborg
Góö 3ja herb. ib. á 4. hæö.
Verð 1800 þús.
Hofteigur
3ja herb. íbúö á jarðhæö. Verö
1550 þús.
Merkjateigur Mosf.sv.
Góöar 2ja og 3ja herb. íbúðir
ásamt bílskúr.
Hvassaleiti
Vönduö 4ra herb. ca. 110 fm
íbúð á 3. hæð. Verð 1950 þús.
Efstihjalli
Góð 4ra herb. ca. 117 fm íb. á
1. hæð. Verð 2,1 millj.
Engihjalli
4ra herb. íb. á 1. hæð. Verð
1800 þús.
Kjarrhólmi
Vönduö 4ra herb. 100 fm íbúð.
Þvottaherb. í íbúöinni. Verð
1850 þús. Laus í júní.
Ásbraut
Góö 4ra herb. 110 fm íbúð
ásamt bílskúr. Verð 2050 þús.
Þverbrekka
Góð 4ra—5 herb. íbúð á 6.
hæð.
Fellsmúli
Mjög góð 125 fm endaíbúö.
Verð 2,4 millj.
Goðheimar
Góð ca. 160 fm 6 herb.
sérhæö ásamt 30 fm bílsk-
úr. Verð 3,2 millj.
Hlíðarvegur
Mjög góð 120 fm efri sérhæð,
ásamt 30 fm bílskúr, í skiptum
fyrir gott einbýli.
Hjallabrekka
Glæsileg efri sérhæð ca.
130 fm. Parket á gólfum. Ar-
inn. Gróðurhús. Bílskúr ca.
32 fm. Verð 3 millj.
Stóriteigur Mosf.sv.
Endaraöhús ca. 260 fm ásamt
bílskúr.
Kársnesbraut
Nýl. einb.hús., ca. 200 fm, með
bílsk. Góð hönnun, gott útsýni.
Reynihvammur
160 fm einbýlishús á einni hæð.
Verð 3,3 millj.
Höfum til sölu nokkureinbýl-
ishúa meö möguleika á tveim-
ur íbúöum. Hugsanlega í skipt-
um fyrir einbýli á einni hæö.
KIÖRBÝLI
F ASTEIG N ASALA
Nýbýlavegi22 III hæó
(Dalbrekkumegin)
Simi 43307
Sölum.: Sveinbjörn Guömund»»on.
Rafn H. Skúlason, lögfr.
SIMAR 21150-21370
SOLUSTJ LARUS Þ VALDIMARS
inr.M mH t>nRnARS0N HOL
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
Ein af vinsælu íbúöunum viö Blikahóla
Nánar tiltekiö 2ja herb. íbúö á 2. hæö um 60 fm. Nýleg og mjög góö.
Haröviöur, teppi, parket, danfoss-kerfi. Ágæt sameign. ÚUýni. Góöur
bílskúr getur fylgt.
Úrvalsíbúð í háhýsi í Kópavogi
viö Engihjalla á 6. hæö um 100 fm. Tvennar svalir. Mjög góö sameign.
Frábært útsýni.
Viö Fífusel meö sérþvottahúsi
4ra herb. rúmgóö íbúö á 1. hæö um 110 fm. Verö aöeins kr. 1,8 millj.
Viö Fellsmúla með sérþvottahúsi
5 herb. íbúö á 3. hæö um 120 fm. Tvennar svalir. Teppi, parket, dan-
foss-kerfi. Útsýni. Bílskúrsróttur.
3ja herb. íbúöir viö:
Hraunbæ 3. hæö um 90 fm. Ágæt sameign.
Barmahlíö rishæö um 75 fm. Sérhiti. Kvistir. Skuldlaus.
Kjarrhólma 1. hæö 90 fm. Góö sólrík. Sérþvottahús.
Krummahóla 6. hæö 75 fm. Lyfta. Verö kr. 1,5 millj.
Á úrvalsstaö í Garðabæ
Timburhús í byggingu. Frágengiö utan meö gleri og einangrað innan.
Bílskúr 30 fm fylglr. Húsiö er hæö um 100 fm og þakhæö um 71 fm.
Óvenju hagstæö greiöslukjör.
Einstaklingsíbúð viö Hátún
I háhýsi lítil íbúö vel meö farin. Laus fljótlega. Lyfta. Skuldlaus eign.
Ennfremur einstaklingsíbúöir viö Hraunbæ, Karlagötu og Seljaland.
Verö frá kr. 500—600 þús.
Sumarbústaðaland í Laugardal í Árn.
Mjög gotf ræktarland mót suöri og sól. Agætt vegasamband. Teikn. og
uppl. á skrifst.
Einbýlishús í Mosfellssveit
í Holtahverfi nýlegt steinhús ein hæö um 140 fm auk bílskúrs 33 fm.
Ræktuö lóð meö trjágróöri.
Hamraborg — Fannborg Kóp.
Þurfum að útvega 4ra herb. íbúö í lyftuhúsi eða á 1. til 2. hæð. Stór 3ja
herb. íbúö kemur til greina. Skipti möguleg á einbýlishúsi i nágrenninu.
í háhýsi viö Sólheima eöa Ljósheima
Fjársterkir kaupendur óska eftir 3ja—4ra herb. íbúö í lyftuhúsi. Eigna-
skipti möguleg.
Helst viö Karfavog
Þurfum aö útvega traustum embættismanni sem hyggst fyltja til borgar-
innar gott einbýlishús. Æskilegur staöur er Karfavogur eöa nágrenni.
í vesturborginni óskast
Góö sérhæö eöa séreignarhluti. Eignaskipti möguleg á mlnni eign í
vesturborginni.
Opiö í dag laugardag
kl. 1 til kl. 5 síödegis.
Lokað á morgun sunnudag.
ALMENNA
FAST EIGNASAI t M
LAUGAVEG118 SIMAR 21150-21370