Morgunblaðið - 05.05.1984, Síða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. MAÍ 1984
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. MAÍ 1984
25
JMtogtmMfifeifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Evrópuráðið byggir
á lifándi lfðræði
Idag eru 35 ár liðin frá stofn-
un Evrópuráðsins. Dagurinn
í dag er helgaður grundvallar-
hugtökum þess, frelsi og lýð-
ræði.
Evrópuráðið er fyrsta póli-
tíska fjölþjóðastofnunin sem
sett var á fót í Vestur-Evrópu
eftir heimsstyrjöldina síðari. í
dag eru öll lýðræðisríki álfunn-
ar nema Finnland, 21 að tölu
með yfir 380 milljónir íbúa, að-
ilar að ráðinu. ísland hefur átt
aðild að Evrópuráðinu síðan
1950.
Sáttmáli aðildarríkjanna
byggir á persónulegum réttind-
um hverrar manneskju sem
undirstöðu frelsis og lýðræðis.
Mannréttindanefnd og mann-
réttindadómstóll Evrópu hafa
frá upphafi fengið fjölda mála
til meðferðar.
Starfsemi Evrópuráðsins er
stjórnað af ráðherranefnd, sem
utanríkisráðherrar aðildarríkja
eiga sæti í, og fer hvert ríki
með eitt atkvæði. Raðgjafaþing
Evrópuráðsins, sem er elzta
starfandi fjölþjóðaþingið, sitja
þingmenn kjörnir af þjóðþing-
um aðildarríkja. Alþingi á þar
þrjá fulltrúa. Island er og virk-
ur aðili að félagsmálasáttmála
Evrópu.
Starfsvettvangur Evrópu-
ráðsins er víðtækur: mennta-
og menningarmál, æskulýðs-
mál, umhverfis- og náttúru-
verndarmál, heilbrigðismál,
bæjar- og sveitarstjórnarmál,
samræming í lagasetningu og
almenn samskiptamál ríkja
heims.
í ávarpi Evrópuráðsins, í til-
efni 35 ára starfsafmælis
Evrópuríkja innan vébanda
þess, segir:
„Frelsi er frelsi til skoðana-
myndunar og tjáningar, ferða-
frelsi, og frelsi gagnvart
óréttmætum ríkisafskiptum.
Frelsi er að búa í réttarríki,
sem verndar einnig hagsmuni
minnihlutahópa. Frelsi þýðir
réttindi til að taka þátt í mótun
og vörzlu lýðræðisþjóðfélags.
Sá, sem játar frelsinu, er einng
samþykkur alþjóðahyggju og
margháttaðri menningu. Það er
já við Evrópu.
Evrópuráðið, sem saman-
stendur af 21 ríki, tryggir með
mannréttindasáttmálanum
vernd og þróun frjáls svæðis
sem yfirstígur landamæri. íbú-
ar þessa svæðis geta, gagnstætt
því sem tíðkast hjá meirihluta
jarðarbúa, beitt sér opinskátt
fyrir persónulegum, staðbundn-
um, þjóðlegum eða alþjóðlegum
málum. Með þessu frelsi á ungt
fólk möguleika á að taka sjálft
framtíðina í sínar hendur. Virk
þátttaka í lifandi lýðræði gefur
hinum ófrjálsa heimi vonir —
og frelsinu framtíð."
Eins og af þessum orðum sést
starfar Evrópuráðið í anda há-
leitra hugsjóna sem öllum lýð-
ræðissinnum eru kærar.
Flugstöð —
andlit íslands
út á við
Heildarfarþegafjöldi um
Keflavíkurflugvöll var 456
þúsund á sl. ári. Stór hluti
þeirra er viðkomufarþegar, sem
kynnast landinu aðeins af
skammri dvöl. Flugstöðin á
Keflavíkurflugvelli er það and-
lit íslands út á við sem þetta
fólk kynnist.
Meginröksemd þess að reisa
nýja flugstöð á Keflavíkur-
flugvelli er þó ekki sú, að móta
aðlaðandi ásýnd landsins gagn-
vart umheiminum. Flugstöðin,
sem fyrir er, er löngu úrelt,
þjónar hvorki eðlilegum kröf-
um farþega, sem um völlinn
fara, né lágmarkskröfum um
starfsaðstöðu þeirra, er sinna
störfum við þann samskipta-
þátt við umheiminn sem flugið
er. Trékumbaldi sá, sem nú er
notazt við, getur við vissar
kringumstæður breytzt í slysa-
gildru. Bygging nýrrar flugst-
öðvar er og forsenda þess að
skilja að almenn millilandaflug
og varnarliðsstarfsemi, sem ís-
lendingar eru sammála um að
æskilegt sé að gera. Það er ekki
vansalaust, hve seint er brugð-
izt við til úrbóta á þessum eina
millilandaflugvelli landsins.
Heildarkostnaður við bygg-
ingu nýrrar flugstöðvar, sem
hefur verið endurhönnuð og
minnkuð, er áætlaður rúmar 40
milljónir Bandaríkjadala. Þar
af greiða Bandaríkjamenn,
samkvæmt sérstöku samkomu-
lagi, 22 milljónir dala, auk þess
sem, greiða að öllu leyti þann
kostnað sem leiðir af fram-
kvæmdum við gerð flughlaða,
ásamt lögnum, aðkeyrslubrauta
og vega. Kostnaðarþátttaka
þeirra réttlætist af gagnkvæmu
hagræði fyrirhugaðra breyt-
inga. Flugstöðin verður að öllu
leyti íslenzk eign.
Alþingi hefur nú samþykkt
lántöku að fjárhæð 616 m.kr.,
eða jafnvirði 22 milljóna
Bandaríkjadala, sem er
heildarkostnaður íslendinga
við þessar framkvæmdir. Það
kom engum á óvart að Alþýðu-
bandalagið stóð gegn lántök-
unni og framkvæmdinni í heild.
Þegar öryggi og reisn íslands
út á við eiga hlut bregst Al-
þýðubandlagið af gömlum vana.
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins:
Stjórnin stendur
á tímamótum
Grunnur verði lagður að varanlegum úrbótum
ÝMIS orð sem Friðrik Sophus-
son, varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins, lét falla á
fundi Sjálfstæðisfélagsins á
Seltjarnarnesi í fyrrakvöld um
innri málefni Sjálfstæðiflokks-
ins, stjórnarsamstarflð, stöðu
formanns flokksins innan
flokksins og nauðsyn þess að
endurskoða þyrfti hverjir sætu
á ráðherrastólum fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn, hafa vakið
mikla athygli. Blm. Mbl.
ræddi í gær við Þorstein Páls-
son, formann Sjálfstæð-
isflokksins um nokkur þau
atriði sem fram komu í máii
Friðriks, og hans skoðanir á
þeim málurn og öðrum:
„Það verður ekki sagt eftir þessa
ræðu að Seltjarnarnesið sé lítið og
lágt,“ sagði Þorsteinn, er blm.
Mbl. spurði hann í gær hvort hann
væri sammála þeim orðum Frið-
riks Sophussonar, varaformanns
Sjálfstæðisflokksins, að efna-
hagsráðstafanir ríkisstjórnarinn-
ar væru „lítil mús“.
„Ég held að auðvitað verði menn
að átta sig á því að við búum við
mjög erfiðar aðstæður í ríkis-
fjármálunum," sagði Þorsteinn,
aðspurður hvort orð varafor-
mannsins endurspegluðu skoðun
hans á stöðu mála. „Það var í önd-
verðu markmið ríkisstjórnarinnar
að ná jafnvægi í stjórn ríkisfjár-
málanna eftir áralanga óstjórn.
Það er því kannski ekkert óeðli-
legt að menn séu misjafnlega
ánægðir með þá stöðu sem nú er
komin upp, þegar taka þarf veru-
leg erlend lán til þess að standa
undir almennum rekstrarútgjöld-
um ríkissjóðs. Hitt er svo annað
mál að það er ekkert hlaupið að
því að ná endum saman milli
tekna og gjalda, þegar svo langt er
komið fram á fjárhagsárið eins og
raun ber nú vitni.“
Ríkisstjórnin stendur
nú á ákveðnum
tímamótum
„Ríkisstjórnin stendur nú á
ákveðnum tímamótum," sagði for-
maður Sjálfstæðisflokksins. „Ég
hygg að það sé óhætt að fullyrða
að hún hefur unnið þrekvirki á því
ári sem liðið er frá því hún tók við
völdum. Hún hefur komið á jafn-
vægi í efnahagsmálum, og stendur
núna frammi fyrir því verkefni að
gera þessi miklu umskipti að var-
anlegum veruleika. Til þess þarf
mjög markvissa fjármálastjórn,
aukið aðhald í ríkisfjármálum og
peningamálum og margþættar að-
gerðir til þess að örva atvinnu-
starfsemina. Framleiðslu- og
framleiðniaukning er það verkefni
sem nú blasir við. Því verður ekki
náð nema með almennum hag-
stjórnaraðgerðum þar sem hags-
munir atvinnulífsins eru teknir
fram yfir góð og gild útgjalda-
áform opinberra aðila."
— Nú sagði Friðrik í ræðu sinni
að þú hefðir ekki þá stöðu sem þér
bæri, innan flokksins, og úr því
þyrfti að bæta. Hvað vilt þú segja
um þessa skoðun og þá skoðun að
Sjálfstæðisflokkurinn þurfi að
endurskoða það hverjir sitja á
ráðherrastólum, því annars leysist
Sjálfstæðisflokkurinn upp í óskilj-
anlegar öreindir, eins og varafor-
maður flokksins orðaði það?
„Ég kaus það sjálfur eftir lands-
fundinn, að fara ekki í ríkisstjórn.
Ég hef notað tímann til þess að
treysta samband flokksforyst-
unnar við sjálfstæðisfólk í land-
inu. Spurningunni um það hvort
formaður Sjálfstæðisflokksins kýs
að gegna þeim forystuskyldum
sínum innan ríkisstjórnarinnar
eða utan fer auðvitað eftir mál-
efnum og þeim verkefnum sem við
er að glíma. Staður formannsins
er að veita flokknum forystu og ég
mun meta það út frá verkefnum
hvort ég vinn mitt hlutverk innan
eða utan ríkisstjórnar.
Við þurfum nú að leggja grund-
völl að nýjum þætti í starfi ríkis-
stjórnarinnar og ég mun meta
þetta út frá hagsmunum flokks-
Þorsteinn Pálsson
ins. Ég veit að það er til þess ætl-
ast að hann víki sér ekki undan
þeim erfiðu verkefnum sem bíða
þess að tekist sé á við.“
— Ertu ekki með þessum orð-
um að segja, að þú sért á leið inn í
ríkisstjórn?
„Ég segi ekkert með þessum
orðum annað en það sem í þeim
felst."
— Er ekki erfitt fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn að ná samstöðu-
með Framsóknarflokknum um
það hvernig skuli staðið að áfram-
haldandi stjórnarsamstarfi, þegar
ekki er einu sinni innbyrðis sam-
staða í flokknum um það hvernig
staðið skuli að málum, eins og
Friðrik orðaði það?
„Nei, en það er auðvitað alveg
rétt, sem Friðrik segir, að það nær
enginn flokkur árangri í baráttu
sinni, nema flokksmennirnir
standi saman. Það á ekki síst við
þegar þjóð á í erfiðri baráttu við
jafnalvarlegan efnahagsvanda og
við höfum verið að glíma við. Við
slíkar aðstæður er árangur auð-
vitað kominn undir samstöðu."
Engar dagsetningar
— Nú er það að skilja af þínum
orðum og orðum varaformanns-
ins, að nauðsynlegt sé að endur-
skoða stjórnarsáttmálann. Hversu
langan tíma ætlið þið ykkur til
þess að kanna hvort hægt er aö
komast að sameiginlegri niður-
stöðu með Framsóknarflokknum
um slíka endurskoðun?
„Ég nefni engar dagsetningar á
þessu stigi málsins."
— Á að þínu mati að efna til
kosninga á nýjan leik, ef slík sam-
staða næst ekki?
„Menn verða auðvitað að meta
þessar aðstæður út frá hagsmun-
um þjóðarinnar. Ég tel að það
verði að reyna á það að þessari
stjórn verði fram haldið. Hún hef-
ur alla möguleika til þess ef vilji
er fyrir hendi, samstaða og áræði.
Það er lakari kostur að efna til
kosninga, en þetta verða menn að
meta út frá þeim hagsmunum sem
í húfi eru fyrir þjóðina."
— Friðrik segir að enn þurfi
hátt í milljarð í erlendri lántöku,
til þess að hægt verði að greiða
lausaskuldir útgerðarinnar og
húsnæðispakkann svokallaða.
Hver er þín skoðun á því?
„Það er alveg ljóst að við getum
aldrei fullnægt ítrustu kröfum um
fjármagnsfyrirgreiðslu til ein-
staklinga eða atvinnugreina. Slíkt
undanhald myndi hrekja stjórn-
ina af leið og veikja hana.“
— Telur þú að útreikningar
Þjóðhagsstofnunar á .erlendu
skuldahlutfalli þjóðarin^iar séu
rangir?
„Eg hef enga skoðun á því og
veit ekki nákvæmlega hvaða út-
reikninga þeir leggja til grund-
vallar. Það breytir auðvitað ekki
úrslitum í þessu hvort lántökurn-
ar eru einu broti yfir 60% eða
broti undir 60%. Áhyggjuefnið er
að menn hafa nú neyðst til að taka
allmiklu meiri erlend lán en stefnt
var að.“
Friðrik Sophusson á fundi Sjálfstæðisfélags Seltjarnarness:
„Setja þarf formanninn á
þann stað sem honum ber“
— en ekki „þann stall“, eins og ranglega var sagt í frétt Mbl.
ÞAU MISTÖK urðu í frásögn í bak-
síðufrétt Mbl. í gær af ummælum
Friðriks Sophussonar, varaformanni
Sjálfstæðisflokksins, á fundi Sjálf-
stæðisfélags Seltjarnarncss í fyrra-
kvöld, að haft var eftir honum, að
setja þyrfti formann Sjálfstæðis-
flokksins á þann stall sem honum
bæri. Varaformaðurinn sagöi aftur á
móti: „Við verðum að setja formann
flokksins á þann stað sem honum
ber.“ Leiðréttist þetta hér með og er
Friörik beðinn velvirðingar á þessum
mistökum.
Hér á eftir fer orðrétt, unnið af
segulbandsupptöku af fundinum, sá
kafli ræðu varaformannsins, þar
sem hann fjallaði um þetta mál.
Hann sagði: „Ég held jafnframt að
við þurfum að leysa annað mál inn-
an flokksins og það er að við verð-
um að setja formann flokksins á
þann stað sem honum ber. Það er
ekki hægt lengur fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn að starfa þánnig, að for-
maður flokksins, sem — ég ætlaði
nú að fara að segja, sem við kusum
á síðasta landsfundi — sem ein-
hverjir ykkar hafa sjálfsagt kosið á
síðasta landsfundi, og við ætluðum
okkur ekki að fjárfesta í aðeins í
eitt eða tvö ár, eða eitt kjörtímabil.
— Við þurfum að setja hann á þann
stað, að hann geti staðið við stjórn í
þessum flokki. Það er ekki hægt,
þegar hann þarf að taka við málum
öllum úr höndum ráðherranna og
eiga fyrst við þau, þegar þeir hafa
fjallað um þau á þeim stað, sem er
auðvitað mesti valdastaður á ís-
landi, innan ríkisstjórnarinnar.
Með öðrum orðum. Það kemur til
álita, og þar er ég að lýsa minni
persónulegu skoðun, sem ég hef
ekki rætt, hvorki við þingflokk eða
annan. Ég er að lýsa þeirri skoðun
minni, að það kemur til greina, ef
okkur tekst að setja kaflaskil í
okkar stöðu, að við endurskoðum
það hvaða þingmenn eða hvaða
menn á vegum þingflokksins eiga
að fara með ráðherraembætti. Eg
segi þetta einfaldlega vegna þess að
ef fram heldur eins og hingað til
hefur gerst, að hver og einn á að
geta sagt það sem honum sýnist,
þegar honum sýnist, þá er þessi
flokkur að leysast upp í einhverjar
öreindir óstjórnanlegar.
Það sem heiur áunnist innan
flokksins er einmitt það, að okkur
hefur tekist að sýna eindrægni á
landsfundi og fyrir síðustu kosn-
ingar, en það er ekki nóg í orði
kveðnu að standa að baki forust-
unnar, ef'hún á ekki að hafa vald á
málum á hverium tíma á vegum
Sjálfstæðisflokksins. Ég held þess
vegna að aðeins ef við sýnum slíka
samstöðu sé möguleiki á því að við
getum náð þeim árangri sem við
viljum ná, annað hvort innan þess-
arar ríkisstjórnar eða í stjórnmála-
baráttunni."
Varaformaður Sjálfstæðisflokksins:
Styð stjórnarfrumvarp-
ið en vildi ganga lengra
„Ég styð þetta frumvarp um ráðstafanir í ríkisfjármálum, sagði Friðrik
Sophusson, varaformaður Sjálfstæðisflokksins, á Alþingi í gær, „en tel að
ekki hafi verið gengið nógu langt
auknum útgjöldum.“
Svavar Gestsson, formaður Al-
þýðubandalags, og Kjartan Jó-
hannsson, formaður Alþýðuflokks,
vitnuðu óspart til orða varafor-
manns Sjálfstæðisflokksins á
flokksfundi á Seltjarnarnesi í
fyrradag og á baksíðu Morgun-
blaðsins í gær, sem talað hafi um
„bandorminn" sem „litla mús“ og
óeiningu í Sjálfstæðisflokki og
milli stjórnarflokka sem orsök
þess, hve viðbrögð ríkisstjórnar-
innar væru óburðug. Kváðu þeir
stjórnarandstöðunni hafa bætzt
góður liðsmaður þar sem væri
varaformaður Sjálfstæðisflokks-
ins.
Friðrik Sophusson kvað nauð-
synlegt að gera sér grein fyrir því
að orsök erfiðleika í ríkisfjármál-
í niðurskurði eða tekjuöflun á móti
um á líðandi stund væri óstjórn
valdaára Alþýðubandalags, þegar
erlendar skuldir hækkuðu úr
34,4% (1980) í 60% (1983) af þjóð-
arframleiðslu, verðbólga marg-
faldaðizt, ríkissjóður nærðist á að
skattleggja eyðslu (innflutning)
þjóðarinnar langt umfram út-
flutning, viðskiptahalli og erlend-
ar skuldir uxu ógnvekjandi og
röng fjárfestingarstefna dró úr
hagvexti og lífskjörum. Núverandi
ríkisstjórn hafi náð stórkostlegum
árangri í verðbólguhjöðnun, úr
130 stigum Svavars Gestssonar í
15 stig Alberts Guðmundssonar.
Þennan árangur ber að verja. Ekki
sízt með áframhaldandi aðhalds-
aðgerðum, m.a. við gerð næstu
fjárlaga.
Varnar- og öryggismál í skýrslu utanríkisráðherra:
Varnir íslands ekki
ögrun vid neina þjóö
— hlutleysi íslands án varna væri einskis virði
Morgunblaðið birtir hér í
heild kafla úr skýrslu Geirs
Haligrímssonar, utanríkis-
ráðherra, til alþingis um utan-
ríkismál þar sem fjallað er um
varnar- og öryggismál. Milli-
fyrirsagnir eru blaðsins.
Herfræðilegt mikilvægi
íslands.
Það er réttur sérhverrar þjóðar
að að tryggja fullveldi og frelsi sitt
af fremsta megni og þar með sjálfs-
ákvörðunarrétt sinn. Við íslend-
ingar höfum gert okkur grein fyrir
þessum rétti, bæði í orði með
ákvæðum 75. greinar stjórnarskrár-
innar, þar sem sérhver vopnfær
maður er skyldur að taka sjálfur
þátt í vörn landsins og með aðild að
stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, þar
sem sérhverju aðildarríki er áskil-
inn réttur til sjálfsvarnar eitt sér
eða með öðrum ríkjum.
Ekki verður horft fram hjá þeirri
staðreynd, að lega íslands í Norð-
ur-Atlantshafi er afar mikilvæg frá
herfræðilegu sjónarmiði. í þeim
efnum skiptir ekki máli hvort hér er
varnarlið eða ekki. Tilvist varnar-
liðsins breytir ekki legu landsins
eða eðli hugsanlegra styrjaldar-
átaka, sem fram færu (grennd þess.
Við íslendingar breytum ekki legu
landsins. Hernaðarlegt mikilvægi
lands okkar er því miður staðreynd
og á þeirri forsendu verðum við að
trygja frelsi okkar og öryggi.
Um þessar mundir eru 35 ár frá því
að ísland gerðist stofnaðili að
Norður-Atlantshafsbandalaginu, er
stofnað var í því skyni að tryggja
frelsi lýðræðisríkja í Vestur-Evrópu
og Norður-Ameríku, þjóða sem
standa okkur næst. Grundvallar-
lögmál aðildarríkja bandalagsins
hefur alla tíð verið, að litið er á árás
á eitt þeirra sem árás á öll og þar
með gripið til sameiginlegra varna
en engum vopnum NATO verður
beitt nema í því skyni. Þetta
grundvallarviðhorf var enn áréttað
í yfirlýsingu utanríkisráðherra Atl-
antshafsbandalagsríkjanna,
Brussel-yfirlýsingunni, sem gefin
var út á fundi ráðherranna sem ég
sótti í desember sl. en þar er m.a.
komist svo að orði: „Bandalag okkar
ógnar engum. Við munum aldrei
beita vopni nema á okkur verði ráð-
ist. Við sækjumst ekki eftir yfir-
burðum en munum heldur ekki
sætta okkur við að aðrir nái yfir-
burðum yfir okkur."
Sjálfstæöið tryggt
Við íslendingar höfum talið
sjálfstæði þjóðarinnar best tryggt
með aðild að Atlantshafsbandalag-
inu og varnarsamningum við
Bandaríkin frá 1951. Enn er þörf
fyrir dvöl varnarliðsins að áliti mik-
ils meirihluta íslendinga, enda
myndi skapast óvissa og e.t.v. upp-
lausn í öryggismálum á
Norður-Atlantshafi, ef ísland yrði
varnarlaust.
Hlutleysi ríkja er ekki virt mikils
hvort heldur er í friði eða stríði eins
og dæmin sannan, þegar sovéskir
kafbátar sigla í landhelgi Svía, og
sýna þó Svíar myndarlega viðleitni
að vernda hlutleysi sitt og kosta til
þess miklum fjárfúlgum.
Geta má nærri af reynslu okkar
og annarra þjóða, að hlutleysi ís-
lands án varna væri einskis virði.
Hér á landi er enginn sá vopna-
búnaður til árásar, sem neinni þjóð
gæti stafað hætta af. Varnir íslands
geta því ekki talist ögrun við neina
þjóð, enda hefur eðli stöðvarinnar
sem varnarstöðvar ekki breyst í
tímans rás. Varnarliðið er hér til
varnar landinu og svæðunum um-
hverfis það, komi til átaka. En þótt
eðli varnarstöðvarinnar hafi ekki
breyst, hefur hlutverki hennar und-
anfarin 20 ár færst meira í það horf,
að vera eftirlitsstöð, þar sem fylgst
er með flugi herflugvéla í nágrenni
landsins og haldið er uppi eftirliti
með ferðum skipa og leit að kafbát-
um. Slíkt eftirlit er að vissu leyti
forsenda þess, að ríki Atlantshafs-
bandalagsins geti ávallt verið nægi-
lega viðbúin að mæta með sameig-
inlegum aðgerðum öllum hættum,
er steðja að og séu því ekki opin og
óvarin fyrir pólitískum þrýstingi
annarra ríkja.
Aukin þátttaka
íslendinga
Eftirlitsstarfið umhverfis landið
þarf að auka og við Islendingar eig-
um eindregið að taka virkan þátt I
slíku starfi. Skulu í því sambandi
nefnd tvö dæmi um mögulega þátt-
töku okkar: — Rætt hefur verið um
byggingu nýrra ratsjárstöðva til að
bæta út brýnni þörf á eftirliti með
herflugvélum, er birtast skyndilega
í námunda við lofthelgi Islands án
nokkurrar viðvörunar eða tilkynn-
ingar. Ljóst er, að íslenskir starfs-
menn eru færir um að starfrækja
slíkar stöðvar einir.
— Kanna þarf gaumgæfilega
hlutverk landhelgisgæslunnar í
eftirlitsstarfi umhverfis ísland og
hvort ekki sé rétt að koma á verk-
efnaskiptingu, sem gæti stuðlað að
mun nákvæmari upplýsingaöflun
um skipaferðir nálægt landinu en
nú er fyrir hendi.
Ég nefni einungis tvö dæmi að
þessu sinni, en grundvöllurinn að
virkri þátttöku okkar íslendinga í
varnarsamstarfi Atlantshafsbanda-
lagsins er að við öðlumst sjálfir
meiri reynslu og þekkingu á varn-
armálum, er geri okkur betur fært
að leggja sjálfstætt mat á þá hern-
aðarlegu stöðu, sem þjóð okkar býr
við. Með þeim hætti verðum við í
stakk búnir til þess að taka fullan
þátt í stefnumörkun um fyrirkomu-
lag varna landsins. Með slika þekk-
ingu að bakhjarli hljótum við að
óska úrbóta, ef við teljum vörnun-
um að einhverju leyti áfátt — eða
hafna hugmyndum og fyrirætlunum
á þessu sviði, er við teljum að séu
Geir Hallgrímsson
ekki í samræmi við þarfir okkar og
stefnu í öryggismálum.
Stefnt verður því að eflingu varn-
armáladeildar bæði með hliðsjón af
núverandi umfangi verkefna hennar
og ekki síður í þeim tilgangi að á
vegum utanríkisráðuneytisins verði
ávallt til staðar fullnægjandi sér-
fræðileg þekking á varnarmálum.
Athugun stendur yfir á því hver
sé heppilegust tilhögun þessara
mála og ég vænti þess, að geta skýrt
frá niðurstöðu hennar síðar á þessu
ári.
Til þess að geta gegnt hlutverki
sínu eins og við ætlumst til og mætt
þeim vanda, er við blasir, þarfnast
varnarstöðin stöðugrar endurnýj-
unar í formi tækja og mannvirkja,
eigi eftirlits- og varnargildi hennar
að haldast. Vil ég því minnast á eft-
irfarandi í því sambandi.
Helguvík
— Hafin var í nóvember sl. smíði
á fyrsta áfanga olíubirgðastöðvar í
Helguvík, en heimild fyrir þessum
áfanga var veitt í október 1982.
Framkvæmdir við annan áfanga,
olíuhafnar, hefjast væntanlega á
næsta ári, fáist nauðsynlegar fjár-
veitingar af hálfu Atlantshafs-
bandalagsins og Bandaríkjanna.
Seinni áfangar olíubirgðarstöðvar-
innar, sem auka geymarými, eru
ráðgerðir á næstu 8—10 árum.
Heildargeymslurými mun tæplega
þrefaldast miðað við núverandi
geymslurými, en ekki fjórfaldast
eða jafnvel áttfaldast eins og haldið
hefur verið fram af ýmsum aðilum.
Endanleg afstaða til stærðar
geymslurýmisins hefur enn ekki
verið tekin en ætlunin með þessum
framkvæmdum er að tryggja, að
varnarliðið geti betur sinnt hlut-
verki sínu hér. Helguvíkurhöfn mun
annars vegar leysa vandamál, sem
skapast hafa vegna olíuflutninga
um Keflavíkurhöfn og hins vegar
gefa Suðurnesjamönnum meira
svigrúm til hafnarframkvæmda,
þegar fram í sækir. Olíubirgðastöð-
in mun jafnframt smátt og smátt
leysa núverandi geymasvæði fyrir
ofan Keflavík og Njarðvík af hólmi,
þannig að olíumengunarhætta verð-
ur ekki lengur fyrir hendi og geym-
arnir standa ekki í vegi fyrir fram-
kvæmd aðalskipulags byggðarinnar.
Nýjar orustuþotur
Áætlað er, að á miðju ári 1985
verði skipt um orustuþotur varnar-
liðsins og þá teknar í notkun vélar
af gerðinni F-15. Vegna hinna stöð-
ugu aukningar á undanförnum ár-
um á flugi herflugvéla frá Kola-
skaga úr norðri, er ákveðið að fjölga
orustuþotum úr 12 í 18 í því skyni að
treysta eins og hægt er eftirlit og
loftvarnir íslands. Utköll á orustu-
þotum varnarliðsins hafa aukist
verulega á síðustu árum. Árið 1975
og 1976 voru útköll alls 140 en 1982
og 1983 samtals 290, hafa tæplega
tvöfaldast á 7 ára tímabili. Otköll
eru að jafnaði töluvert færri en flug
sovéskra herflugvéla inn á eftir-
litssvæði varnarliðsins. Núverandi
orustuþotur varnarliðsins. F-4
Phantom, komu fyrst til Islands ár-
ið 1973. Þær voru fyrst teknar í
notkun upp úr 1960, en F-15 vélarn-
ar fyrir u.þ.b. 9 árum. Vopnabúnað-
ur F-15 er áþekkur F-4 Phantom,
þ.e. þær eru búnar samskonar
flugskeytum, en radartæknin er
margfalt betri. Hávaðinn frá F-15
er minni, flugtak styttra og flugþol
aðeins meira. Fyrir komu F-15 vél-
anna verður lokið við níu flugskýli
sem nú eru f byggingu á varnar-
svæðinu og hugsanlega byrjað á
byggingu fjögurra til viðbótar.
Ratsjárstöðvar
— Eins og minnst hefur verið á
stendur yfir athugun varðandi
hugsanlega staðsetningu ratsjár-
stöðva á Vestfjörðum og Norð-
austurlandi, er bæta myndi úr óvið-
unandi ástandi á viðvörunarkerfi
landsins. Jafnframt myndu núver-
andi stöðvar verða endurnýjaðar
með umtalsverðri fækkun starfs-
manna, þar sem álitið er, að við nýj-
ar stöðvar þurfi aðeins 10—15
manna starfslið og gæti starfræksla
þeirra verið í höndum Islendinga,
bæði hvað rekstur og viðhald varð-
ar. Stöðvarnar myndu koma að
miklu gagni við upplýsingamiðlun
til flugmálastjórnar og landhelgis-
gæslu varðandi skipa- og flugum-
ferð.
Samið var á sl. hausti um nýjar
varnarliðsframkvæmdir fyrir u.þ.b.
9,3 millj. Bandaríkjadala. Sam-
þykktar framkvæmdir frá fyrri ár-
um, sem eru ýmist í verktöku eða
ekki byrjað á, nema samtals 36,7
milljónum Bandaríkjadala. Við-
haldsframkvæmdir Keflavíkurverk-
taka nema á þessu ári 11,1 milljón
Bandaríkjadala.